40. azərbaycanı xilas etmiş şəxs. öndər! məmməd əmin rəsulzadə 1918-ci ildən əvvəl də azərbaycan tarixində siyasi rol oynamışdı.

azərbaycanın həyatında vacib rol oynamamışdı rəsulzadə? o boyda imperiyanın tərkibindəki kiçik, cahil bir xalqı müstəqilliyə qovuşdurdu, da bundan artıq nə eləsin amk?! ilk universiteti açdı, xaricə 10-larla tələbə göndərdi. əgər azərbaycan xalq cümhuriyyəti qısa müddət fəaliyyət göstəribsə, bu rəsulzadə və ətrafındakılarının bacarıqsızlığı deyil, 2 ölkə tərəfindən təklənməsi idi.

cümhuriyyət qurmaq, əsas da ilk dəfə olaraq xalqın hakimiyyətinə, demokratiyaya əsaslanaraq dövlət qurmaq, xalqa bu qədər böyük bir missiya vermək elə də asan iş deyil. cəmi bir neçə ilin məhsulu idi orda yaşananlar. "molla nəsrəddin"in, rusiyada təhsil almış bəy övladları - yeni nəsil ziyalılar - ın hesabına xalqa gözüaçıqlıq gətirməyə çalışırdı bir neçə nəfər.

əgər osmanlı olmasaydı, çətin ki, cümhuriyyət bu qədər yaşayardı. qurulan bu dövlətdə onların rolu böyük idi. çünki müstəqil olmağın mənasını onlar bilirdi. azadlığın qədrini müharibə illərində onlar fərq edirdi. onların dəstəyi ilə bakı qaytarıldı, ölkəyə müvəqqəti sabitlik gətirildi.

daha sonra osmanlı məğlub olduqdan sonra azərbaycan ərazisindən çıxdı. onsuzda özünün dərdi özünə bəs eləmirmiş kimi, bir də azərbaycana köməklik etmək çətin idi. daha sonra rusya aktivləşdi, ermənilərə əlbir olaraq 28 aprel ərəfəsində ermənilərin qarabağda hücumu başlamasına səbəb oldu. azərbaycan ordusu ermənilərlə mübarizə apararkən rus ordusu bakıya girdi.

indi burda rəsulzadənin bir günahı varmı? azğın ruslar və ermənilər belə bir kin bəsləməsəydi bizə qarşı, hər şey düşünüləndən daha yaxşı ola bilməzdimi? azərbaycan xalq cümhuriyyəti dövlət xadimlərinin bacarıqsızlıqlarına görə yox, dünyəvi-tarixi şəraitə görə süqut etdi.

məmməd əmin rəsulzadə daha sonralar almaniyada azərbaycan cümhuriyyətini bərpa etməsi üçün var-gücü ilə çalışdı. hitlerə ruslardan, ermənilərdən xilas olmaq üçün dəstək oldu.

son anına qədər sevdi azərbaycanı rəsulzadə. "azərbaycan, azərbaycan, azərbaycan" dedi son nəfəsində. belə bir adamı "öndər" adlandırmamaq bir baxış açısı deyil, cahillikdir.

əlavə: indi nolsun ki, bu gün 28 mayda azərbaycan televiziyasında heydər əliyevli bayraq qoyulur, 28 may stansiyasından şəkli yığışdırılır, verilişlərdə adı çəkilmir, bu gün yolda luboy gədə-güdədən soruşanda heydər əliyevin bütün xronologiyasını deməsinə baxmayaraq, rəsulzadəni tanımır? bu da onların ayıbıdır!

əlavə 2: başa düşmək istəmirlər, anlamaq istəmirlər. lakin yenə də əlavə edəcəyəm.

mən yuxarıda nə yazdım? bir əvvəl, bir axırdan oxumaqla deyil, sözlükdaşım. mən, yəqin ki, açıq-aydın qeyd eləmişdim hər şeyi.

indi xahiş edirəm, mənim yazdığımın əksini fikirləşənlər əvvəldən axıra kimi oxusunlar. burada, tamamilə, bitərəf olacağam.

ilk öncəliklə yenə də hər 2 dövlətin tarixlərinə qeyd etmək istədiyim məqamlar var. əvvəlcə, osmanlı dövləti qurtuluş savaşı deyilən müharibədə böyük qəhrəmanlıq göstərdi. qəbul. ancaq türkiyənin o dövrdə belə mahir olmasının səbəbi 700 illik ordusunun olması idi. 700 il ərzində dövlətdə ordu mövcud olmuşdu. hər kəs hərb təlimi keçirdi və demək olar ki, ölkədəki bütün əli silah tuta bilən kişilər bir hərbçi olaraq yetişdirilirdi. bura kimi düzdürmü? düzdür.

indi isə azərbaycana toxunmaq istəyirəm. bəs azərbaycandakı hərb sənətində nə yenilik var idi? 1828-ci ildən bəri azərbaycanda rus qoşunları yerləşdirildi (söhbət azərbaycanın şimalından gedir). daha sonra onlar xalqda hərbi unutdurmağa başladılar. bunun əsas səbəbi, əlbəttə, hər böyrədilmiş camaatın onlara üsyan qaldırmaması idi. göründüyü kimi onsuzda bir neçə aydan bir köhnə xanlıqların orduları üsyan qaldırırdı. buna görə də rus dövləti qarşısına bir məqsəd qoymuşdu. xalqa hərb sənətini unutdurmaq. daha sonra bəy oğulları, imkanlı ailələr, hansı ki, nəsilləri xanlara və adlı-sanlı bəylərə gedib çıxır, oğullarını rusyaya hərb sənətini öyrətməyə göndərdilər. bu iş həm rusiya, həm də bəy ailələrinə sərf edirdi. ailələr üçün "dövlət qulluğu", ruslar üçün onlara sadiq olan qulluqçular. bu hərb təlimini öyrənən gənclər o dövr müşahidə edildiyində olduqca az idi. qalan əhali isə ancaq uzaqbaşı əlinə silah alıb adam qovalıyacaq qədər professionallıqda idilər.

digər bir problem silah problemi idi. osmanlı zəngin bir cəbhanə, azərbaycan isə kiçik bir silah anbarı kimi idi.

azərbaycanda hərb məktəbi açılmışdı, sırf düşmənlərdən müdafiə olunmaq üçün professional hərbçilər yetişdirmək üçün. lakin buna da ömür çatmadı. azərbaycan işğal olundu.

yenə qeyd edirəm ki, məmməd əmin rəsulzadə böyük öndər idi! və azərbaycan xalq cümhuriyyəti beynəlxalq siyasi vəziyyət ucbatından süqut etdi.