məryəm mirzəxani 3 may 1977-ci ildə tehranda doğulub. atası əhməd mirzəxani ixtisasca elektrik mühəndisi olub. məryəm tehranda yerləşən və talantlı uşaqların yetişdirilməsi üçün qurulan nodet sisteminin bir üzvü olan farzanegan məktəbini bitirib. burda mütləq nodet haqqında nəsə yazmaq lazımdır. nodet olduqca seçici məktəblər sistemindən ibarətdir və bu məktəblərə qəbul olmaq üçün hər il ölkə daxilində bir neçə mərhələli imtahanlar keçirilir. hər şagirdin bu məktəblərə qəbulu üçün sadəcə iki şansı olur: altıncı və doqquzuncu siniflərdə. imtahanlar tipik test sistemindən çox şagirdin öz zehni bacarıqlarını nə qədər istifadə edə bilməsini yoxlayır. bu məktəblərin məzunları karyeralarını ən az magistr dərəcəsinə qədər davam etdirir və dünyanın müxtəlif prestijli institutlarında çalışmaq üçün dəvət alırlar. beynəlxalq elm olimpiadaları və texniki olimpiadalarda ən çox uğur qazanan şagirdilər məhz bu məktəblərin şagirdləri olurlar. bu məktəblərin tarixi iran islam inqilabından əvvəlki zamanlara yəni 1976 cı illərə uzanır. ancaq islam inqilabından sonra məktəblər bağlanılır və 1988 ci ildə fəaliyyətiləri yenidən bərpa edilir. ilk müəllimlər amerikadan və sırf təhsil vermək üçün gələn müəllimlər olur. qızlar üçün olan nodet məktəbləri farzanegan adlanır və məryəm sırf bu məktəblərdən birinin məzunudur.
məryəmin ilk uşaqlıq arzusu yazıçı olmaq olur. riyaziyyatçı olmaq haqqında hələki fikirləşmir. gününün çox hissəsini bədii kitablar oxumaqla keçirir ancaq böyük qardaşının təsirilə riyaziyyata və elmə marağı oyanmağa başlayır. məryəm 1994 cü ildə honkonqda keçirilən beynəlxalq riyaziyyat olimpiadasında 41 bal ilə qızıl medal qazanır. 1995 cü ildə yenidən beynəlxalq riyaziyyat olimpiadasına qatılır və bu dəfə tam bal olan 42 bal ilə təkrar qızıl medal qazanır. məryəm dünya riyaziyyat olimpiadasında qızıl medal alan və ardınca isə tam bal toplayaraq qızıl medal alan ilk qız şagird olur.
1996-cı ilin mart ayında iranın ahvaz şəhərində ölkədaxili riyaziyyat olimpiadası keçirilir və iranın ən güclü riyaziyyat tələbələri bu olimpiadaya qatılır. ancaq geri dönüş vaxtı tələbələri daşıyan avtobus tehran yaxınlığında uçuruma düşür və iranın ən çox olimpiadalara qatılmış, qalib olmuş yeddi tələbəsindən altısı vəfat edir. bu altı tələbədən ikisi məryəm ilə bərabər dünya olimpiadasında qalib gələn arman bahramian və reza sadeghi olurlar. məryəm yeddi nəfər arasında sağ qalan tək şagird olur. məryəm məktəbdən məzun olandan sonra şərif texnologiyalar universitetinə daxil olur. bu universitet 1966 cı ildə yaradılmışdı. 1972-ci ildə rza pəhləvi tərəfindən mit nin iran modelini qurmaq məqsədilə bir çox reformdan keçmişdi. ki bunu bacarmışdı.
bir çox həmyaşıdları kimi şərif texnologiyalar institutuna mühəndislik oxumaq üçün yox riyaziyyat oxumaq üçün daxil olmuşdu və saf riyaziyyatı sevdiyi üçün qərarından əmin idi. 1999 cu ildə eyni universitetdən magistr dərəcəsini aldıqdan sonra harvard universitetinə qəbul olur və amerikaya yola düşür. 2004 cü ildə professor curtis mcmullen in müəllimliyi nəzarətində doktorluq dissertasiyasını müdafiə edir. dörd il prinston universitetində professor olaraq çalışdıqdan sonra 2008 ci ildə stanford universitetinə gəlir və burda tam professor kimi həm tədqiqatına həm də müəllimliyə davam edir. 2005 ci ildə çex əsilli kompüter elmləri professoru john weandark ilə ailə qurur, anahita adlı qızları doğulur. qeyd etdiyim kimi məryəmin ilk uşaqlıq arzusu yazıçı olmaq idi. ən sevdiyi şeylər arasında ilk sırada romanlar oxumaq var idi. iran-iraq müharibəsinin ən çətin zamanlarında böyük qardaşının ona qaussun məşhur hekayəsini danışması ilə başlayır riyaziyyatı sevməyə. qardaşı ona qaussun hələ uşaq ikən 1 dən 100 ə qədər olan bütün ədədlərin cəmini necə bir düstur kəşf edərək hesablamasını izah edir və məryəm bu həllin gözəlliyinə vurulur.
sonralar məktəb zamanı ilk dostu olan roya beheshti ilə birlikdə riyaziyyata olan maraqlarını paylaşırlar və birlikdə maraqlı riyaziyyat kitabları oxuyurlar. məryəm filds medalı qazandıqdan sonra verdiyi müsahibədə roya daxil olmaqla həm universitet vaxtı həm də sonrakı bütün dostlarına ona motivasiya verdikləri üçün təşəkkür edir. həqiqətən də riyaziyyat üzrə tədqiqat aparmaq üçün fikirlərinizi müzakirə edə biləcəyiniz və qarşılıqlı motivasiya qazanacağınız yaxşı dostlara ehtiyacınız olur. iran təhsilinin daha çox çətin problemləri həll etmək və daha az ali kurslarla maraqlanmaq üzərində qurulması səbəbilə harvard universitetində keçirdiyi ilk illərdə kompleks analizi çox sevməsinə baxmayaraq bu haqda çox az şey bilir. ancaq professor mcmullen in konfranslarından birindən sonra həm komplek analiz haqda öyrənməyə başlayır həm də riman səthlərinə maraq duyur.
məryəm yazının digər hissəsində ətraflı izah etməyə çalışacağım riyazi işlərinə görə kley institutu tədqiqat mükafatı, filds medalı kimi prestijli mükafatlar qazanır. 2010 və 2014 cü illərdə beynəlxalq riyaziyyat konfransına spiker olaraq dəvət olunur. bildiyiniz kimi filds medalını qazanan ilk qadın və ilk iranlı riyaziyyatçı olaraq tarixə düşür. bu xüsusilə qadınların elm və texnoloji sahələrdə çalışması üçün əlavə motivasiya olur.
2017-ci ilin iyulun əvvəllərində döş xərçəngi səbəbilə məryəm xəstəxanaya yerləşdirilir ancaq xərçəngin sümüklərə qədər yayılması səbəbilə artıq tibbin edəcəyi heçnə qalmadığı anlaşılır.
yazının ikinci hissəsində məryəmə filds medalını qazandıran və ümumiyyətlə adının həmişə yad edilməsinə səbəb olacaq riyazi işlərini izah etmək istəyirəm. o özü haqqında