birinci körfəz müharibəsi zamanı kreml ata buşun iraqa müdaxiləsinə razılaşmır. buna rus şirkətlərinin səddam iraqı ilə neft, silah və bir sıra başqa sahədə müqavilələri olduğu ilə əsaslandırmaq olar. bill clinton və boris yeltsinin dövründə əsasən qarşılıqlı əməkdaşlığa əsaslanan əlaqələr qurulsa da iki ölkə arasında bəzi problemlər də yaranmışdı. ilk çaxnaşma şərqi avropa ölkələrinin bir-birlərinin ardınca nato-ya üzv qəbul olunması ilə başladı. clinton administrasiyası rusları nato-nun şərqi avropaya genişləməsinə məhəl qoymamağa və qərb paktlarının böyüməsinin rusiya üçün təhlükə kəsb etməyəcəyinə inandırmağa çağırdı. tərəflər arasında 90-larda əsas münaqişə rusiyanın abş-ın şimali qafqazdakı çeçen qruplaşmalara dəstək verdiyinə inanması ilə bağlı idi. bundan başqa bosniya müharibəsi və abş-ın 1999-da belqradı bombalaması da abş-rusiya əlaqələrinin gərginləşməyinə səbəb olmuşdu. rusiya balkan siyasətinin bir parçası kimi pravoslav serblərə abş isə katolik albanlar və serblərin digər düşmənləri bosniyalı və kosovalılara arxa çıxmışdı. əvvəldə qeyd etdiyim kimi yeltsin və clinton kabinetləri arasında dostluq və əməkdaşlıq məsələləri daha qabağa çıxırdı. əməkdaşlığın vacib bir hissəsi kimi abş rusiyanın g-8 üzvlüyünü təsdiq etdi və rusiyaya bazar iqtlisadiyyatı prinsiplərini qəbul etmədə, qlobal iqtlisadiyyata inteqrlasiyada köməkçi olacağını vəd etdi və qismən də vədlərini yerinə yetirdi. ümumi olaraq 1992-2000 arası münasibətlər isti olub və bunun rəmzi kimi də tarixə iki prezidentin birgə gülməyi keçmişdi-
(youtube: 
)
.)ancaq 2000-ci il hər iki ölkədə mühim dəyişikliklər baş verdi abş seçkilərində respublikaçı corc buş qalib gəldi, rusiyada isə yeltsin postunu keçmiş dtk işçisi putinə təhvil verir. buşu gələr-gəlməz çətin bir sınaq gözləyirdi- 11 sentyabr terror hadisəsi. putin isə çeçen boyevikləri ilə əlləşməliydi. yeni prezidedentlər və administrasiyaları mübarizə aparmalı olduqları ortaq bir düşmən-radikal islamın olduğuna qənaət gətirdilər ona görə də buş-putin münasibətləri isti başladı. hətta prezidentlərin ilk konfransında the washington post müxbirinin buşa ünvanladığı "putinə inanırsınızmı?" sualına buş hə cavabı vermişdi. abş və koalisiya qüvvələri əfqanıstana hərbi müdaxilə qərarı aldı. ancaq qərbin o bölgədə özünü qarantiyaya ala biləcək kəşfiyyatı yox idi onun üçün rusiyaya müraciət etməli oldular. putin isə talibanın orta asiyada mövcudluğunun rusiyanın geopolitik maraqlarına zidd olacağını düşünüb abş-a dəstək verməyə qərar verdi. hətta kreml rəsmilərindən sergey ivanov taliban rəsmilərinin ona yaxınlaşıb "gəlin abş-a qarşı birgə mübarizə aparaq" təklifini verdiyini özünün isə onlara "fuck off" cavabını verdiyini söyləmişdi * google-da olmayan məlumat . bundan əlavə prezident buş clintondan fərqli olaraq bir çox çeçen qruplaşmalarını da terror təşkilatları siyahısına daxil edir. beləliklə abş və rusiya "terrora" qarşı birgə mübarizə başlayırlar. 