32. iqtidar təmsilçilərinin dediklərində doğru mənalar da olur (çoxlarının düşündüyü kimi nadir hallarda deyil, çox zaman olur). problem ondadır ki, bu mənalar çox zaman yanlış şəkildə ötürülür, ona görə də oturuşmur (yanlış adamlar və yanlış təqdimatlar məsələsini demirəm heç). mənaların oturuşması üçün ictimai təməl gərəkdir, o da yoxdur.
məsələn, götürək milli məclis sədri oqtay əsədov'un xaricdə təhsillə bağlı sözlərini. həmin sözlər haqlı qınağa səbəb oldu. xaricdə təhsil almağın lazımlığı haqqında nə bu cür, nə də başqa bir tərzdə danışmağa gərək yoxdu. təhsilimizdə acınacaqlı durumun özü gənclərin iddialı kəsimini xaricdə təhsil fürsətlərini axtarmağa vadar edir. odur ki, iqtidarın birbaşa vəzifələrindən biri - uğurlu milli təhsil sistemini qurmaqdır. belə olmasa, xaricə tələbə axınını dayandırmaq mümkün olmayacaq.
bununla belə, bu iqtidarı, onun rəsmilərini və onların məsuliyyətsiz sözlərini unutsaq belə, problem yerində qalasıdır. dövlət hesabına xaricə tələbə göndərmək məsələsi, maliyyə siyasətilə uzlaşmaqla yanaşı, bir sıra strateji məqsəd və vəzifələrə bağlanır. haraya göndərmək? neçə nəfər göndərmək? hansı ixtisaslara göndərmək? hansı şərtlərlə göndərmək? nə qədər pul xərcləmək? bu və bənzəri suallar məsələnin siyasi dərinliyini və onun doğurduğu strateji baxışları açmalıdır.
ciddi düşünsək, xaricdə dövlət hesabına təhsilin lazımlı, yoxsa lazımsız olmasıyla bağlı sual heç də asan deyil (və qətiyyən zarafata salınası deyil). bu iqtidarı unudaraq düşünməliyik! ya da, müxalifətdəyiksə, özümüzü iqtidarda uyduraraq düşünməliyik!
"xaricə tələbə göndərmək mütləq lazımdır" cavabı çox asan və üzdə olandır (sanki, düşünməyə belə imkan vermir). bununla belə, obyektiv problemlər var. ölkəmizdə dürüst çalışan siyasət və hüquq təsisatlarının, bazar iqtisadiyyatının və s. olmadığı halda, xaricdə yüksək bilik almış gənclərimiz qayıdandan sonra burada nə edəsidir? bilik - alətdir. bilik özündəməqsəd deyil. biliyi nə üçünsə alırlar (ona görə pul ödəyirlər. bilik - bazar dəyəridir. biliyin bazarı olmasa, onun heç bir önəmi olmayacaq. )deməli, xaricdə yüksək səviyyəli təhsil almış gənclərimiz, ölkəyə qayıdandan sonra, gec-tez (tez, nəinki gec) ölkədən yenidən getməyə üstünlük verəcəklər (biliklərini bazarda rahat sata biləcəkləri ölkələrə). bugünün özündə o qədər elə adam var ki. heç xaricdə olmasın, burada təhsil alanlar da o cür düşünəcək - ölkədən getməyə çalışacaq.
beyin axını böyük problemdir. bir tək bizim ölkənin problemi deyil, təbii ki, amma bizim üçün daha çətin nəticələr yaradır. hətta yüksək rifah içində yaşayan ölkələrdə dövlət hesabına xaricdə təhsil almaq üçün göndərilən tələbələrlə problem var (olub, ya da olur). məsələn, irlandiya. orada dövlət 30 il ərzində xaricə tələbə göndərirdi, əksəriyyəti geriyə dönmədi. çünki irlandiya'nın daxili bazarı kiçikdir. hökumət məcbur oldu əlavə maliyyə tədbirləri görməyə (ölkəyə qayıtmamış mütəxəssisləri qaytaran şirkətlərə vergi güzəştləri və s.).
indiki iqtidara ünvanlanmış tənqidlərimiz haqlı və yerindədir. bununla belə, gələcəyi düşünərək, strateji yanaşaraq, dövlət hesabına xaricə tələbə göndərmək məsələsinin heç də asan olmadığını anlamalıyıq. "göndərək, getsinlər savadlı olsunlar" yanaşması yetərli deyil. gənclərin ölkəyə qayıtması vacibdir! daxili bazarımızın kiçikliyi bu problemi özü-özlüyündə çətinləşdirir.
dövlət xaricə tələbə göndərməklə ölkənin gələcəyinə maliyyə yatırımı edir. həmin yatırımın maya dəyərinin qayıtması çox azdır. əlavə gəlir olmalıdır. əlavə gəlirsə, yalnız əlavə dəyər yarananda olur. hüququn üstünlüyü, məhkəmə müstəqilliyi və qərəzsizliyi, açıq və dürüst çalışan siyasi təsisatlar, haqlı rəqabət (xüsusilə əmək bazarında) və s. olmasa, dövlət hesabına xaricdə təhsil doğrudan da lazımsızdır (havaydan pul xərcləməkdir). elə ölkə içində də dövlət hesabına təhsilin yatırımı maya dəyərəni çıxarmayacaq. təhsil çox vacibdir, amma ondan daha vacib və öncə görüləsi işlər var - köklü siyasi, hüquqi və bazar islahatları.