60. dünənki yazışmalardan çıxardığım nəticə budur - məni sanki adam yerinə qoymurlar. nədən belə olduğunu anlamağa çalışıram. guman ki, bizdə siyasətşçilər özləri haqqında aşırı yüksək fikirdə olduğundan və bu fikri başqalarına təlqin etmələrindəndir (bir tək siyasətçilərə aid deyil, təbii ki).
toplumun da yanlış gözləntiləri var (çoxdur) - siyasətçi hər zaman ağıllı, soyuqqanlı, qorxmaz, yanılmaz, yenilməz, sözündən dönməz, dözümlü və s. olmalıdır. belə bir adamı təsəvvür edə bildinizmi? sadalanan bu keyfiyyətlərin hər birisi gözəldir, amma onların cəmi necə bir görüntü verir, bu haqda düşündünüzmü? belə gözləntilərin doğrula biləcəyi təqdirdə qarşınıza duyğusuz, təcrübəsiz (heç zaman yanılmamış), inadkar, səhvini boynuna almayan, üzr istəməyi bacarmayan, amansız, biganə bir siyasətçi çıxacaq. məncə, belə bir siyasətçinin olmasını heç kim istəməz. elədirsə, bu gözlənti nədir? sistem problemidir. sistem saxtakarlıq üzərində qurulanda, toplum romantik (idealistik) gözləntilərə sığınır ("ağ atlı şahzadə"ni gözləməyə başlayır).
mən həmişə adam olmağa çalışmışam. yəni, özümü hamıdan ağıllı, əxlaqlı və s. saymıram (belə birisi olmadığımı bilirəm). mən çox şeyi bilmirəm, məlumat kanallarım xeyli məhduddur. arzularım, qorxularım var. yanlışlarım az olmayıb. duyğularım çox qarışıqdır (son zamanlar, təxminən 3 il, yorğun və qəzəbliyəm). şəxsi həyatımda problemlər arta-arta gedir. əvvəllər (siyasi fəaliyyətimə qədər) diqqət etmədiyim, ya da anlayışla qarşıladığım şeylər mənə qıcıq verməyə başlayıb (dözümsüzlüyüm artıb). axmaq hərəkətlərim olur (həmişə ağıllı olmaq olmur). dostlara və yaxınlara qarşı haqsızlığım da olub. yeri gələndə həmişə üzr istəyirəm.
hamının xoşuna gəlməyin, hamının hörmətini qazanmağın mümkünsüzlüyünü siyasətə girəndən sonra daha yaxşı anlamışam. onsuz da elə bir məqsədim olmayıb, amma bir var sadəcə bunu bilmək, bir də var açıq-aşkar söyülmək, təhqir və böhtanlarla üzləşmək (bu yaşımda bunu da gördüm). dözdüm. dözürəm. amma bu, hələ harasıdır. özümün hörmət etdiyim adamların bəzilərinin mənə qarşı alçaq hərəkətlərini görməyin acısını çəkməli oldum. mənə lazım idi bu? yanlış anlamayın. mən gileylənmirəm. aldığım zərbələr qarşısından qaçmıram. hərçənd, bəzən mənasız (ləyaqətsiz) yenilməkdənsə geri çəkilmək lazım gəlir ("strategic retreat" - "strateji geriçəkilmə").
mənə çox zaman "ancaq özünü düşünürsən" deyirlər. nədənsə bu iraddan heç qurtula bilmədim (uşaqlıqdan ünvanıma bunu eşidə-eşidə gəlirəm). ancaq özünü düşünən adamı təsəvvür edə bilirsiniz? belə bir adam mümkün deyil axı. məcaz olaraq bu ifadənin hansı hədəfə vurduğunu hamımız bilirik. amma mən belə bir hədəf deyiləm. ancaq özünü düşünən birisi olsaydım 43 yaşımda bu qədər (deyilənə görə) hörmətim olmazdı, guman ki. mənə ilk dəfə yüksək vəzifə təklif olunanda 26 yaşım vardı. o zaman (sistemi anladığıma görə) belə bir təklifdən nəzakətlə imtina etməyə ağlım çatdısa, 43 yaşımda deputat mandatına niyə aldanım? amma ünvanıma (barəmdə) "erkin'ə də bir mandat versəydilər, canımız qurtarardı", "erkin'i bu dəfə 100% deputat edəcəklər, baxın, qarşısına ciddi namizəd çıxarmayıblar", "erkin gedəcək, real'ı dağıdacaq" və s. kimi şeyləri deyənlər çox oldu. ancaq özümü düşünən adam olsaydım, bugün bu halımda (maddi çətinliklər, şəxsi problemlər, siyasi basqılar, instintaqlarda dindirmələr və s.) olardımmı?
