7. makedoniyalı isgəndərin həyatından


--spoiler--

bir dəfə isgəndərə xəbər çatdırırlar ki, onun əsgərləri pis bir əhval-ruhiyyədədirlər, növbəti döyüşdən sonra əllərinə keçən hər şeyi qarət edib, öz aralarında bölməyi planlaşdırırlar. isgəndər bunu eşidib deyir:
- bunun harası pisdir. demək onlar qabaqcadan qələbə qazanmaq əhval-ruhiyyəsindədirlər.
bir dəfə dara üzərində qələbələrin birindən sonra küçə ilə gedərkən, isgəndər ona çatmalı olan qızıl əşyalar ilə yüklənmiş ulağı dartıb aparmağa çalışan bir sıravi döyüşçü ilə rastlaşır. isgəndər, çaşıb-qalmış döyüşçüyə deyir: «ruhdan düşmə, yükü çadıra apar.» ümumiyyətlə, onun xasiyyətində qabarıq cəhət qeyri-adi səxavəti idi.
makedoniyalı isgəndər qiyam qaldırmış əsgərlərini heç nə ilə inandıra bilmədiyini görüb silahsız və müdafiəsiz onların arasına girir və qiyamın əsas səbəbkarlarından 13 nəfəri öz əlilə edama sürükləyir. orduda nizam-intizam o qədər güclü idi ki, heç kim müqavimət göstərmədi
isgəndər - makedoniya çarı ii filippin yetim qız olan olimpiadadan yeganə oğlu idi. yunanca onun adı aleksandrdır. sonra ərəblər onun adını öz dillərinə uyğun şəklə salıb isgəndər kimi yazdılar. rəvayətə görə anasının toy gecəsi bir neçə əlamət və təbiət hadisəsi ilə müşayiət olunmuşdu. onlardan biri - olimpiada yuxuda görmüşdü ki, göy guruldadı və ildırım onun bətnini vurdu. isgəndər öz ruhi əzəmətini və fövqəlbəşər təbiətini hələ uşaqlıqdan məlum edirdi. belə ki, yaşıdları ilə oynayarkən hər dəfə atasının yeni bir ölkə fəth etdiyini eşidəndə pərt olub deyirmiş: «atam dünyanı aldı, mənə heç nə qalmadı.»