2003-cü ildə buş hökümətinin iraqa müharibə elane etməsinə ən çox rusiya müxalif olmuşdu. kremlin iraqda enerji, silah ticarəti, bilvasitə investisiya sahələrində biznes maraqları var idi. rusiya fransa və almaniyanı da yanına çəkib iraq müharibəsini bmt təhlükəsizlik şurasında veto etmişdi. bundan sonra abş-rusiya əlaqələri pisləşməyə başladı kabinetdən vitse-prezident dick cheney, donald rumsfeld və paul wolfowitz rusiya ilə münasibətləri ələ alacaq konsepsiyanın dəyişdirilməsinin vacibliyini vurğulayıb rusiyaya qarşı olan münasibətlərini düşmənçilik mövqeyinə çevirdilər. bundan sonra 2003-2005-ci illər arası abş-ın dəstəyi ilə üç keçmiş sovet respublikasında rəngli inqilab baş verdi-gürcüstan, ukrayna və qırğızıstan. hakimiyyət dəyişiklikləri sonrası pentagon hər üç ölkəyə hərbi bazalarını yerləşdirdi. rusiya rəsmiləri dəfələrlə anglo-sakson əsgərinin qafqazda, şərqi avropada və orta asiyada mövcudluğundan narahat olduqlarını qeyd etdilər. abş-ın və rusiyanın buş-putin vaxtı əl-qaidə təhlükəsi xaric heç bir yerdə ortaq maraqları yox idi. kreml venesuela, şimali koreya, suriya, liviya kimi buşun qaraladığı ölkələrə arxa çıxırdı. abş-ın bir nömrəli düşməni iranın nüvə silahının hazırlanması prosesində rus alimlərinin bir başa tövhəsi var idi. bundan başqa avropa ittifaqının şərqi avropa ölkələrini özünə qatmasında da, big-bang genişləməsində də putin amerikanı günahlandırmışdı. iki ölkənin enerji maraqları da toqquşurdu. buş administrasiyası nabucco lahiyəsinə dəstək verərək rusiyanı by-pass edəcək enerji korridoru qurmaqdan yana idi. abş rusiyanın cənub axını və şimal axını proyektlərinə qarşı çıxaraq * ki ikisidə reallaşdı nabuccodan fərqli olaraq rusiyanın avropa üzərində mümkün qaz monopoliyasının qabağını almaq istəyirdi. 2000-2008 illəri arası abş tək-hakimiyyətli dünya nizamını qurmaq istəyərkən putin 2007-ci ildə münxen təhlükəsizlik konfransında
(youtube: )
buna icazə verməyəcəklərini qeyd etdi. 2008-də buş kosovanın müstəqilliyini elan edib-)(youtube: )
orda abş hərbi kontingentini çoxaltdı.gərginliyin ən pik həddi rusiya-gürcüstan müaribəsi vaxtı baş verdi. saakaşvili abş-ın, condoleeza ricın işarəsi ilə ölkəsinin ərazi bütövlüyünü təmin etməyə çalışdı. ancaq ruslar gürcüstan ərazisin əsgərlərini daxil etdi, abş buna qara dənizə donanmasını göndərməklə cavab verdi. fransa prezidenti sarkozini təşəbbüsü və medvedevin güzəşti nəticəsində məsələ abş-rusiya müaribəsinə çevrilmədən həll olundu. buş-putin tandemi dövrünün xülasəsi olaraq ikitərəfli münasibətlərdəki gərginlik, silahlanma və iki ölkənin dünyanın fərqli bucaqlarında geopolitik mübarizələrini qeyd edə bilərik. )2008-də obama və medvedevin gəlişləri ilə münasibətlər yenidən müsbətə doğru formalaşmağa başladı. putin-buş tandemindən qalan soyuq müharibə stili abş-rusiya əlaqələrini obama və medvedev birlikdə "perezaqruzka-reboot" modelinə keçib iki ölkə arasındakı əlaqələri düşmənçilikdən qarşılıqlı əməkdaşlığa keçdi. obama ilə medvedevin mcdonalds-da oturması buna bir işarə idi-
