17. "...bizə gələndə bunu istəyən olmur. bunun səbəbi "ermənipərəstlikdə" deyil. "ermənipərəst" qüvvələr varsa, onlar hökumətlərdə deyil. heç bir böyük dövlətin hökuməti və ya başqa rəsmi çevrəsi ermənipərəst deyil. ermənistan burada sadəcə alətdir. problemin miqyası daha böyükdür. bizim haqlı olduğumuzu da hamı yaxşı bilir. biz çox da özümüzü üzməyək ki, bizi tanıyan yoxdur, haqlı olduğumuzu bilmirlər. siyasi çevrələr tanıyır da, bilir də. siyasi iradə yoxdur sadəcə.
bunun bir və çox aydın səbəbi - rusiya'dır. heç kəs bizə görə rusiya'yla açıq münaqişəyə girmək istəmir. ən azından hələlik. qlobal olaraq, daha vacib məsələlər var. rusiya ermənistan'ı tam nəzarətdə saxlayır və onun vasitəsilə bizə təzyiq edir ki, biz qərbə doğru inkişaf etməyək. iran'ın da maraqları burada rusiya'nın maraqlarıyla üst-üstə düşür.
bizim üçün hələ tam aydın olmayan və potensial təhlükə yarada bilən başqa problem də var. tutaq ki, qərb rusiya'nı bölgəmizdən çıxardı, iranı da razı saldı. qərb qarabağı bizim xeyrimizə həll edəcəkmi? məsələ ondadır ki, rusiya'sı da, iran'ı da, qərbi də bölgəmizin xəritəsini eyni cür oxuyur. onlar "azərbaycan" deyəndə, bir tək azərbaycan respublikası'nı nəzərdə tutmur. onlar yaxşı bilir ki, azərbaycan'ın coğrafiyası və demoqrafiyası daha böyükdür. onların ağlında bir neçə sual var ki, münaqişənin həllində mövqeləri həmin suallara cavablardan asılı olacaq. məsələn:
- qarabağ azərbaycan'a qaytarılarsa, güney azərbaycan'a necə təsir edəcək? unutmayaq ki, quzey azərbaycan'ın güclənməsi iran üçün çox ciddi təhlükədir.
- qarabağ azərbaycan'a qaytarılarsa, türkiyə'nin nüfuzu necə, hansı sürətlə və haraya qədər artacaq?
bəli, məsələ də ondadır ki, qarabağ'ın bizə qaytarılması azərbaycan'ı gücləndirəcək. güclü azərbaycan - güclü türkiyə deməkdir. yəni, azərbaycan burada gücləndikcə, türkiyə'nin də bölgəmizdə gücü artacaq. üstəlik, bizim üzərimizdən türkiyə'nin nüfuzu orta asiya'dakı türk ölkələrinə və çin'in ərazisi olan doğu türküstan'a uzanacaq. yəni, qarabağ münaqişəsinin həllolunmamış qalması hətta çin'in maraqlarına uzaqdan və dolayı uyğundur. çoxları faydalanır bu münaqişədən.
biz özümüzü necə kiçiltsək də, böyük dövlətlər bizi böyük görür. düz də edirlər, çünki siyasətdən də üstün coğrafiya və demoqrafiya var. qarabağ münaqişəsinin "həllolunmazlığı", kiminsə guya "ermənipərəst", ya da bizə qarşı olmasıyla bağlı deyil. yoxdur elə bir şey. əsas məsələ - türkiyə'ylə bağlı geopolitik yanaşmalardır. qafqaz, bu yanaşmalarda vacib yer tutur. qafqaz ümumiyyətlə vacib yer tutur və burada ən böyük yeri də azərbaycan tutmaqdadır. böyük (güclü) dövlətlər xəritəni belə oxuyur." (c) erkin qədirli