103. azərbaycan dilinin naqis olduğunu deyənlərə qatılmasam da, onları anlamağa çalışıram. bədii ədəbiyyatı bilmirəm, amma fəlsəfə və elm sahələrində qavramları və anlayışları, eləcə də görüşdüzümlərini ifadə etməyin problemləri yaxşı məlumdur. bu problemlərin xeylisinin dilimizin özündən qaynaqlandığını düşünmürəm.
məncə, biz yetərincə çevik düşünmürük, ona görə də dilimizin inkişaf etmədiyi görüntüsü yaranır. müqayisə üçün, ingilis dilində "bridge" sözü var, "körpü" anlamını verir. bu söz isimdir, hər zaman da belə olub. amma nisbətən yaxın zamanlardan başlayaraq, bu sözü fel kimi də istifadə etməyə başlayıblar. düzdür, mühəndis qurğusu anlamında körpüdən söz gedirsə, "bridge" sözünü felə çevirmirlər, "to build a bridge" deyirlər (yazırlar). amma iki qavram, ya da anlayış arasında körpü salmağa gərək olduqda, "to build" ("tikmək) sözünü atırlar, birbaşa "to bridge" yazırlar. yəni, burada "bridge" ("körpü") isimdən felə çevrilir.
deyəcəksiniz ki, ingilis dilində bunu etmək asandır, çünki orada ismi felə çevrimək üçün önünə "to" yazmaq yetərli olur. burası, qramatik olaraq, doğrudur. amma dil bir tək qramatikadan ibarət deyil axı. qramatika - dilin formal strukturudur, onun işlətməsi (yaşamı) anlamına gəlmir. fəlsəfədə və elmdə qramatik çərçivələrə sığınmaq, özəlliklə tez dəyişən dünyada, doğru iş deyil. çevik düşünməyimiz gərəkdir.
yuxarıda verdiyim örnəklə davam etsək, qavramların və anlayışların arasında körpü salmaq anlamında ingilis dilində "to bridge" ifadəsini öz dilimizə "körpüləmək" kimi gətirə bilərikmi? məncə, bilərik.
kimsə deyə bilər ki, "körpüləmək" sözü qondarmadır. bununla nə demək istədiklərini anlaya bildiyimi düşünürəm. amma razılaşa bilmirəm. "körpüləmək" sözü, onu heç zaman işlətmədiyimizə görə, bizə qondarma gələ bilər. amma bu sözün kökünə və şəkilçilərinə baxsaq, heç birinin dilimizin qramatik qaydalarına zidd olmadığını görürük. "körpü" sözü dilimizdə var? var. ismi felə çevirən "lə + mək" (la + maq) sonluğundan geniş istifadə olunur? olunur (məsələn, ov - ovlamaq, iş - işləmək və s.) "körpüləmək" sözündən istifadə etməyə bizə nə mane ola bilər? məncə, heç nə.
çevik düşünməsək, dilimiz inkişaf etməyəcək, fəlsəfə və elm sahələrində irəliləyiş olmayacaq.