(youtube: )
. sonra hər iki ölkə agentlərin ölkələrinə geri göndərilməsi, qarşılıqlı silahsızlanma-(baxma: silahsızlanma/*115400)*
ikinci paraqraf
, qlobal istiləşmə və mafiya-kriminala qarşı birgə mübarizə anlaşmaları və s. əməkdaşlıqlar daha da genişlədi. medvedevin kqb keçmişi olmadığından abş ona iqtisadi məsələlərdə də ümidlər bağlanmışdı. yəni rusiyanın qlobal iqtisadiyyata inteqrasiyasını təmin etməsi gözlənilirdi. kiçik bir uğur kimi rusiyanın ümumdünya ticarət təşkilatına üzvlüyünün qəbul edilməsini qeyd etmək olar. obama və medvedevin ən mühim uğuru 2009 sonrası abş və abş texnologiya şirkətləri ilə rusiyaya texnologiya qəbulu sazişləri imzalaması oldu. iki ölkənin 2008-2012 illərində razılaşa bilmədiyi məqamlar liviya məsələsi və abş-ın şərqi avropadakı bazaları oldu. liviyada qərbin hərbi müdaxiləsi rusiya üçün arzuolunmaz idi. şərqi avropadakı bazalara gəldikdə isə obama və joe bidenin nə qədər də hərbi müsətvidə planları olmasa da pentagonun abş prezidentlərinə olan ənənəvi təzyiqi öz sözünü deyirdi. buna baxmayaraq obama post-sovet ölkələrindəki bütün hərbi bazaları boşaltdı, saakaşvili, yuşenko, timoşenko kimi iki ölkənin münasibətlərini zədələyə biləcək fiqurların siyasi səhnədən getməsinə razı oldu. )2012-də putinin geri dönüşünün obama-medvedev dövründəki isti münasibətləri kölgələyəcəyini gözləməyə dəyər. obamanın şəxsən putin haqqında "onun bir ayağı ssri-dədir" sözü var yəni obama kabineti putinin keçmiş polkovnik, apparatçik olduğunu dərk edir və silahsızlanma, agentləri qarşılıqlı işdən azad etmə, ticari inteqrasiya və s. sülh oriyentasiyalı proseslərin putinlə mümkün olmayacağını dərk edir, ki ilk siqnal da edward snowdenin rusiyaya qaçışı məqamında eşidildi. daha sonra putinin ukrayna məsələsindəki güzəştsiz mövqeyi abş-ı daha da ciddi olmağa vadar etdi.
obama sonrası respublikaçıların demokratlardan ağ evi təhvil alacağı yaxın gələcəkdə qarşılıqlı münasibətləri daha da gərginləşəcəyinə, silahlanma və geopolitik mübarizənin artacağına tam qətiyyətlə inana bilərik. buş vaxtında baş vermiş proseslərin* iran, iraq, gürcüstan, ukrayna, qırğızıstan və s. və s. başqa versiyalarını gözləməyə dəyər. təsadüfi deyil ki buş sonrası respublikaçılardan prezidentliyə namizəd olmuş john mccain* 2008 və mitt romneyin* 2012 buna uyğun açıqlamaları var-
(youtube: )
, )(youtube: )
, )(youtube: )
*
üçüncüsünə mütləq baxın maraqlırsınızsa mövzu ilə
. və son olaraq da 2016-da respublikaçılardan abş prezidenti olmağa iddialı namizədlərdən senator marco rubioda rusiyaya münasibətdə köhnə respublikaçılardan geri qalmadığını göstərdi-)(youtube: )
*
maksimum rəsmi qurmağa çalışdım cümlələri
.
)