1. ssri dağıldıqdan sonra azərbaycanda ikinci dəfə burjuaziyanın yaranması və təşəkkülü üçün əlverişli fürsət yaranır. xatırlayırsınızsa iki il əvvəl yazdığım (baxma: 20-ci əsr azərbaycan burjuaziyası/-27369) entrysində də o vaxtkı burjuaziyanın formalaşmasının çar imperiyasının dağılmasından sonra təsadüf etdiyini vurğulamışdım.
21-ci əsr azərbaycan burjuaziyasını formalaşdıran xüsusiyyətlərə keçsək 60-cı illərdən başlamalı olacağıq. 60-cı illərdə rusca бакинская нация deyilən azərbaycanca bakı milləti adlandırılan təbəqə yaranır. bu təbəqə bakı şəhərində yaşayan müsəlman azərbaycanlılar, ermənilər, ruslar və yəhudilərdən ibarət idi. yəni o vaxtlardan bakılı müsəlman azərbaycanlılar qeyri-millətlərlə yaşamağa internasionalizmə indiki versiyasıyla qlobalizmə alışqın idilər. 1992-ci ildə elita cücərməyə başlayanda adını saydığım bu xalqlara qarşı tolerant münasibət göstərirdi. həm ölkə xaricində həm ölkə daxilində liberalizmdən, bazar iqtisadiyyatından, qloballaşmadan yana olmaq və tolerantlıq 21-ci əsr azərbaycan burjuaziyasının səciyyəvi xüsusiyyətlərindəndi. misalçün eyni şeyləri türkiyə elitası sayılan ağ türklər üçün deyə bilmərik. türkiyədə elitanın 80 il boyunca kürdlərə qarşı qətliamları, inanclı insanlara qarşı repressiyaları dəstəkləməsi bilindik şeydi. hazırki azərbaycan elitasında köhnə türk elitasından fərqli olaraq sekulyarizm faktorunun qabardılması yoxdu.
bundan başqa milli elitanın başqa vacib-sadəcə azərbaycan burjuaziyasına spesifik xüsusiyyəti var. bu elitanın sırf şəhər elitası olmasıdır. urbanizasiya azərbaycan burjuaziyasının təşəkkülünə müsbət təsir etmiş və ümumiyyətlə termin olaraq elitayla birlikdə hallandırılmağa başlanır. rayonlardan paytaxt bakıya gələn gənclər özəl sektorda özlərinə karyera tapırlar, şəhər mədəniyyətini qavrayırlar və gələcəkdə yüksələrək beləliklə bu burjuaziyanın bir növ parçasına çevrilirlər. amma ki bakı faktoru sadəcə ümumi şəhər mədəniyyətinin qavranılması, ofis insanının formalaşması ilə məhdudlaşırdı. hazırki 21-ci əsr azərbaycan burjuaziyası ziyalı insanlardan ibarət olduğundan bölgəçilik-bakı oriyentasiyalı regionçuluq elitamız üçün səciyyəvi xüsusiyyət deyil. elə aydın bir nümunə gətirim. təhsil naziri vəzifəsinə gətirilmiş mikayıl cabbarov gəncəlidi. azərbaycanın fərqli əyalətlərindən çıxmış onlarla insan hazırda özəl sektorda mühim vəzifələr tutur. yəni ki özəl sektor hal-hazırda azərbaycanda minlərlə təhsilli, istedadlı gənc üçün fürsətə çevrilib. bir çox insan yaxşı təhsil aldıqdan sonra azərbaycan qayıdıb bank of bakuda, pasha insurance-da, silkwaydə və s. bu tip şirkətlərdə regionundan, millətindən, cinsindən asılı olmayaraq öz halal zəhməti və biliyinə uyğun iş tapırlar. mövzudan çox kənara çıxmayıb bu regionçuluq və identiklik məsələsinə qayıdıb və xarici ölkə burjuaziyaları ilə analogiya aparmaq istəyirəm. amerikan elitası olan wasplarda cənub ştatlarına oriyentasiyalı ciddi regionçuluq və "ideal" ağ anglo-sakson heteroseksual kişi kultu var-(baxma: skulls and bones/-115625), eyni şey ağ türklərdə də var. izmir-akdeniz yönümlü güclü regionçuluq və ağ türk irqçiliyi var. azərbaycan burjuaziyasında isə regionçuluq və irqçilik yox, savadlı, istedadlı və mədəni insanlara qiymət verilməsi var.
bundan başqa elitamızı abş və türkiyə elitaları ilə ayıran bir xüsusiyyət, abş ağ anglo-sakson və türkiyə ağ türk elitasının pentagon və tsk-ya bağlı hərbi elitalar olmaqlarıdı. 21-ci əsr azərbaycan burjuaziyası isə ofisə, özəl sektor mühitinə uyğun elita olub militarizmdən tamamilə uzaqdır. eyni zamanda 21-ci əsr azərbaycan burjuaziyası homofob olmayan və kommunikasiya və texnologiya məmulatlarını dəstəkləyən nadir 21-ci əsr elitalarından biridir. xeyriyyəçiliklə məşğul olunması, sənətə* rəsm sərgilərindən tut jazza qədər və təhsilə yüksək səviyyədə dəstək verilməsi də 21-ci əsr azərbaycan burjuaziyasının bir başqa xüsusiyyətləridir. 20-ci əsr azərbaycan elitası haqqında yazdığım entrydə elita üzvlərinin xarici dil kimi fransız dilinə üstünlük verməsini yazmışdım, hazırki burjuaziyamız üçün isə bu funksiyanı rus dili yerinə yetirir.
yekunda onu da vurğulayım ki elitanın mövcudluğunu kapitalist cəmiyyətlərdə təbii qarşılamaq lazımdı və elitanın layiqli insanlardan ibarət olacağı təqdirdə bunun həm də aşağı təbəqələrin maariflənməsində təsirinin olacağına və cəmiyyətə uzun perspektivə fayda gətirəcəyinə inanmağa dəyər.