10. ingilis dilində "political correctness" deyilən bir ifadə var. dilimizə hərfi tərcüməsi (" siyasi düzgünlük") həmin ifadənin kontekstini açmır. "siyasi düzgünlük" bizim dildə çox müsbət mənadır, toplumun siyasətçilərdən gözlədiyi bir davranışdır. ingilis dilində də belə olmalıydı. təəssüf ki, solçular (siyasi solu demirəm, mədəni solu deyirəm) bir çox məsələdə olduğu kimi, bu söhbəti də korladılar. "political correctness" ifadəsinin konteksti heç də inandığını düşünmək, düşündüyünü söyləmək anlamına gəlmir. tam əksinə, inandığın və düşündüyün bir çox fikirləri gizlətməyə məcbur edir. nəticədə, riyakar bir ortam yaranır - siyasətçilər özlərinə senzura tətbiq etməli olur, heç kim onların gerçəkdən düşündüyünü öyrənə bilmir. mədəni sol bu məsələdə ifadə azadlığını boğur və siyasi səhnəni səmimi adamlardan "təmizləyir".
mən, bu mənada anlaşılan "siyasi düzgünlüyə" qarşıyam. mən siyasətçilərin öz fikirlərini açıq söyləmələrinin tərəfdarıyam, özümə də bu qaydanı tətbiq edirəm. bu, əlbəttə, nə gəldi danışmaq mənasını vermir. aydındır ki, danışığına diqqət edəcəksən. amma bu diqqət, özünü senzura etmək deyil, konteksti, zamanı, ünvanı və s. düzgün seçmək mənasındadır. ədəb və ərkan da, təbii ki, yerində olmalıdır. bununla belə, siyasət çox gərgin işdir. onun bir də göstəri (show) tərəfi var. siyasətçinin, özünü göstərməsi üçün, ən təsirli aləti - danışmaqdır. danışmayan siyasətçi olmur. ekspert, analitik, müşavir və s. ola bilər ki, onun ictimai danışığı yoxdur, olmamalıdır da. siyasətçini qeyri-siyasətçidən fərqləndirən davranışlardan biri və birincisi - onun nitqidir. bir dəfə yazmışdım bunu - siyasətçinin danışığı (yazısı) analitik deyil, proqramatik olmalıdır. burası belə.
çox təəssüf ki, bir çox ifadələr bizdə kontekstdən qoparılmış halda işlədilir. mədəni solun təlqin etdiyi mənada "siyasi düzgünlük" bu problemi daha da çətinləşdirir. keçən dəfələrin birində "mən demokrat deyiləm" yazmışdım. mənfi qarşılanacağını guman etmişdim. təəssüf ki, guman etdiyim kimi də oldu. hərçənd, təmkinlə düşünülsəydi, mənfi məna verməyin yeri olmayacaqdı.
"mən demokrat deyiləm" ifadəmə "demokratiyanın əleyhinəyəm" mənası verildi. kontekstdən qoparılmaqla yanaşı, qavramın təhrifi də var burada. məsələn, "sosial-demokrat"ın nə demək olduğu anlaşılır. "liberal-demokrat"ın nə demək olduğu bilinir. bunlar çoxdan və yaxşı oturuşmuş mənalardır, mən də heç birinə özümü aid etmirəm. sadəcə "demokrat" nə deməkdir, bəs? mədəni solun təlqin etdiyi "siyasi düzgünlüyün" əleyhinə olduğuma görə, inandığımı düşünməyə, düşündüyümü söyləməyə çalışıram. bir halda ki, özümü demokrat saymıram, demokrat olduğumu niyə söyləməliyəm ki?
sadəcə "demokrat" mənə görə boş bir sözdür. bu sözün altında nə desən və kim desən gizlənə bilər. bizim cəmiyyətdə belə də olur, təəəssüf ki. qarşımızdakı siyasi rejim demokratik deyil deyə, onun əleyhinə olmağımız bizi demokrat etmir. müxalifətin hər seçkiöncəsi "geniş koalisiya" adı altında qurmağa çalışdığı birliklər, başqa səbəblərlə yanaşı, həm də buna görə uğurlu alınmayıb. rejimə qarşı olan hər kəsi əhatə etməyə çalışıblar həmişə. rejimə qarşı olmaq - siyasi mövqe deyil. sonrası bilimir, çünki! siyasi mövqenin sonrası mütləq aydın olmalıdır. məsələn, birisi özünü kommunist adlandırırsa, sonrası dərhal aydın olur - adam özəl mülkiyyətə qarşıdır. birisi özünü "demokrat" adlandıranda, sonrası nədir? bilinmir.
"demokrat" olmamaq, demokratiyanın əleyhinə olmaq mənasını vermir. bunun əksini düşünmək (söyləmək) məntiqi baxımdan qüsurludur. belə qüsurlu məntiqi qəbul etsək, onda, məsələn, kişilər qadın haqlarını müdafiə etməməlidir, çünki qadın deyillər. belə qüsurlu məntiqi qəbul etsək, dindar adamlara dünyəvi dövləti necə izah edə bilərik? dünyəvi dövləti müdafiə etmək üçün dünyəvi olmağa gərək yoxdur. çünki, dünyəvilik ideologiya deyil, strukturlaşmış şəraitdir. elə bir şəraitdir ki, orada bütün dinlər bərabər və dinc şəkildə yaşaya bilir. dünyəviliyin yanlış təqdimatı hesabına dindarların bir çoxuna elə gəlir ki, dünyəvilik dinin əleyhinədir. qətiyyən elə deyil! dünyəvilik ateizm deyil.
demokratiyaya da belə yanaşmaq gərəkdir. demokratiyanı müdafiə etmək üçün demokrat olmaq gərək deyil (onsuz da bu sözün aydın mənası yoxdur). demokratiya ideologiya deyil ki, onun öz müstəsna tərəfdarları olsun. demokratiya - strukturlaşmış şəraitdir. elə bir şəraitdir ki, orada bütün ideologiyalar bərabər və dinc yaşaya bilir.
bunu ağlımda tutaraq, demokrat olmadığımı yazmışdım keçən dəfələrin birində. yenə kontekstdən qopartdılar və birilərinə sərf edən məna verdilər. mədəni solun gətirdiyi "siyasi düzgünlüyün" nəticəsidir. təkrar edirəm, mən belə yanaşmaya qarşıyam. mən inandığımı düşünürəm, düşündüyümü söyləyirəm. bəzən doğru, bəzən yanlış ola bilirəm (burası anlaşılır). amma dediyim hər sözü ölçələrək, məsuliyyətini də üzərimə götürərək söyləyirəm. üstəlik, səmimi olmağa çalışıram. siyasət diplomatiya deyil ki, qarşındakını aldadasan. siyasətçi öz xalqına (seçicisinə yalan danışmamalıdır) (danışdığı zaman ifadə etdiyi mənaların yalan olduğunu bilirsə, təbii ki). nəticəsi seçkilərin sonunda bilinəcək, siyasətçi də həmin nəticələrə görə davranacaq. yəni, özünü düzəldə biləcək, yanlışlığı olubsa.
yekun: mən demokrat deyiləm, amma demokratiyanı müdafiə edir, onun uğrunda çalışıram (ziddiyət axtarmayın, burada heç bir ziddiyyət yoxdur). erkin qədirli