isgəndərin tərbiyəçisi sərt xasiyyətli leonid idi. məhz leonid isgəndərin həm fiziki, həm də mənəvi cəhətdən güclü bir şəxsiyyət kimi yetişməsində rol oynamışdı. məşhur yunan filosofu aristotel isə bir neçə il isgəndərə dərs demiş, ona elmi biliklərlə yanaşı dövlət quruluşu və idarəçiliyinin sirlərini öyrətmişdi. sonralar isgəndər demişdi ki, həyata gəldiyinə görə filipə, ləyaqətli həyat sürdüyünə görə isə aristotelə borcludur.
isgəndər, tanışları ona olimpiya oyunlarında iştirak etməyi təklif etdikdə, demişdi ki: «əgər rəqiblərim şahlər olacaqsa, iştirak edərəm.»
makedoniya ordusunun gücündən qorxuya düşmüş iii dara özü döyüşə rəhbərlik etmək qərarına gəldi. o, isgəndərə qarşı yüz min nəfərlik qoşun çıxardı. öz gücünə arxalanan dara bu yürüşə saysız-hesabsız qulluqçuları, rəqqasələri və ailəsi anası, arvadı və qızları ilə birgə çıxmışdı.ikinci döyüş iss şəhəri yaxınlığında baş verdi. taktiki manevrlərindən ustalıqla istifadə edən isgəndər daranı döyüş yerindən qaçmağa məcbur etdi. bu iran döyüşçülərini ruhdan saldı və makedoniyalılar özlərindən sayca qat-qat çox düşmənə qalib gəldilər.
daranın ailəsi əsir götürülmüşdü, isgəndər hamıya tapşırdı ki, onlarla şah ailəsi kimi rəftar etsinlər, qadınların saxlandığı çadıra yaxınlaşmasınlar. makedoniya çarının bu alicənablığı asiya xalqları arasında ona böyük nüfuz və hörmət qazandırdı.
döyüşdən sonra dara isgəndərə xəbər göndərib öz imperiyasının bir hissəsini - yunanıstandan dəclə-fərat sahillərinə kimi geniş bir ərazini ona təklif etdi. makedoniya ordusunun ən nüfuzlu sərkərdəsi parmenion isgəndərə dedi:
-mən isgəndər olsaydım, razılaşardım.
-mən də razılaşardım əgər isgəndər olmasaydım - deyə cavab verdi.
o, daraya öz məşhur cavabını göndərdi: «mən iranın hamısını yarısına dəyişmək fikrində deyiləm.»
makedoniyalıların düşərgəsindən qaçmış bir fars daraya xəbər gətirdi ki, isgəndər onun ailəsi ilə çox ləyaqətli davranır, onlar özlərini şah sarayındakı kimi hiss edirlər. bunu eşidən dara üzünü göylərə tutub dedi: - ey mənim nəslimə və səltənətimə himayədarlıq edən allahlar, mənə farsların əzəmətini qaytarmaqda kömək edin ki, əzizlərimə göstərdiyi qayğıya görə isgəndərin borcundan çıxa bilim. yox, əgər qəzavü-qədərin cəza saatları çatıb fars hökmranlığı yerlə-yeksan olacaqsa, onda qoy isgəndərdən başqa heç kim kirin taxtına oturmasın!
iranla döyüşlər arasındakı fasilələrdə isgəndər misiri, babilistanı, finikiyanı zəbt etdi. şəhərlərin çoxu ona könüllü tabe olurdu, çünki o, heç vaxt şəhərləri talamır, məğlub olmuş hakimiyyətlərlə, əhali ilə, xüsusilə qadınlara ehtiramla davranır, onların adət-ənənələrinə, dinlərinə hörmət edirdi. şəhərlərin birində makedoniyalı əsgərlərin qadınları zorladığını eşidib onların komandanına məktub yazmışdı ki, həmin döyüşçüləri ən ağır cəza ilə cəzalandırsın.
hindistandan qayıdarkən isgəndərin ordusu uzun müddət susuz çöllərlə getməli oldu. yolda onlar qatırın üstündə bir tuluq su aparan adamlara rast gəldilər. günorta vaxtı idi, hamı kimi isgəndər də susuzluqdan yanırdı. köməkçiləri bir dəbilqəni su ilə doldurub ona gətirdilər. isgəndər dəbilqəni aldı, lakin ətrafına baxıb dodaqları qurumuş döyüşçüləri görəndə geri qaytarıb dedi:
-mən suyu tək içsəm, onlar ruhdan düşərlər.
bunu görən döyüşçülər dedilər ki, qoy o, tərəddüd etmədən onları qabağa aparsın. belə hökmdarla onlar susuzluğa da qalib gələ bilərlər. 20 yaşında taxta çıxan isgəndərin ordusu 11 illik aramsız müharibələrdə dəfələrlə özündən çoxsaylı ordularla döyüşməsinə baxmayaraq bir dəfə də olsun, məğlub olmadı.o, təzə istiqamətdə yürüşlərə hazırlaşırdı, lakin azmüddətli xəstəlikdən sonra isgəndər 33 yaşında vəfat etmişdi.
yürüşlərin bütün ağırlığını öz əsgərləri ilə birlikdə çəkən, susuz səhralarda onlarla çiyin-çiyinə addımlayan, döyüşə birinci atılan və sonuncu çıxan isgəndəri əsgərləri çox sevir və döyüşlərdə onunla birgə böyük ruh yüksəkliyi ilə vuruşurdular. isgəndərdən sonra gələn müzəffər sərkərdələr onun bu keyfiyyətini qələbə çalmaq üçün əsas hesab etmiş və öz əsgərlərinin hörmətini qazanmağa çalışmışlar. çünki ən mahir sərkərdə də bilir ki, döyüşdə qələbəni əsgərlər qazanır...

tarixçilərin söylədiyi bir rəvayət də gənc isgəndərin cəsarətindən və inadkarlığından xəbər verir. bir gün tacirlər filipə bukefal adlı çox gözəl və güclü at təklif edirlər. lakin minilməmiş at heç kimi yaxına buraxmadığından filip ondan imtina edir. bunu görən isgəndər qışqırır:
- gör qorxularından necə gözəl atı əldən verirlər.
bu sözləri eşidən filip qəzəblənir və isgəndərə atı minməyi təklif edir. isgəndər atın yüyənindən tutub üzü günəşə tərəf çevirir. o görürdü ki, at öz kölgəsindən qorxur. bundan sonra o, ata minib çapmağa başlayır. atası isgəndəri bağrına basıb deyir:
- oğul, özünə münasib şahlıq axtar. makedoniya sənin üçün çox kiçikdir.
yürüşə başlamazdan əvvəl isgəndər yunanıstanın bir çox adlı-sanlı və ağıllı adamları ilə görüşdü.
müəllimi aristotel ona dedi:
- isgəndər, sən çox böyük işə başlayırsan. ancaq qorxuram ki, onun öhdəsindən gələ bilməyəsən, çünki çox cavansan. bəlkə, bir az gözləyəsən, təcrübə toplayasan.
- yox - deyə isgəndər qəti cavab verdi. - illər keçdikdə bəlkə də təcrübəm artacaq, ancaq qətiyyətim azalacaq.
yürüşə xeyir-dua verənlər arasında sinoplu filosof diogenin olmadığını görüb isgəndər özü onunla görüşə yollandı. gənc makedoniya hökmdarı diogenə yaxınlaşanda filosof günün qabağında uzanıb qızınırdı. isgəndər salam verib soruşdu:
- əgər bir arzu-istəyin varsa, de, yerinə yetirim.
diogen yerindən qımıldanmayıb sakitcə dedi:
- mümkünsə, bir az kənara çəkil, günün qabağını tutursan.
filosofun bu məğrurluğundan və ruhi əzəmətindən heyrətə gələn isgəndər sonralar demişdi:
- and olsun tanrılara ki, əgər mən isgəndər olmasaydım, diogen olmaq istərdim.

--spoiler--