4. masonluq – dini-etik hərəkat olub xviii əsrdə gizli beynəlxalq təşkilat şəklində meydana gəlmişdir. ingiliscədən tərcümədə "azad bənna" mənasını verir (freemason). masonluq müxtəlif formalarda mövcud olub üzvlərinin vahid mənəvi və metafiziki idealları bölüşməsi ilə səciyyələnir. bunlardan ən birincisi ali varlığa inamdır. dünyada 5 milyona yaxın mason vardır. təkcə şotlandiya, irlandiya və böyük britaniyada 400.000 nəfər, amerika birləşmiş ştatlarında isə 2 milyon mason fəaliyyət göstərir.[1][2]<br />
masonluq yerli lojalar şəklində fəaliyyət göstərir. yerli lojalar baş lojaya tabedir. bir qayda olaraq hər ölkədə yalnız bir baş loja fəaliyyət göstərir. lakin abş-da hər ştatda bir baş loja mövcuddur. ilk mason lojaları xvii əsrdə ingiltərədə meydana gəlir. lakin bəzi tədqiqatçılar masonluğun daha qədim keçmişə malik olduğunu bildirir. onların fikrincə masonluq öz əsasını səlibçilikdən və xiii əsr gildiya bənnaları ittifaqından götürür. bəziləri isə bunu tarixi süleyman məbədinin tikilməsi ilə əlaqələndirir.<br />
<br />
ideologiya və simvolikası<br />
kuinsi mason məbədi<br />
bəzi lojalarda icmaya ateist düşüncəli insanların qəbulu daha məqbul sayılsa da, ümumilikdə, masonluq da dünyanın dini təhlilinə əsaslanır və üzvlüyü dini mənsubiyyətə görə məhdudlaşdırmır. masonluq fəlsəfəsi özündə xristianlıq və digər dinlərin zahiri elementlərini ehtiva edir. masonluğun rəmzləri və terminologiyası öz mənşəyini hərəkatın ilk qardaşlarından olan bənnaların əmək alətlərindən alır. mala, pərgar, şaqul masonlar tərəfindən sözün ən geniş mənasında təhlil edilir və bunlara mistik məna verilir. masonluğun ümumqəbulolunmuş rəmzi daxilində açıq göz olan üçbucaqdır. masonluğun digər rəmzlərindən biri də masonların müqəddəs hesab etdiyi akasiya ağacıdır.<br />
masonluğun əsas dini mənası allah və insan ruhunun xüsusi enerji halları olmasını iddia etməsindədir. masonlar bu təlimə əsaslanaraq günah və xəcalət anlayışlarını rədd edir, əvəzində karmaların pozulmasını bəşəriyyət və mason ordeni üçün pis və ya zərərli hesab edirlər. belə ki, masonların fikrincə ruh şəxssiz substansiya olub başqa bir insan bədəninə ötürülə bilər.<br />
mason qaydalarını pozmuş mərhumun qəbir daşı üzərində yalnız "nebe" (yoxluq) sözü yazılır.