3. heç "yaxşı" xatirələrlə ağlıma qazınmayan, on bir illik karnaval.

ancaq xatırlamağa çalışır və gözlərimin qarşısına gələn ilk epizodu belə şərh edirəm: o vaxtlar siniflər "a" və "b" kateqoriyalarına bölünürdü. ikinci sinifdə "a" sinifində oxuyan g. adlı qıza platonik aşiq olmuşdum. çöl görünüşü xəfif kök, gözləri çəkik olan g, bir çox oğlanın diqqət mərkəzindəydi. ilk libido siqnalım adlandırdığım bu qıza kiçik məktub yazmışdım. məktubda, ondan xoşum gəldiyi, mənimlə sevgili olacağı təqdirdə özümü xoşbəxt hiss edəcəyim minvalında hisslərimdən bəhs edirdim. evimizdə yazdığım, bütün diqqətimlə gizlədərək məktəbə qədər üstümdə daşıdığım məktubu, bir sinif yoldaşım vaistəsiylə ona göndərmişdim. həyəcanlı halda cavabı gözlədiyim an, sinifə riyaziyyat müəlliməmiz daxil oldu. məni lövhəyə dəvət etdi. adını yaz dedi mənə. van den budenmayer yazdıqdan sonra məni çölə çıxardıb, məktubu göstərdi. bunu niyə yazmısan dedi? o an nələrsə qırıldı, çox utandım. yəqin ki sevginin nə olduğunu hələ öyrənməmişdi. yoxsa bu kiçik yaşlı platonik uşağa belə sual verməzdilər. xeyr, acılamadı, lakin səsi sərt çıxmışdı. qırıldım dedim də, xatırladım: qırılna böyük ehtimalla utanma hissim idi. g. böyük ehtimalla ona yazılmış və gülünc sözlərdən ibarət bu məktubu sinif yoldaşlarıyla paylaşırdı. bütün baxışları üstümdə hiss edirdim. niyə beləydi? belə olmalı idimi?

xatırladığım bir digər xatirə, sevilməməyimlə əlaqəlidir: bu "cool story" kateqoiyasına daxil olan hekayə deyil, səhv başa düşülməsin. bütün siniflərin "şef"ləri var idi, yadınıza düşər: bax, mən o uşaqlardan deyildim. buna nə fiziki gücüm əl verirdi, nə dəki başqa xüsusiyyətlərim. sinif qruplaşmalarının çölündə qalırdım. bu şəxsi istəyim deyil, onların məni istəməməsiydi. şübhəsiz ki bütün bunlar ilk beş illə əlaqəli olduğu üçün, indi bütün yaşananlara gülürəm.
həmişə "3" yaxşı halda "4" alan tələbə olmuşam. tarix sevmirdim, ədəbiyyat sevmirdim, riyaziyyat sevmirdim, idman dərsini sevmirdim. bütün bu ailələri utandıracaq qiymətlər qarşısında o sinif yoldaşlarının kinayəli gülüşləri gəlir gözlərimin qabağına. hətta bir dəfə bir müəllimin haqqımda dediyi kimi: "səndən bir zibil olmayacaq" bu sözlər o vaxtlar mənə təsir etmişdi; lakin indi, indi o sözləri başa düşürəm: olimiyadalara qatılacaq dərəcədə savadımın olmaması, məni onun gözündə avtomatik zibillə bərabərləşdirirdi. və bütün bu ifadələr sadəcə mənə də deyil, eyniylə mənim statusumda olan, mənə oxşar digər şagirdlərə də səslənirdi. sındırma politikasıydı bu. ss zabitlərinin təhqirlərinə oxşar bu ifadələrin bizə səsləndiyi yaşa baxın: on üç, on dörd. yeni yetməliyin qapını döyəclədiyi çağlar. təhlükənin fərqində deyildilər?
bir digər sındırma politikası sinifləri ayırmaqla oldu: a, b, c sinifləri. a sinifində sadəcə dahilər, b sinifində sadəcə normallar, c sinifində isə sadəcə axmaqlar oxuyacaqdı. mən "c" kateqoriyalı şagir idim. sinifdəki üzləri indi yadıma salmağa çalışıram. türməyə düşdüyümüz ilk gün idi. bu etibarsızlaşdırırdı. "c" sinifindəki kütbeyinin "a" sinifindəki dahini sevməyə necə cəsarəti olardı axı? ən yaxşı halda "b" sinifindən dostların olardı... qəribədi, səkkiz illik böyük dostluqlar bu kiçik manevrayla tələyə düşmüşdü. müəllimlərin də sinifə görə reaksiyaları dəyişirdi: a sinifindən xoşbəxt ayrılan ingilis dili müəllimi üçün c sinifinin aurası əzab vericiydi. hamı o kolonyanı barmaqla göstərirdi. sinifin adı auschwitz idi.

