1. Rəsul Rzanın şah əsəri. Yazdı, yazdı, axırda yaratdı, ağlatdı deyəcəyim bir poema. Hər oxuduğumda içimi parçalayan, sənət kimi sənət poema. Keçək niyə bu qədər əhəmiyyətli olmasına.
Rəsul Rza və Mikayıl Müşfiq dostluğu çoxlarımıza məlumdur. Məlum deyilsə də, qoy deyim məlum olsun. Mikayıl Rəsulun da dilindən desək, çəlimsiz, arıq, könlü incə bir şair idi. Tanış olandan bəri dostluqları möhkəmlənmiş, Mikayıl Rəsulun evində saatlarını keçirməyə başlamışdı.
Biz onunla tanış olduq
bir yaz səhəri
"Gənc işçi"də.
Tez məhrəm oldu
biri-birinə
könlümüzün gözü də,
qəlbimizin içi də.
Rəsulun anası çay qoyardı hər səhər ki, Mikayıl gələcək. Oturub ikisi şeirlər tərcümə edər, sənətlə məşğul olardılar. Maraqlısı budur ki, şair olaraq yazım tərzləri də fərqli idi. Rəsulun proletar şairi kimi bəzən tanınması, Mikayılın isə bir növ rejimə qarşı çıxan “Oxu tar”ı... amma necəsə bu iki şəxs yola gedirdilər.
Poema başlayır qapının döyülüb naməlum bir qadının içəri girməsi ilə. Sonradan Rəsula məlum olur ki, bu Dilbər xanımdı, Mikayılın dilbəri. Başsağlığı verməyə gəlib Rəsulgilə.
Səni oxşayan,
Sənə sevgi dastanı deyən əllər.
Onun əlləri.
Bu sən idin! Onun, onun Dilbəri.
Rəsul etiraf edir ki, Mikayılın naməlum dırnaqiçi həbsindən sonra onun şeir kitablarını, xatirələrini gizlədir. Mən etiraf edirəm ki, poemanın bu hissəsini oxuyanda qəlbim qırılır.
Uzun zaman
Qara şübhələr
Məni incitdi yaman.
Lakin məntiqi nəticə birdi:
apardılar, yəqin müqəssirdi.
Fəqət onların sevgisi bir başqa sevgiydi. Rəflərin küncünə sıxışdırılmış şeir kitablarından daha üstün, daha kəskin.
-Mikayıl Müşfiq,-sonra əlavə etdi:
-qoçaqsan
Qafiyə tapsan!
indi durub Rəsul Rzanı pisləyən çıxa bilər ki, o sağ qalıbsa o dövrdə, deməli nəsə edib. Fəqət bir şeyi danmaq günah olar ki, Rəsul Mikayılı çox sevmişdi.
Gecə keçib, səhər oyanır, Dilbər!
Bu inləyən qəlbimdir, o yanır, Dilbər!
Mən də bu poemanı çox sevdim. Gəlsən də oxusan mənə o poemanı, Rəsul. Fasilələrdə kimsə siqarət çəkər, biz də səninlə çay içərik.
Bir axşamüstü
vədələşdik, ayrıldıq.
“Sabah” gəldi.
O, gəlmədi.
Elin qəmli gəlini,
Qızılgül olmayaydı,
Saralıb solmayaydı.