19. yazarların çoxunun yanlış anladığı, bəzilərinin isə ümumiyyətlə anlamadığı fəlsəfi anlayış. ən azından enrtylərə baxdıqdan sonra bu qənaətə gəlmiş oldum. aqnostisizmin izahını tanrı anlayışı çərçivəsində məhdudlaşdırmaq yanlış, bir o qədər də absurddur. lakin yazarlarımızın demək olarkı hamısı aqnostisizmin təqdimatını məhz bu konteksdən verməyə çalışmışlar. gəlin əvvəlcə aqnostisizm anlayışının etimologiyasıyla tanış olaq. aqnostisizm yunan mənşəli söz olub, "gnosis"(bilik) sözündən götürülüb. a isə inkar şəkilçisidir. bilinməyən, dərk olunmayan deməkdir. aqnostisizm kainatın, mövcudatda var olan bütün nəsnələrin, maddi və mənəvi olan hər şeyin dərk olunması imkanını tamamilə yaxud qismən inkar edən təlim, dünyagörüşüdür. məhz tanrı anlayışı da adı çəkilən mənəvi və maddi nəsnələr arasında yer alır. məsələn, deyirik ki əli aqnostik olmuşdur. əgər biz aqnostisizmi sırf tanrıya aid etmiş olsaq, onda belə çıxacaq ki, əli özünü dərk etməyə başladığı gündən ölümünə kimi yalnız tanrının bilinməzliyi və dərkolunmazlığı haqda dərin fikirlərə dalmış, yalnız bununla kifayətlənmişdir. gərək ancaq tanrı ola? ya aqnostisizm deyəndə tanrı yada düşə? görün necə də bəsit səslənir. amma aqnostisizm kainatdakı var olan bütün şeylərin tamamilə dərk olunub fenomenə çevrilməsini inkar edir, bu məsələdə idrakımızın məhdudluğunu ön plana çəkir. məsələn: götürək adi bir daşı. aydındır ki daş demək olarki əksər xüsusiyyət və keyfiyyətləri ilə bizə məlumdur. amma ola bilər ki, daşın elə xüsusiyyətləri var ki, bizə hələ də məlum deyil. yəni, daş "özündə şey"dir (noumen ) bəlkə daş bizi eşidir, yaxud daş danışa bilir. hardan bilmək olar? göründüyü kimi bu məsələdə biz adi bir əşyaya aqnostik kimi yanaşmış olduq. nəsnələr o halda fenomen ola bilər ki, onun bütünün xüsusiyyətləri keyfiyyətləri bizə məlum olsun. adicə telefonu, kompyuteri bura aid edə bilərik ki, o insan idrakının məhsuludur yəni, bütün tərəfləri ilə bizə məlumdur. göründüyü kimi, aqnostisizizm təkcə tanrını özündə ehtiva etmir, bütün mövudatla bağlı olan anlayışdır.