6. çoxdan idi yazmaq istəyirdim bu başlığa vaxt olanda həvəs olmurdu,həvəs olanda vaxt. balet sözü latın dilində "rəqs etmək" mənasını verən "balleto" sözünden yaranıb.bu söz italiyanca "balleto",fransızca "le ballet" , yunanca ise "ballizo" kimi qalıb və eyni mənada işlənib.elə ilk dəfə də xvı əsrdə italiyan xareograf tərəfindən fransada yaradılıb.lakin bu balet saray rəqsi idi.indiki baletdən kəskin fərqlənirdi.hündür dabanlı ayaqqabılar və uzun,böyük saray geyimləri ilə ifa olunurdu.xvııı əsrdə fransız rəqqasə camargo ətəyi qısaltdı və ayaqqabısız oynadı.point -da (barmaqlar üstündə rəqs) elə həmin dövrdə yarandı. həmin əsrdə jean-george noverre baletin inkişafında (pantomimiya) böyuk işlər görür.19-cu əsr isə romantik baletin əsri adlandırılır.bu dövrdə rus baleti inkișaf edir və tchaikovski nin "qu gölü" əsəri səhnələşdirilir.baletin rusiyaya ayaq açması o dovrdə rusların fransızlara olan heyranlığından irəli gəlirdi.(19cu əsrin rus yazarlarını oxuyun)
20ci əsrdə artıq balet rusların əlində idi.ən yaxşi balerinləronlarda idi ,ən yaxşi əsərləri onlar ifa edirdilər. əsrlərlə fransız və rus baleti daim bir münaqişədə olub. fransızlar üçün öz,ruslar üçün isə rus baleti ən yaxşidi. məsələnin bu yerində mən öz fikrimi yazmaq istəyirəm. düşünürəm ki, xareoqrafiyada fransız baletinə dünyada hec bir ölkə çata bilməz.insan bu baletləri izlərkən düşünür ki, görəsən kim bu cür şəhvət dolu, hisslərə toxunan hərəkətləri düşünüb? fransız baletinə baxarkən bütün diqqət hərəkətlərdə qalır lakin rus baletində əsas diqqət rəqqasda olur.rus baletinin tək üstünlüyü rəqqaslarındadı.uzun ayaqlar,incə bel,bəyaz dəri əsl rəqqas üstünlüyüdü.
fransız baletinin unudulmaz xareoqrafı roland petit dir.bu insanın qurduğu hərəkətlər tam azad insanı ifadə edir. o rus rəqqasları ilə fransız xareoqrafiyasını eyni səhnəyə gətirdi. uzun illər öncə onun bir baletinə baxmışdım.hansısa rus əsərinə həsr olunmuşdu.(adını tam xatırlamıram deyəsen "le jeune homme et la morte"du) burada gənc bir kişi 3qadını sevir lakin o qadınları heç cür çözə bilmir.o qadınları anlamaq üçün 100yaşlı qadına eşq elan edir.onların arasında qızğın ehtiras mübarizəsi gedir və sonda gənc istəyinə çatır lakin bu son qadının ölümü olur.bu baletin adi bir hərəkətini belə gözdən qaçırdıqda nəsə qırıqlıq yaranır fikirlərdə.onun "les quatre saisons", "les chemins de la création", "notre-dame de paris" baletlərini izləmənizi istərdim.150dən çox baletin xareoqrafı olmuş pöti olduqca incə hərəkətlərə bir azadlıq qoşan keçmiş balerin idi.
bir az da azərbaycan baleti barədə yazacam.ilk baletimiz 1940cı ildə əfrasiab bədəlbəyli nin qız qalası əsəri olduğunu yazırlar.lakin 1920 ci ildən 1940ci ilədək artıq bir neçə balet yazılmışdi.(tərlan) ilk baletimizin ilk ifaçısı da azərbaycanlı balerina qəmər almaszadə olub.1954cu ildə pambıqçilardan behs edən "gülşən" soltan hacibəyovun baletində ölkənin ən yaxşi 2balerini leyla vəkilova gülşən obrazinda, maqsud məmmədov isə azad obrazinda ifa ediblər. baletimizdə qara qarayev in 7gözəl baleti əcnəbilərin ən çox bildiyi baletimizdi.uşaq baletinin ilk inkişaf etdiyi ölkələrdən biridi azərbaycan .(qaraca qiz,tülkü və alabaş,sehrli alma)
xareoqrafiyada min bir gecə və leyli və məcnun baletləri mütləq adları çəkilməli baletlərdi.muharibə illərində və sonrakı illərdə (1999a qədər) azerbaycan baleti durğunluq yaşadı.2000ci ildən bu yana "eşq və ölüm" , "oğuznamə","ağlar və qaralar", "qafqaza səyahət" kimi baletlər yarandı.ümumiyyətle, ssri dövründe əsli azerbaycanlı olan balerinlər daha çox olub.indi isə balerinlərin çoxu yarı ruslardı...
keçən gün black swan a baxirdim.sonda ifaçilarin arasinda eldar əliyev adını gördüm.google da axtardim və rusca bir çox məqalələr gəldi haqqinda.lakin cəmi birində azərbaycanli olduğu yazılmışdı.bu adam bir möcüzədir! bakı xareoqrafiya məktəbinin məzunu olub."min bir gecə" baletinin xareoqrafi eldar əliyev olub.bir muddət boston balet məktəbinin direktoru işləyib.indi də avropada xareoqraf işləyir.fransız xareoqraflar bu insan barədə elə gözəl sözlər deyiblər ki, insan düşünür o da bizim kimi bu ölkədəndi.yəni görünür ölkə bir bəhanədir...əgər bu insan qadın olsaydı bu qeder sevinməzdim.
mənə görə ən yaxşi kişi balerin star kirov olub.bu insan rəqs edərkən tərəf muqabillərinin gözəlliyi arxa planda qalır.o kaleria fedicheva kimi balerini gözdən salmağı yaxşi bacarıb.fedichevanın vadim budarin ilə "don kixot" baletini mütləq izləyin bu arada-*
vaxt tapanda teatra gedirəm baxmağa təsəvvür edin tamaşaçılar hamısı rus dilli özlərini aristokrat hesab edən yaşlı qadınlardı.çox istərdim bizim kimi insanları da orada görmək.saatlarla oturub baletə baxmaq lazımdı.kinoya necə baxırsızsa elə də baletə baxmaq mümkündür.balet insanın bəşəriyyətə bəxş etdiyi ən gözəl zövq ocağıdır.