5. dədə qorqudun qopza,- musiqi alətinə and içməsi,- ondan irəli gəlirdiki, həyatda heç nəyə pənahı olmayan insan,-musiqinin ecazkarlığında, gözə görünməyən qüvvənin təsiredici varlığını duydu. bu ecazkarlığı duyan insan onu tanıdıqca həyatda bir ilahi qüvvənin varlığını tanımağa başladı və tanıdıqca onu and yeri seçdi. tanrı ifadəsi -tanımaq deməkdir (tanrı, tanqırı, tanıq, tanım, tanya və sairə).
əsən küləyin budaqlardan süzülərək vıyıldaması, dartılmış kamanı titrəməsindən doğan səs insanı, o, səsin cazibəsinə salaraq, o səsi idarə etməsinə sövq etdirmişdir,- küləyin səsindəki vıyıltı, istər - istəməz insanin vicuduna siraət edir, onun hislərini, emosiyalarını özunə qatıb budaqlardan süzərək sonsuzluqlara aparır. bu duyğu insanda həyatın əbədiliyinə, sonsuzluğa inam yaratdığından, insan özü onu budaqlarda süzmək marağı ilə alət düzəltmiş.
musiqi -muğam- insanın məramını-emotsiysın dəyişən məqamdır-haldır və ya səsin cazibəsi kimi ifadə edilən magiyadır. şamanın domburunun səsidə məqama çatmaq üçündür. şamanda öz domburunu döyərək səsi titrədərək ruhu vəcdə gətirir. səsin təsirini kəşf edən insan onun ritmi altında, ocaq başında dövrə vurub oynayadıqca başa düşdükü, onun vicuduna siraət edən səs onun sağlamlığınada yaxşı təsir edir. əgər musiqi ruhun qidasıdırsa,- ilahi qüvvədirsə- tanrıdırsa,- demək,- dədə -qorqudun qopuza and içməsi onun tanrıya və onu tanıdana and içməsidir.
hal-hzırda sorğu keçirilsə çoxları çörəyə and içməyi qopuza and içməkdən daha düzgün sayardı. çörək qarnımızı doyurmaq üçün olan vasitədir,- elə millətlər var heç çörək yemir-tanımır,- belə çıxırki biz aclıq qorxusundan çörəyə and içirik. əgər çörəyə madiyata sitaiş türkün əsgi inancından irəli gəlsəydi onda bu sitaiş hələdə şamanlığa-tanrıçılığa inanan türk xalqlarınında (altay-sibir və amerikanın yerli millətləri) inancında, dilində yaşanardı,- halbuki onların çörəkdən isdifadəsi yox dərəcəsindədir,- onda belə çıxır ki, çörəyə inanc islam dini ilə türkün inancına daxil olub və çörəyədə quran deyərək and içməkdə yəqin bunu təsdiq edə bilən bir deyimdir. məclislərdə, əsasən yas mərasimələrində çörəyə olan hörmətdə bu qəbildəndir,- çünki yasda cəmiyyət daha çox islamdır.
insanların dinə inancın doğulduğu mühit tənzimləyir. isdər-isdəməz hər kəs, onun valideini, əhatəsi tərəfindən vadar eləyirki, o həyata özgələrinin gözü ilə baxmağa məcbur olsun. məhz bu səbəbdəndirki, hər kəs əksərən doğulduğu dini mühiti düzgün və mükəmməl sayaraq, özgə dini qurumun inanclarına bəlağətli yanaşır. əgər belə olmasaydı,- yəqinki, insanlar sitaiş etdiyi dinlərdən qorxmazdılar və qarşılıqlı mübahisədə bir-birinin inacına hörmətlə yanaşaraq və düzgün məxrəc axdarardılar,- ən aşağısı dinə qürur, ləyaqət kimi yanaşaraq qlınc gücünə kimin haklı, kimin haksız olmağinı subut etməyə cəhd etməzdilər.
xuda, allah sözündən fərqli olaraq, yalnız tanrı sözü, türk dili sülaləsinə daxil olan millətlərin dilində mövcutdur. insan musiqinin səsindən xoş hal oldu, onu dərk etdi, tanıdı (tanrı) onun ruha təsirini ilahi qüvvə bildiyindən onu and yeri seçdi. insan ocağın işğında qaranlığı qovdu onun isdisinə qızındı və onu qızındıran hissi ilahi qüvvə bildi, and yeri seçdi.
avestadan bəhrələnən inanclar “dinlər”,- iudaizm, xristianlıq, islam avesdada qeyd olunan ifadəni;- “tanrının günəşdən seyr etməsini” inanclarının ümumi bəhsində istinad etsələrdə,- ancaq,- insanların ağacdan yaranmasını avesdada qeyd olunduğu kimi tanımadılar. yeni insanın ağacdan yox,- palçıqdan yarandığnı iddia etdilər. bununla onlar zərdüşün inancına kölgə saldılar və bu az imış kimi, zərdüşü öz babaları elan etməklə onu öz soy kökündən qopardılar.