bir xatirə daha: bir gün dostum m. və e. ilə dərsdən çıxmış, səkiylə, hər gün olduğu kimi gülərək, gülməyə bəhanə axtararaq evə yollanırdıq. e. aramızda ən gülməli olanı idi. insanların yeriyişləriylə məzələnir, qadınları məsxərəyə alır, bizi güldürürdü. və elə bir günlərin birində bir xoşa gəlməz, hətta acı uşaqlıq xatirəsiadını verə biləcəyim hadisəylə qarşılaşdıq: bizdən hardasa iki, üç yaş balaca bir qız səkinin kənarında dayanıb, yola keçməyə hazırlaşırdı. üçümüz də onu fərq etmişdik. e. qızın bu tələskənliyini yumorla yozaraq: indi maşın onu vurub ayaqlarını göyə qaldıracaq, dedi. gülərək, təsdiqlədim. m. gülməkdən özündən getmişdi. axı nə var idi bu cümlədə? qız yolu keçərkən qabağını avtobus kəsirdi. və bir volvo markalı maşın, eyniylə e.nin təsvirində olduğu kimi, balaca qızcığazın ayaqlarını göyə qaldırmışdı... üçümüz də iyirmi metr sürüklənən qızın qanlı bədəni qarşısında donaraq qalmış, nə edəcəyimizi bilmirdik. bəli, qız elə oradaca keçinmişdi... və indi təzədən soruşuram, nə var idi bu cümlədə? niyə o qədər gülməli gəlmişdi qulağımıza? ciddi olaraq onun ölümünümü istəmişdik? zənn etmirəm, bizim sadəcə gülüşə ehtiyacımız var idi və günülük tələbatımızı ödəyirdik.
soyuq havanı pozaraq, gülməyə başladım. olur belə şeylər, gəlin gedək dedim. e və m sözlərimə qulaq asmışdılar, lakin bu təkrarlanan gülüşümü başa düşmədiklərini hiss etmişdim. evə gəlib hadisəni fikirləşdim. o qızın yaşadığı, yaşayacağı bütün hekayələr ölmüşdü, geriyə heç nə qalmamışdı.
uzun depressiya yaşadım. nə olsun, bunun müqabilində səhərsi gün e və m yenə də gülməyə davam edirdilər. hətta bu epizot o qədər təsir etmişdi ki, gülməyi uzun müddət həyatımdan çıxartdım. o qızın ruhuyla yaşadım bir neçə il. yerdə yatan ölü və isti, kiçik bədəni gözümün qabağından getmirdi.

və bir xatirə daha: keçən həftələrin birində, təsadüfən, köhnə bir sinif yoldaşımın sosial şəbəkədən profilini tapdım. bir neçə saatımı ayırıb, bütün o dahiləri, normalları və axmaqları müşahidə etdim; bu artıq üzümü güldürməmişdi. məni təpikləyən şefin işsizlikdən statusu, məktubumu gülərək sinif yoldaşlarına oxuyan g. nin bəsit eşq cümlələri, olimipyada gözbəbəklərinin bir labirintə ilişib qalmaları və digərləri, digərləri... səmimi deyirəm, fikirləşdim: aramızda bu uçurumu yaradan nə olmuşdu? ölkəni tərk edişim? xeyr, yüzlərcə beləsi var. işim? yəqin ki.
işdir, fikirləşirəm: indi o partalara qayıdıb otursaq, aramızda yüzillərin olduğu açıqdır. bu məmnuniyyətim deyil, məni təəccübləndirən sosyolojiq bir şeydir: "səndən bir zibil olmayacaq" cəsarətinin sındırmaq istədiyi bir fərd, bu cümləni işlədən müəllim və bu cümləyə gülən tələbəylə necə yer dəyişdirmişdi?

yəni, mahnıda da deyildiyi kimi, ömrümün sadəcə əvəzolunmaz deyil, qaranlıq illəridir həmçinin. bir gün belə darıxmamışam.

ancaq bir şeyi dəqiq öyrədib o illər: zaman hər şeyi dəyişdirmək gücündədir.