mənim bir gün iqtidara satılacağımı səbirsizliklə gözləyən kütlə var. kütləyə sözüm yox (gördüyümü gördüm, təəssüf ki). bu gözlənti nədən qaynaqlanır? iqtidar heç zaman məni almaq istəməyib, mənim də satılmaq ehtiyacım (fikrim) olmayıb. iqtidarın qapısı mənim üzümə həmişə açıq olub. indi də açıqdır. mən özüm o qapıdan keçmirəm. bunda bir hünər görmürəm, sadəcə yolum başqadır. mənim hökumətdə olan əlaqələrimin yüzdə biri (1/100-i) bir gün iqtidara satılacağımı gözləyənlərdə olsaydı, onların yanından rahat keçmək olmayacaqdı (salamlaşmağı demirəm heç). ədalarından yerə-göyə sığmayacaqdılar. ancaq özümü düşünən birisi olsaydım, müxalifətdə ola-ola iqtidardakılarla məsafəli və qarşılıqlı hörmət münasibətlərini saxlamazdım.
mən sözümü də deyirəm, münasibətlərimi də pozmuram. niyə? çünki sistem problemidir. sabah ölkədə arzuladığımız dəyişikliyi gerçəkləşdirmək üçün tarixi fürsət əlimizə keçərsə, hökumətin əksər adamlarıyla işləməli olacağıq. münasibətlərin pozulmasında ölkə üçün fayda varmı? ancaq özümü düşünsəydim, özüm üçün faydasını görərdim - mübariz, dönməz, qorxmaz, qəhrəman və s. sayılardım. amma mən düşünülməmiş qəhrəmanlıqlardan mənə inanan adamlara gələ biləcək təhlükələri də düşünməyə çalışıram.
mən zərbəni üzərimə götürməyi bacaran adamam. haqlıykən haqsız duruma düşməkdən də qorxmuram. çünki doğrunu aydın görə bildiyimə iddialıyam və zamanla çox şeyin yoluna düşəcəyinə inanıram. bəzən daha böyük dəyər və məqsədlər üçün ümumi qınağa gəlməkdən, itki verməkdən çəkinmirəm. ancaq özümü düşünsəydim, bunu edərdimmi?
etdiyim hər bir şey doğru olmur. dediyim kimi, yanlışlarım az deyil. ağıllı tənqidlərə hər zaman diqqət edir, yanlışlarımı düzəltməyə çalışır, gərəkirsə üzr istəməyi bacarıram. amma buraxdığım səhvlərdən kef alanlar gördüm (xeyli qədər). "bu da sizin erkin", "bu idi təriflədiyiniz erkin" və s. deyib (yazıb) yanlışımın harada olduğunu belə anlamadan söhbəti uzadanlar oldu (var). bu nə münasibətdir? buraxdığım səhvlərdən özləri üçün fayda götürə bilsəydilər, bəlkə bir mənası ola bilərdi. amma səhvimi tutub ciddi bir iş görən də olmadı axı. üstəlik, mənim heç zaman yanılmadığım barəsində gumanmı vardı? səhv etməyə haqqım yoxmu? yanılmaq çox insani keyfiyyətdir, hər bir insana xasdır. hər zaman doğru olduğu birisi kimi görülmək, adam yerinə qoyulmamaq deməkdir.
heç bir insan özünü tam ifadə edə bilmir. hər şeyi də açıq demək olmur. bəzən elə şeyləri bilirsən ki, onu deməyi özünə yaraşdırmırsan, ya da başqalarını qorumaq üçün günahı öz üzərinə götürməli olursan. verdiyimiz qərarlara təsir edən amillər çox olur. onları dərəcələndirmək lazım gəlir. siyasətdə bu, xüsusilə vacibdir. bəzən əksəriyyət tərəfindən yanlış qarşılanacağı öncədən aydın olan qərarı verməli olursan ki, həmin əksəriyyəti daha böyük təhlükələrdən qoruya biləsən. sənə dəyməli olan dəyəcək. dözməlisən. burada heç bir hünər, ya da qəhrəmanlıq yoxdur. siyasətdir.
siyasətdə adamlığı itirmək olmaz. mən də adamlığımı qorumağa çalışıram.
p.s. bu yazının ardı olacaq, nəticə çıxarmağa tələsməyin.