özünü zərdüşün övladı sayan peyqəmbərlər musa, (isa,məhəmməd), zədüşün dedyinə zidd olaraq insanın -palçıqdan yaranmasını iddia etməklə, - şamanı fırıldaqçılıqda qınayaraq,- şaman zərdüşün övladlarını təqibə məruz qoydu. tanrı (allah) insanı palçıqdan “ol” deyərək yaratması iddiası ilə,- tanrını hissiyat – ruhi varlıqdan, danışan, düşünən varlığa bənzətməklə,- tanrıya forma, obraz verilməsi, tanrının tanınan varlığını tanınmaz etdi. musanın (peyqəmbərin) allahı (tanrını) görə bilməsi iddiası bir daha allahın bənzəri təsvirin yaratdı və bu təsvir, yunan çoxallahlığından fərqli olaraq bir allahın olduğunu iddia etsədə,- məzmun etibarı ilə yunan dini mifalogiyasından o qədərdə fərqlənmir .
bu isə artq zərdüşün tanıdığı tanrı yox, xəyalda canlandırılan insana bənzər hansısa varlığın obrazın hər şeyin fövqündə olması demək idi. çünki bu təsvir,- türkün, zərdüşün, şamanın tanıdığı, dərk elədiyi tanrı deyildi,- qorqudun qopuzunun səsınin, cazibəsi –magiyası deyildi, çünki, bu artıq tanrı deyildi.
tartariyalıların mənəviyatını oğurlamaq təkcə bununla bitmədi,- bu yanıltmacın davamı olaraq,- zərdüşü şaman kürsüsündən qaldıraraq onu peyğəmbər elan edən yevrey,- (tövratda) onu öz babası yevrey kimi öz mifalogiyasına daxil edərək türkün, tartarın (türk,tartar,troya - tək tanrı ifadəsindən törəməsidi) kökünə daha bir balta vurdu. insanın palçıqdan bir “adəmdən” yaranması və adəmin yevrey olması iddeası, ona dəlalət edirki,- özünün bir atadan törənməsini zənn edən insan, yevreyi öz kökü qəbul edərək, öz dilini, qurban vermə məcburiyətində qalacaq,- çünki, adəmin misirdə palçıqdan allah tərəfindən yaranmasını qəbul edən hər kəs, onu,- (yevreyi ərəbi) öz babası qəbul edərək,- babsının dilində danışmağa üsdünlük verəcək və yevreyləşməyə vəya ərəbləşməyə doğru asimliyasıya edəcək,- necəki, etməkdədir.
hətda öz tarixini nisbətən bilən türk tarixcisi indiyə qədər, nuhun, zərdüşün, ibrahimin kimliyi sorumunda,- nə yevrey, nə ərəb, (nə fars) tarixçiləri qarşısında heç bir iddia qaldırmayıb. bir soruşan yoxduki,- axı nuh, zərdüş, ibrahim türk torpağında doğulduğundan irəli gəlirki, bu torpaqda onların adıyla bağlı yerlər, yazılar, dastanlar, şerlər, bayramlar yaşanır.
yaxın zamanlara qədər dünyanın novruz bayramından, zərdüşün doğumu ilə bağlı onun yaratdığı təqvimdən xəbəri yox idi,- çünkü novruz yalnız türk(tartariya) xalqlarının folklorunda, adətlərində yaşıyaraq, islam-xristian mühacirətdən idı. əlbətdə yevrey bu bayram barədə bilsəydi,-onu nəinki yunesqonun irsi kitabına, onu tövratada daxil edərdilər, - necəki islamçılar buna cəhd etməyə çalışırlar və dədə-qorqudun bir çox yozumlarını islam düşüncə formasında təbliğ edillər.

ilahə həsənli.(şamanist)