3. birde fizika oxumaq isteyenlere meslehetleri var. yazim belke bize lazim oldu. meqale nature jurnalinda yayimlanib. buyurun: http://www.nature.com/nature/journal/v426/n6965/full/426389a.html

turk diline tercumesini eksisozlukden almisam. 'dahi cocuk' adli yazar tercume edib:


'' bilim insani: 4 altin ogut
steven weinberg(1)

lisans diplomami aldigimda –ki yuzyil onceydi- , fizik literaturu bana, arastirmama baslamadan once her noktasinin haritasini cikartmam gereken devasa, kesfedilmemis bir okyanus gibi gorunmustu. simdiye kadar yapilmis olan her seyi bilmeden nasil bir sey yapabilirdim? neyse ki, lisansustu egitimime basladigim ilk yil, siddetle itiraz etmeme ragmen, arastirmaya baslamam ve ilerlerken ihtiyacim olani ogrenmem gerektigi konusunda israrci olan deneyimli fizikcilerin eline dusmustum. yuz ya da bat durumuydu yani. beklemegidim bir sekilde, bunun ise yaradigini gordum. hizlica doktorami tamamladim, buna ragmen, doktor oldugumda, fizik hakkinda neredeyse hicbir sey bilmiyordum. fakat, onemli bir sey ogrendim, o da kimsenin her seyi bilemeyecegidir ve siz de bilmek zorunda degilsiniz.

diger ogut, okyanus metaforuma devam etmek gerekirse, yuzerken yani batmiyorken, daha dalgali sulari hedeflemelisiniz. 1960’in sonlarina dogru, mit’de ders verirken, bir ogrenci benim calismakta oldugum ve temeli iyi bilinir, ileri calismalari ise ona karmakarisik gorunen parcacik fizigi alanindansa, genel gorelilik alanina girmek istedigini soylemisti. o anda, tam tersini yapmasi gerektigi konusunda bana cok iyi bir neden vermisti. parcacik fizigi halen yaratici islerin yapilabildigi bir alandi. 1960'larda gercekten karisikti ama o zamandan beri bir cok teorik ve uygulamali fizikcinin calismalari, bilgileri derleyip, hepsini (neredeyse hepsini) standart model olarak bilinen guzel bir teoride birlestirdi. benim tavsiyem karisikligin uzerine gitmeniz. orasi heyecanin oldugu yerdir.

ucuncu tavsiyem, uymasi en zor olani. zamani bosa gecirdiginiz icin kendinizi affetmek. ogrencilerden, sadece profesorlerinin cozulebilindigini bildikleri problemleri cozmeleri isteniyor. (eger profesorleri cok acimasiz degillerse) ek olarak, problemlerin bilimsel acidan onemli olup olmadigi da umursanmiyor. dersi gecmek icin o problemler cozulmek zorundalar. fakat gercek hayatta, hangi problemlerin onemli oldugunu ve tarihteki belli bir zamanda cozulebilir olup olmadigini bilmek cok zor. yirminci yuzyilin basinda, lorentz ve abraham da dahil, birkac ileri gelen fizikci, elektron teorisi olusturmaya calisiyorlardi. bu kismen dunya'nin hareketinin etkisinden, eterin etkisine kadar yapilan butun denemlerin neden basarisiz olduguyla ilgiliydi. simdi biliyoruz ki yanlis problem uzerinde calisiyorlardi. o zaman, kimse basarili bir elektron teorisi gelistiremedi cunku kuantum mekanigi daha kesfedilmemisti. einstein'in dehasi 1905’de uzerinde calisilacak dogru problemin, hareketin, uzay ve zamanin olcumu uzerindeki etkisi oldugunun farkina vardi. bu onu ozel gorelilik teorisine goturdu. hangi problemlerin uzerinde calismanin dogru olduguna asla emin olamayacaginizdan, labarotuarda ya da masanizda gecirdiginiz zamanin cogu, zaman kaybi olacak. eger yaratici olmak istiyorsaniz, bilimsel bilgi okyanusunda hareketsiz kalmak icin, zamaninizin cogunu yaratici olmayarak gecirmeniz gerektigine alisin.

son olarak, bilim tarihi hakkinda ya da en azindan kendi bilim dalinizin tarihi hakkinda bir seyler ogrenin. bunun icin en onemsiz neden, kendi bilimsel calismanizda, aslinda tarihin de bir yere kadar kullanilabilecegidir. ornegin bazen, bilim insanlari, filozof francis bacon, thomas kunh ve karl popper gibilerin sundugu cok basitlestirilmis bir bilimsel modele inanarak engellenmislerdir. bilim felsefesinin en iyi panzehiri bilim tarihi bilgisidir.

daha da onemlisi, bilim tarihi calismanizi size daha degerli gosterebilir. bir bilim insani olarak, buyuk ihtimalle zengin olmayacaksiniz. akrabalariniz ve arkadaslariniz buyuk ihtimalle ne yaptiginizi anlamayacak ve eger parcacik fizigi gibi bir alaninda calisiyorsaniz, hemen sonuclarini gorebileceginiz cok kullanisli bir seyi yapmanin tatminini bile yasayamayacaksiniz. fakat tarihin bir parcasinin sizin bilimdeki calismalariniz oldugunu farkederek buyuk memnuniyet duyabilirsiniz.

1903’e, 100 yil oncesine bakin. 1903’de ingiltere'nin basbakanin ya da amerika'nin baskaninin kim oldugu simdi ne kadar onemli? gercekten onemli olarak duran sey mcgill universitesinde*, ernest rutherford ve frederick soddy'nin radyoaktivitenin dogasi uzerinde calisiyor olduklari. bu calismanin (tabii ki) uygulama alanlari vardi ama daha onemlisi onun kulturel anlamiydi. radyoaktifligin anlasilmasi, fizikcilerin, dunyanin ve gunesin cekirdeginin milyonlarca yil sonra bile nasil sicak kaldigini aciklamasina izin verdi. bu sekilde, pek cok jeolog ve paleontologun dunyanin ve gunesin yasi uzerindeki son bilimsel itirazi da silindi. bundan sonra, hristiyanlar ve yahudiler ya incilin duz anlamina olan inanclarindan vazgectiler ya da bilimsel tutarsizliga boyun egdiler. bu, galileo’dan newton’a ve darwin’den gunumuze, zaman icinde dini dogmatikligi zayiflastirmak icin atilan adimlarin sadece bir kismiydi. bugunlerde herhangi bir gazeteyi okumak, bu isin henuz tamamlanmadigini size gosterecektir. fakat bu, bilim insanlarinin gurur duyabilecegi medenilesme isidir.

(1)austin texas universitesi, fizik bolumu, teksas 78712, abd. bu yazi, 2003 haziran’inda, yazarin, mcgill universitesi’ndeki bilim toplantisinda yaptigi acilis konusmasindan derlenmistir. ''