1. richard dawkinsin 1976-cı ildə çap olunan kitabıdır. kitabın xülasəsi "genlərin eqoistcə özünü çoxaltma arzusu, adətən daşındıqları canlılarda eqoist davranışlara gətirib çıxarır" cümləsidir. Lakin bu heç də yeganə nəticə deyil. Bəzi altruist və empatik davranışlar da genlərin eqoistliyinə dayanır.
Müəllifin özünün gətirdiyi sadə bir misalı yazacam. Əvvəlcədən deyirəm, yazılan rəqəmlər həqiqətə çox da uyğun deyil və yanlışımı sonra düzəldəcəm. Ancaq nümunə olaraq mükəmməldir deyə bu fenomeni işlədirəm.
insanlar diploid canlılardır. yəni bədənimizdəki hüceyrələrdə xromosom sayı cütdür. cinsi birlikdəlik zamanı atanın xromosomlarının yarısı ilə, ananın xromosomlarının yarısı birləşir və yenidən bir cütlük əmələ gəlir. nəticədə sizin atanızın xromosomlarının yarısını daşıyırsınız, digər yarınız isə ananızın genlərinin yarısından gəlib. Nəticədə sizin atanıza olan "qohumluğunuz" 1/2-dir. eləcə də ananıza olan qohumluğunuz 1/2-dir. Bacı və qardaşlarınıza olan qohumluğunuz da 1/4-dir.
müəllif arıları misal çəkir. deyir ki, işçi arılar dişidirlər. onlar sonsuzdurlar və ilk baxışdan kraliça arı tərəfindən amansızca eqoistcəsinə istifadə olunurlar. belə ki, kraliça ancaq yeyir və doğur, işçilər isə ona qulluq edirlər. lakin arıların genetikasına yaxından nəzər salanda vəziyyət dəyişir. məsələ burasındadır ki, erkək arılar haploiddirlər, yəni sadəcə tək xromosomları olur. Bu o deməkdir ki, bir erkəyin uşaqları onun bütün genlərini daşıyır. kraliça diploid olduğu üçün uşaqlar onun xromosomlarının yarısını daşıyır. Nəticədə arı bacılar arasında qohumluq əmsalı 3/4-dür. işin maraqlı tərəfi kraliçanın öz uşaqlarına olan qohumluğu 1/2-dir. nəzərə alsaq ki, bütün genlər özlərini çoxaltmaq istəyirlər, onda işçi arılar əslində kraliçanı özlərinə bacı istehsal etmək üçün istifadə edirlər. Bir dişi arıya təkamül cəhətdən, balaya sahib olmaqdansa, bacıya sahib olmaq daha çox sərf edir. Çünki genləri onda daha çox kopyalanmış olacaq.
ilk baxışdan işçi arıların fədakarlığı altruizm kimi görünsə də, genetik olaraq bu davranış onlara sərfəlidir.
yuxarıda danışdığım səhv isə ondan ibarətdir ki, adətən kraliça bir yox bir neçə erkəyin yumurtalarını qəbul edir. nəticədə işçi arılar arasında qohumluq əlaqəsi aşağı düşür. ancaq yenə də normal ailədəki qohumluq əlaqələrindən yüksəkdir və kraliça ilə işçilər arasında bir təkamüli mübarizə mövcuddur ki, müəyyən stabil davranış qəlibinə gətirib çıxarır.