39. dilin dar və ya geniş olması üzərinə müzakirəyə ehtiyac görmürəm. faktiki olaraq dünya üzərindəki dillər ilə müqayisə etdiyimiz zaman lüğətindəki söz sayı azdır. burda yersiz milliyətçilik etməyə ehtiyac yoxdur.
ancaq əlbətdə ki dildəki kəlimələri də tam bilmədiyin zaman mükəmməl işlədə bilmirsən əlbətdəki.
əsas əksiklikləri odur ki azərbaycan dilinin, illər keçdikcə dillər inkişaf edir, insanların fikirlərini daha aydın ifadə edə bilmələri üçün yeni terminlər, sözlər yaranır. uzun bir cümlə ilə deyiləcək bir şey məsələn bir sözlə əvəzlənir və.s. azərbaycan dili bu axıma çata bilmir, inkişaf etmir, yerində sayır. nəticə etibarı ilə də insanın şüur inkişaf sürətindən geridə qalır. onsuz da kiçik bir dilsən və geriyə də qalırsan. həm dar dildir həm köhnə.
mənim özümün də problemim ayrıdı, oxumuş olduğum kitabların dili çoxunluqla türkçə olub. hətta 10 il əvvəldən bəri azərbaycanca kitab oxuduğumu xatırlamıram. oxumuşamsa da bir iki, ancaq yadıma gəlmir ən son nə oxumuşam. heç köşə yazıları belə oxumamışam, ancaq sözlükdə oxumuşam vəssalam. ama sözlükdə ədəbi dil yoxdu təbii ki. türk dilində oxumuşam və nəticə etibarı ilə düşüncələrim də türk-azərbaycan qarışıq olub, cümləyə tökməyə çalışanda heç bir dili tam işlədə bilməmişəm. ikisi də yarımçıqdır. hətta mən sözlərin yazılışını belə düzəməlli bilmirəm, qrammatikanı da, çox vaxt googlə lüğəti açıq olur sözləri bir türk və ingilis dilindən tərcümə edirəm, çox pirimitiv sözlər belə olur. nə qədər dahi belə olsa bir beyin hansısa dili tam işlədə bilmirsə fikirlərini tam və gözəl çatdıra bilməyəcək. ona görə dilin inkişafı əsasdır. onsuz da dil nə qədər mükəmməl olur olsun bir insanın fikrini digər insana tam başa salmasına kömək edə bilməyəcək belə. son bir ildir türk dilindən uzaqlaşmışam deyə azərbaycan dilimdə nisbətən inkişaf hiss edirəm. azərbaycan dilli bir kitab oxumağı da düşünürəm. sırf yazım tərzimdə və danışıqda fikirləri daha aydın ifadə edə bilmək üçün. çox zəifdir bu qabiliyyətim çox. dil də zəif, mən də zəif, gör nə qədər yaxşı ola bilərdi. müzakirələrdə heç vaxt fikrimi tam ortaya qoya bilmirəm, ağlımda fikir tam olur ama hər dildən bir söz ilə cümləni qurmağa çalışanda heçnə çıxmır, daha da əsəbləşirəm. sonra bir daha heç kimlə müzakirə etməyəcəm zira fikrimi tam çatdıra bilmirəm deyib əsəbləşirəm ancaq eyni şeyi təkrar edirəm daha sonra. fərqli dillər insanın düşünsəini həqiqətən də çox fərqli yollarla başa salmasına kömək edir. bəzi fikirlər olur ki ingilis dilində çox gözəl düşünürsən ancaq bildiyin başqa heç bir dildə oturmur tərcümə. eləcədə yəqin mənim bilmədiyim neçə böyük dillər də nə asanlıqlar var kim bilir. fransız, alman, rus kimi böyük və ədəbiyyat ilə zəngin dillərdə əsas da.
azərbaycan dilinə kitab tərcümə etməyi düşünəndə nə qədər problemlər olacağını düşünürəm. kitab yazmaqdan daha çətindir çünki kitab yazarkən fikrini dilə uyğunlaşdırıb dəyişə bilirsən ancaq məsələn bir roman tərcüməsində tərcüməyə bağlı olaraq bir roman mükəmməl formanı da ala bilər bərbat bir hala da düşə bilər.