40. fikrimcə ən başlıca səbəblərdən biri də, əksər insanların təhsilə (orta məktəbdən sonrakı təhsil nəzərdə tutulur) gələcəkdəki hədəflərə, məqsədlərə, arzulara və s. çatmaq üçün bir vasitə deyil, bir növü məcburiyyət kimi yanaşmasıdır. bunun də nəticələri çox ağır olur. nəticələrdən öncə bunun səbəbləri haqqında qeyd etsək, deyə bilərik ki, ən böyük boşluqlardan biri, orta məktəblərdə şagirdlərə əslində nə olmaq istədiklərini kəşf etdirə biləcək psixoloji dəstəyin ixtisas seçiminin nə qədər önəmli bir şey olması kimi mövzularda təlimatların olmamasıdır. bunun nə qədər önəmli bir məsələ olmasını və nəticədə nə kimi vəziyyətlərin yaranmasını öz üzərimdən misal çəkmək istəyirəm. orta məktəbin son illərində mən də dəbdə olan 2-ci qrupa sənəd verməyi qərara aldım. heç bir ciddi səbəb olmadan. əslində nə olmaq istədiyim, hansı sahələrdə potensiyalım olduğu, xarakterimin nəyə uyğun olması haqqda zərrə qədər də məlumatlı deyildim. heç fikirləşmirdim də. çünki bunu fikirləşmək ağlıma belə gəlmirdi. tək məqsədim yüksək balla universitetə girmək idi, ondan sonra hər şey düzələcəydi, atam belə deyirdi. yüksək balla universitetə girdim ama işlər gözlədiyim kimi deyildi. ilk gündən iyrənmişdim dərslərdən. ətrafımda mənim kimi və mənim kimi deyil də başqa cür istəmədən orda oturub dərsə qulaq asanlar çoxluq təşkil eliyirdi. nəticədə həvəssizlik və tələbkarsızlıq mühitində dərslər çox primitiv keçirdi. çünki müəllimi "sıxışdıran" daha çox tələb eliyən, sual verən, doğurdan da öyrənmək istəyən az idi. belə belə universitetlər tələbələri, tələbələr də universitetləri yola verir. sonra özümü kəşf etməyə başladım. əslində nə olmaq istədiyimi anladım. ama artıq gec idi (əslində indi fikirləşirəm ki, heç də gec deyilmiş, sadəcə qorxaqlıq elədim). maraqlısı odur ki, həvəssiz yanaşdığım universiteti yüksək bir ortalama ilə bitirib məzun oldum. ama ixtisasım üzrə çox bilikliyəm mi? deyiləm. çünki dərsləri sadəcə imtahanı vermək üçün oxudum. öz ixtisasım haqqında deyil, daha çox maraq duyduğum sahə üzrə öyrənirdim. indi nə ət oldum, nə balıq. əminəm ki, sevdiyim sahə üzrə universitet təhsili alsaydım indikindən qat qat çox bilikli olardım ixtisas nöqteyi nəzərdən. çünki dərslərdə danışılan mövzular sənə maraqlı olacaq, üstəgəl universitetdən kənar da oxuyacaqsan, özünü hər tərəfli inkişaf elətdirəcəksən. istəmədiyin bir yolun ortasında olmaq çox pisdi. geri qayıtmaq kimi bir imtiyazın yoxdu. istəmədən irəli gedirsən. universitet üçün xərclədiyim 4-5 ilə heyfslənirəm. daha faydalı işlər görə bilərdim. amerikanlardakı "going to college" ifadəsi məncə problemləri kökündən həll eliyir. çünki bu ifadədə könüllülük var, məcburiyyət yoxdu. könüllülük olan yerdə keyfiyyət də olacaq.