11. fizikadakı ən əsas fiziki sabitlərdən biridir. həmçinin zamanı da məkan kimi ələ almağımıza imkan verən bir əmsaldır. kainatda ən böyük sürət olub, təxminən saniyədə 300 min km məsafə qət etməyə bərabərdir. kainatın nəhəngliyini, sonsuzluğunu və möhtəşəmliyini nəzərə alanda əslində işıq sürətinin bir limit olması insana qəribə gəlir. çünki kainatı keç, sadəcə elə bizim günəş sistemimizdə işıq dalğalarının bir nöqtədən digər nöqtəyə çatması üçün dəqiqələrlə gözləməliyiksə, onda əslində bu çox da böyük sürət deyil. amma bu işin bir əmması var. bu əmma xüsusi nisbilik nəzəriyyəsidir. bu nəzəriyyəyə görə sürətlə hərəkət edən cisim üçün məsafə daralır, zaman isə yavaşıyır. məsələn qatar işıq sürətinə yaxın sürətlə hərəkət etdikdə biz kənardan baxarkən ondakı saatın yavaş irəlilədiyini və qatarın daraldığını görürük. işin nisbi olan tərəfi isə odur ki, qatardan baxan da ətraf aləmin daraldığını və ətraf aləmin saatının yavaş getdiyini görür. einstein reyiz deyir ki, hər iki müşahidəçi haqlıdır. indi sizdən bir şeyi təsəvvür etməyinizi istəyirəm. yüksək sürətlə gedən gəminiz olduğunu düşünün. sizin üçün kainat daralacaq. və siz hərəkət istiqamətində eyni zamanda daha çox məsafə qət etmiş olacaqsınız. qət etdiyiniz məsafə işıq sürətinə yaxınlaşdıqca artır, çünki məkan getdikcə daha çox bükülür. bəs işıq sürətinə çatarkən nə baş verir? məkan bir nöqtədə cəmlənir. bu isə o deməkdir ki, siz işıq sürətinə sahib olarkən kainatda hərəkət etmək üçün qətiyyən vaxt sərf etmirsiniz. indi burda fikirlərimizi toplamalıyıq:
1. sürətlə hərəkət edərkən məkan daraldığı üçün əslində sürətimizlə hesabladığımızdan daha çox məsafə qət edirik.
2. bu klassik sürətlə, məkanın daralmasından yaranan əlavə sürət arasında fərq işıq sürətinə yaxınlaşdıqca böyüyür. yəni işıq sürətinə yaxınlaşdıqca klassik olaraq hesabladığınızdan daha çox sürətə sahibsiniz.
3. tam işıq sürətinə çatdıqda kainat sizin üçün bir nöqtədən ibarətdir, və bir nöqtədən digərinə hərəkət etmək üçün qətiyyən vaxt sərf etmirsiniz, yəni sərf etdiyiniz zaman sıfıra bərabərdir. gəlin sizə orta məktəbdən bildiyiniz bir düsturu və riyazi bir qaydanı xatırladım. məsafə/zaman=sürət. uzaq bir məsafə qət edirsiniz amma bunun üçün sıfır zaman sərf edirsiniz. sıfıra böləndə nə alınır? əslində olmur amma getdikcə daha kiçik ədədə bölməklə sonsuzluq alırsınız. bu o deməkdir ki, işıq sürətinə yaxınlaşan cismin həqiqi sürəti (ingiliscə proper speed) sonsuza yaxınlaşır. məhs bu səbəbdən işıq sürətini ötmək mümkün deyil, çünki bu sürət əslində sonsuz sürət deməkdir. sonsuzluqdan daha böyük sürət?
ikinci bir şey deməzdən əvvəl xatırlatmaq istəyirəm. danışdıqlarım işıq sürəti və ona yaxın sürətdə hərəkət edən cisimlərin özü üçün keçərlidir, kənar müşahidəçi yenə də hər şeyin ancaq saniyədə 300 min km sürətlə gedə bildiyini görür. yəni günəşdən yerə gələn işıq bizim üçün 8 dəqiqəyə gəlir, baxmayaraq ki, işıq özü bunun üçün vaxt sərf etmir.
günəşdən gələn işıq 150 milyon km məsafə qət edib bizim dərimizə dəyir və nəticədə dəri altı bir hüceyrələrin dnt-sini dağıdır. dnt-ni dağıtmaq üçün işıq enerji və impuls sərf edir, yəni dnt molekuluna enerji və impuls ötürür. fikiləşin, işıq günəşdə yarandı heç bir vaxt sərf etmədən bədəninizdəki bir molekulla qarşılıqlı təsirə girdi və ona enerji, impuls ötürdü. təkcə bunu yox işığın hər yaranıb, udulma prosesini düşünün. işıq əslində kainatdakı cisimlər arasında ani enerji mübadiləsindən başqa bir şey deyil.