1. bugün başda səudiyyə ərəbistanı və misir olmaqla, b.ə.ə, bəhreyn, yəmənin qətərlə diplomatik münasibətləri kəsməsiylə baş vermiş böhran. amma kökü çox dərinlərə gedib çıxır.
amma əsas aqressiya birinci gün qətər kralı şeyx tamim bin hamadın iranı bölgədə sülh təminatçısı kimi gördüklərini açıqlamasından sonra başladı.
əvvəla qətər həmişə səudiyyə rejimini narahat edirdi, çünki qətər səudiyyənin dominantlıq etdiyi, başı israil-amerikaya bağlı olan bir siyasi-iqtisadi birlikdə zəif qalmaq istəmirdi. bunun nəticəsi olaraq ərəb dünyasının ən böyük və dünyanın mötəbər media orqanlarından olan al-jazeerani yaratdı. səudiyyəni qətərin media gücü narahat edirdi. qətər dünyada qaz rezervlərinə görə 3-cü yerdədir. kiçik ərazisi olduğu üçün və liman ölkəsi olduğu üçün boru kəmər qazı yox, lng (maye qaz) satır və bu sahədə liderdir. əsas bazarı hindistan, çin, yaponiya, cənubi koreyadır. və bu ölkələr də israil, amerikanın siyasi iradəsiylə qətərdən imtina etməz. deməli qətər burda özünü sığortalayır.
amma qətər üçün təhlükəli məsələ qida təminatıdır. ölkənin qida məhsullarının 90 faizini səudiyyə ərəbistanı təmin edir. iran bu nöqtədə səudiyyəni əvəzləmək potensialına sahibdir sözsüz ki. amma qətər enerji perspektivindən baxdıqda bu dəfə də opec-də təklənmiş vəziyyətə düşür. əsasən b.ə.ə, səudiyyə və küveyt tərəfindən. bu üç ölkə opec-də charter sövdələşməsi əsasında fəaliyyət göstərir.
səudiyyə məsələdə ciddidir, çünki bütün əlaqələri kəsdi və birbaşa qətəri müsəlman qardaşlara maliyyə dəstəyi eləməklə ittiham etdi. eyni mövqe misir tərəfindən də sərgiləndi, çünki həm misirdə, həm də bir çox ərəb ölkələrində müsəlman qardaşlar silahlı müxalifət mövqeyindədirlər.
əsas məsələ təbii ki müsəlman qardaşlar idi. amma ikinci önəmli səbəb də yəməndə iranın dəstəklədiyi hutilərə maliyyə dəstəyi idi. hutilər radikal şiələrdir. paradoks isə qətərin sünni, hətta vəhabi rejim olmasındadır. amma məsələ köklü surətdə araşdırıldığında görünür ki, qətərin könlü asiya birliyindədir. çin-iran-rusiya-türkiyə (nə qədər mübahisəli olsa da) və hətta hindistanın yer alacağı birlikdə özünü də görmək istəyir. real görünür, çünki iranla birləşsələr, bölgədə iran çox güclənəcək. iranla yaxınlaşmanın əsas göstəricisi 2015-ci ildən etibarən qətər və iranın fars körfəzində south pars qaz yatağında ortaq olmaları barədə memorandum oldu.
əgər bölgədə böhran dərinləşərsə, neft qiymətləri də uçar. təbii ki, bunu istəmirik, bizimkilər yetərincə zəifləyib, göydəndüşmə olar onlar üçün.
iranın bölgədə güclənməsi isə ərəblərdən çox israili qorxudur, ona görə də bu "ərəb qərarı"nın arxasında əsas olaraq israil var.
bu məsələdə ən maraqlı mövqe rusiya və ingiltərənin olacaq. çünki 2013-də qətərin suveren fondu rusiyanın əsas enerji şirkəti olan rosneftin 20 faiz hissəsini aldı. həmçinin bp də qatargas və rosneftdən hissələr aldı. enerji dövlətlərin monopoliyasında olduğu üçün tam olaraq security və geopolitik bir məsələdir.
məsələnin bir də türkiyə perspektivi var təbii ki. türkiyə iqtisadiyyatı çöküşdədir və akp iqtidarı tam olaraq ümidləri qətər puluna bağlayıb. həmçinin bütün ərəb dünyası tərəfindən və amerika-israil birliyi tərəfindən suriyadan təcrid olunan türkiyə təkbaşına qalmışdı. ypg-pyd-yə qarşı bir yerdən maliyyə dəstəyi gəlməliydi. iran var idi, amma iran da akp iqtidarı ilə əsəd məsələsində kollizyada idi. ona görə ən optimal variant qətər oldu. belə ki, həm türkiyə, həm qətər müsəlman qardaşları demokratik siyasi birlik kimi tanıyır. akp sözsüz ki, qətərin arxasında dayanacaq və artıq partiyanın media qurumları hərəkətə keçib. dünənə kimi səudilərə qardaş deyənlər uje, israil iti deyir.
görək qətər hara qədər davam edəcək.