--spoiler--
Filmdə eynilə zerkaloda olduğu kimi indiki zaman və keçmiş zaman, reallıq və xəyal, istər yuxu, istərsə də epifanik təzahürlər yoluyla iç-içə keçmişdir...bunun ifadəsi üçün həm formal elementlərdən, həm də konseptual mexanizmlərdən uğurla ifadə edir tarkovski...reallıq və yuxunu ayıran sepia və rəngli sekanslar...və yuxunu, hər iki dünyanı (dünya və axirət arasındakı-bərzəx aləmi) və və dolayısıyla da şüuraltını təmsil edən və anidən ortaya çıxan stalkerin köpəyini xatırladan köpək kimi stilistik figurlardan, filmlərinin olmazsa olmazı olan yağışdan məharətlə istifadə edir...
Filmin açılış sekansı bizi uzaqda, gölün kənarında pastoral arkadiyanı andıran bir təbiət görüntüsü ilə salamlayır...ümumiyyətlə filmin pratogonisti andrey(tarkovskinin prototipi-18 əsr bəstəkarı pavel sosnovskinin həyatını araşdırmağa gələn andrey- film çəkmək üçün italiyaya gələn tarkovski) tez-tez bu məkanı xatırlayır... Bu məkanın realda mövcud olan, onun yaşadığı evi, yoxsa onun idealındakı cənnət təsəvvürü olduğunu isə filmin sonunda qavraya bilirik...
Filmdə digər tarkovski filmlərində olduğu kimi 3 əsas obraz quruluşu ( trinity-təslis inancı -stalker’də-yazıçı-professor-stalker, zerkalo’da-ana və iki uşağı və.s) bu filmdə də davam edir..andrey-eugenia-domenico üçlüsünün münasibətləri fonunda bizlər xristian teolojik simvolizmi, modernizm (sistem) təndiqi, ailə münasibətləri və nəhayət vizual anlamda həzzin doruklarına ulaşdıran 2 saatlıq sənət nümunəsini izləyirik...
Filmlə bağlı bir neçə məqamı qeyd etmək istəyirəm...əvvəla filmin başında andreyin girməkdən imtina etdiyi monastrın divarındakı madonna del parto- doğum madonnası freskası məryəmin isaya hamilə olduğu dönəmi əks etdirir...o bölgədə yaşayan qısır qadınlar içi quşlarla dolu madonna heykəlini monastra gətirib dua edirlər...duanın sonunda isə madonnanın qarındakı həyatın rəmzi olan quşları azadlığa buraxmaqla ritual sona erir...yenə epifaniya hallarından birini (ilkini) yaşayan andrey əyilərək yerə düşən lələyi götürür və uzaqda evə doğru yaxınlaşan mələk figurunu (məşhur annunciation - müjdələmə tablolarındakı mələyin eynisi ) görürük...bu səhnəni dua edən qadının duasının qəbul olması kimi oxudum...
Filmdə madonna (andreyin anası, hamilə arvadı-madonna del parto) figuruna paralel olaraq işlənən lilith figuru da var...bu alov kimi qızıl saçlı, üsyankar gözəl eugenia'dan başqası deyil...eugenia'nın otel otağında saçlarını daradığı və kinini, nifrətini andrey'in simasında kişilərə qusduğu səhnə mənə gabriel rossetti'nin lilith tablosunu xatırlatdı...
/>
ümumiyyətlə nostalghia iç-içə keçmiş poetik bir mətndir... musiqidən, rəssamlığa, dindən, tarixə tutun böyük bir intertekstual mətn olaraq görürəm bu filmi...zerkaloda olduğu kimi bu filmdə də tarkovski atasının (arseni tarkovski" target="_blank" style="color: #1994DA" rel="nofollow">link
şeirlərinə müraciət edir...özü də şair olan andreyin və tərcüməçi olan eugenia’nın dilindən tərcüməylə bağlı fikirlərini öyrənirik...roman jakobson'un məşhur "şeir tərcümə oluna bilməz" fikrini burda bir dəfə də eşidirik...bir qədər sonra məşhur italyan deyimi olan “traduttore-tradittore-tərcüməçi xaindir” deyimini təsdiqlər şəkildə eugenia öz vəzifəsinə, öhdəliyinə xəyanət edir və andreyi tək başına buraxır...təbii ki, bunun arxasında əsaslı motivi olsa da, tarkovski sanki bununla bütün tərcüməçilərdən qisas alır...bir qədər də filmdəki təslis simvolizminin üçüncü tərəfi olan domenico haqqında...domenico'nu bela tarr'ın turin atı filmindəki anidən ortaya çıxan və 5 dəqiqəyə yaxın tiradı ilə modernizm (və daha ümumilikdə sistem) tənqidi edən axsaq qonşuya bənzədirəm...ikisinin də monoloqundakı bənzərliklər, dünyanın insanlar tərəfindən kirlənməsi, dünyanı dəyişdirmək istəmələri, istər domenico'nun son monoloqunu mark avreli'nin heykəli üzərində söylədikdən sonra özünü yandıraraq intihar etməsi, istərsə də turin atında qonşunun deyəcəklərini dedikdən sonra fırtınanın içərisinə, mübhəmliyə (heçliyə) doğru yürüməsi və.s (əslində hər iki obrazın kral lir'in təlxəyinə, mirzə cəlil'in kefli isgəndərinə bənzərlikləri (eyni dixatomiya burda da mövcuddur- dəli domenico-ağıllı cəmiyyət, kefli isgəndər və əslində ölü olan camaat) də mövcuddur ama çox da mövzudan yayınmaq istəmirəm..)...və filmdə domenico andrey'in ikinci kimliyi olaraq da qarşımıza çıxır...filmin bir yerində andrey'in güzgüdə öz sifəti yerinə domenico'nun üzünü görməsi, domenico'nun andrey'ə "bir damla yağ üstünə bir damla yağın 2 damla yox, böyük bir damla yağ" etdiyini deməsi buna işarətdir..evdə yedikləri çörək,içdikləri şərab və yağın özü (məsih sözü- yağla məsh olunan deməkdir-anointed) də dini simvolizmin uğurla ifadəsidir...
filmin sonunda beethovenin 9-cu simfoniyası və şillerin xoşbəxtlik odası (ode to joy-avropa birliyinin rəsmi himni) sədaları altında domenico özünü yandırır..nə qədər ironikdir deyil mi?...filmin bu səhnəsində "vay anasını" dedim öz-özümə..sanki tarkovski burda gələcəyi görmüş və ətrafda olan insanların duyğusuz, təsirsiz simaları (indiki avropa birliyi ölkələri) və saflığın, məsumiyyətin təcəssümü olan “Dəli” domeniconun məhvi ilə onun kimilərin bu cəmiyyətdə yeri olmadığını gözlər önünə sərmişdir...
--spoiler--
Çoxları tarkovski'nin bela tarr'la, nə bilim zvyagintsev'lə və nuri bilge'ylə olan bənzərliyindən danışır...ama mənə görə tarkovski transendental olduğu qədər, dünyəvidir...soyuq və qarlı rusiyadan olmasına baxmayaraq daha insancıldır, daha istidir, daha dokunaklıdır...