1. şərq mədəniyyəti və şərq dilləri haqqında və şərq ilə əlaqədar qərb mənşəli araşdırmaların hamısı.

şərqşünas şərqə baxışı alt mədəniyyət qəbulu istiqamətindədir.

qərbli araşdırmaçılar, yunan və helen mədəniyyətini yenidən yorumladıktan sonra özlərinə aid bir mədəniyyət anlayışı olduğunu iddia etdilər. bu anlayış çərçivəsində bütün dünya mədəniyyətlərini araşdırmağa başladılar. şərq mədəniyyətini, şərq dinlərini və dillərini araşdırmağa koyulanlara şərqşünas deyildi. bu mədəniyyətlərin, dinlərin və dillərin geri qaldığını və bu mədəniyyətlərdəki insanların barbar olduqlarını iddia etdilər. eynilə romalılar kimi. romalılar da romalı olmayan hər kəsə barbar deyərdi.

öz mədəniyyət anlayışlarının - baxın mədəniyyət demirəm, mədəniyyət başqadır. bir anlayışın mədəniyyət ola bilməsi ontoloji olması lazımdır. halbuki qərbin mədəniyyət anlayışı epistemolojiktir. - bütün dünyaya yayılması lazım olduğunu fikir etdilər. beləcə öz mədəniyyət anlayışlarını bütün dünyaya çatdırmağa başladılar. bunun üçün hərbi, iqtisadi və mədəni bir çox yol sınadılar. beləcə bir hegemoniya qurdular. "şərqlilər barbar və mədəni deyillər, biz də bu insanlara mədəniyyət aparacağıq." deyərək müstəmləkə imperatorluqları qurdular.

bu müddətdə şərqlilər davamlı alçaldıldılar. şərqşünas isə şərq mədəniyyətlərinin çevrilməsi ehtiva edən bir sıra kitab yazdı, bildiriş nəşr etdi. çevrilməyən şərq mədəniyyətlərini pozmağa qərar verdilər. əvvəl dini və milli dəyərləri yox edəcəklər, sonra bunların yerinə öz dəyərlərini yerləşdirdilər. işdə bu gün hindistan'da var olan inəyə tapma ənənəsi belə bir vəziyyət nəticəsində ortaya çıxmışdır.

şərqşünas, bir çox kitab yazmış sonunda əldə məlumatların işığında hər mədəniyyətə xas bir pozucu yerləşdirilməsi lazım olduğu və beləcə hisslərin dəyişəcəyi düşüncəsi ortaya çıxmışdır. pozucular, inanc və mədəniyyətləri pozarkən yavaş yavaş şərq xalqları da adaptasiya olmağa başlayıb.

işin qəribə tərəfi bundan sonra başlayıb. şərq cəmiyyətlərinin hamısı adaptasiyası bacara bilmədi. qismən adaptasiya olmağı bacaranlar, adaptasiya olmağı başaramanlara şərqşünas bir dünyagörüşü inkişaf etdirdi. özünün adaptasiya olduğu və yüksək olduğu fikriylə öz cəmiyyətindəki insanlara belə eyni dünyagörüşü ilə baxmağa başladı. bu vəziyyət əslində bir dramdı. öz mədəniyyətini yenidən şərh etmək yerinə kor bir təqlidçiliklə əldə etdiklərini və hegemoniya qəbul etməsini ərdəm zənn etməkdə idi. bu qəbul etmə bəzən stockholm sindromu na bənzər bir təsir meydana yetirməkdə idi. qərb, əslində istədiyi məqsədə çatmışdı. artıq cəmiyyətləri çevirmək üçün daha çox səy sarfetmeyecek, hegemoniyası daha çox efor ortaya koymayacaktı. çünki artıq şərqli şərqşünas idi. üstel qərbli şərqşünas ten daha çox iş görürdü. bu an şərq cəmiyyətlərinin öz mədəniyyətlərini inkişaf etdirmələrinin önündəki ən böyük maneə bu şərqli şərqşünas dir.