63. son zamanlar türk kanallarının (sosial şəbəkələrin de həmçinin) təcavüzünə məruz qalaraq gündən günə deqradasiya olunan dil. dünən feysbukda hikmət hacızadəni tərifləyərkən yazılan söz: "adam kimi adam". çox dəxlisiz təşbehdir (bənzətmə). bir predmenti tərif və ya müqayisə edərkən ya ondan yuxarısı ilə, ya da ondan aşağısı ilə müqayisə edərlər. öz funksiyasını yerinə yetirən və yetirməli olan bir nəsnə, gözləniləni verirsə, niyə özünü təsdiq fikri quraq ki? adi bir misal, xiyar kimi xiyar deyə bilərik? yox. səbəbi sadə.bir xiyardan gözləntin nə ola bilər ki? qida məhsuludur da. hə, əgər insan gözlənilməyənin altında nəsə eləsə, ortama uyğun hərəkət eləməsə, o zaman onu mənfi sifətlərlə çağırırıq. filankəs, heyvan kimi biridir. artıq, bu cümlədə onun cəmiyyətdəki rəftarı haqqında fikir formalaşır. tam əksinə, tərifləmək istəsək, "filankəs, (sadəcə) möhtəşəm/mükəmməl biridir" də deyə bilərik. təbii ki, vəziyyətə uyğun şəkildə sifətin formaları müsbət və mənfi mənada dəyişir.
dilimizə keçən sözlərin mənasına baxmadan necə və harda gəldi istifadə edirik. novatorçuluq gözəl şeydir, dil zənginləşir, amma bu yolla dil nəinki gözəlləşmir, tam tərsinə dil bərbad bir hal alır. son zamanlar dillər əzbəri olan iki nümunə: xəyal qırıqlığı və zatən. bir şeyin qırılması üçün hardasa sına bilmə ehtimalı olmalıdır ki, söz birləşməsini istifadə edəndə bir məna kəsb eləsin. sözbəsöz tərcümə həmişə keyfiyyətli olmur. başqa dildə o ifadə uğurlu olubsa, illah ki onu bizim dilə calaq etməliyik deyə bir məcburiyyət yoxdur. onun əvəzinə, dilimizdə məyusluq və məyus olmaq sözləri var. bu hadisə məni xəyal qırıqlığına uğratdı yerinə (çox) məyus etdi daha uyğundur. o zaman, soruşacaqsız ki, bəs xəyallarım suya düşdü ifadəsini niyə işlədirik. normalda bizim arzu və istəklərimiz əlçatmaz olduğu üçün, biz onları daim yuxarıda bilirik. ona görə xəyallarımız gerçəkləşəndə "arzuma çatdım" deyirik. əgər (zatən işlədə bilərdim) xəyallarımız əlçatan olsaydı, arzu və istək olaraq qalmazdı. o zaman, ona gerçəklik/reallıq və ya həqiqət deyərdik.
salam
zatən, salam!
digər nümunə zatən. əvvəla, bu söz, ərəb-fars mənşəli sözdür. türkcədə eşitmişik deyə, çoxumuz onu türk sözü kimi qəbul etmişik. bu sözün də yerinə dilimizdə "onsuz da , eyni zamanda, həm də" kimi söz və söz birləşmələri var. çox gözəl də işlənir. demək olar ki, sosial şəbəkələrdə elə bir cümlə yoxdur ki, zatən sözünü özündə əks elətdirməsin.
bir də onu deyim ki, dilimizdə taciz sözü yoxdur. təcavüz, şiddət, zor, zorbalıq, zorakılıq var. cinsi mənada nəzərdə tutulan və qadın-kişi kontekstində istifadə olunan söz cinsi zorakılıqdır. şiddət çox vaxt güc sözünə sinonim kimi işlənir. məsələn, rasim qapını şiddətlə açdı. cəbhə xəttində şiddətli döyüşlər gedir. təcavüz isə nəyisə qəsb etmək, kiminsə arzu və istəyinə qarşı güc tətbiq edərək həmin şeyi əldə etmək. Misal, məhşur ermənistanın azərbaycana təcavüzü davam edir cümləsi. ərazimizə zorla, icazə olmadan giriblər. evə, fərdə təcavüz formaları var. zorlamaq isə məcburi cinsi əlaqədə olur.
və nəhayət cəm əvəzlikləri cəmlənmir. bizlər, sizlər sözü yoxdur azərbaycan dilində. biz və siz var. biz(lər)dən siz(lər)ə salam olsun!