13. Reputasiyaları zirzəmidən də aşağıda olan fağır zümrə. Niyə fağır? Çünki bəzi şərəfsizlərini çıxsaq, içlərində həqiqətən də iş görmək istəyənlər var. Amma görmək çox çətindir və hər tərəfdən təzyiqlər var, bu isə insanı çox sarsıdır. Və bunu təcili yardımdan tutmuş özəl xəstəxanaya qədər bütün sahələrdə görmüşəm. Əvvəllər mən də "qəssabdırlar" düşüncəsində idim. Sadəcə vəziyyətin niyə belə olduğunu öyrənmək üçün sistemin içinə girmək lazımdır. Səbəblər isə, məncə, əsas dörd dənədir.

1. Səhiyyə sisteminin kağız üzərində olması. Normalda hamımız şikayət olan kimi pulsuz poliklinikamızdakı sahə (yeni reformada ailə olacaq) həkimimizə müraciət etməliyik. O, ilkin şikayətləri dinləyib, topladığı məlumatlardan bir nəticəyə gəlib ya özü müalicə etməlidir, ya poliklinikadaxili həkimə yönləndirməlidir, ya da daha ixtisaslı müəssisəyə (xəstəxanalar) göndərməlidir. Amma reallıqda biz bütün bu bəndləri aşıb birbaşa mütəxəssisə müraciət edirik. Ürək tərəf ağrıyır? Kardioloqa. Mədə tərəf ağrıyır? Qastroenteroloqa. Dəridə nəsə çıxıb? Dermatoloqa. Beləliklə də məsələnin o getdiyimiz həkimə aidiyyatı olmaya bilər, çünki məsələn, ürək tərəfin ağrıması həmişə ürək probleminə işarə deyil. Eləcə də digər simptomlar çox aldadıcı ola bilərlər. Nəticədə getdiyimiz o kardioloq və ya digəri yalnız ixtisas həkimi olduğuna görə (bəli, bir ixtisas həkiminin hərrrr şeyi bilmək kimi bir borcu yoxdur) səhv müalicə yazmaq ehtimalı və ya əsas xəstəliyi müalicə etməmək ehtimalı artır. Burda da həkim səhv çıxır.

2. Motivasiyanın azlığı. Kim camaata "həkim yarıac da olsa, qabağındakı onu sürüsə də, layiqli xidmət etməlidir" deyibsə, pox yeyib. Çünki bu bir xidmət sahəsidir, burda da motivasiya elə pul və xoş rəftardır. Qəpik-quruşa işləyən və pasiyentindən xoş rəftar görməyən həkimin sizə xidmət etməyə həvəsi olmayacaq.

3. Pasiyentlərin ümumi dünyagörüşü. Bir çox xəstəlikləri erkən mərhələdə yox etmək olar. Hətta risk faktorlarını bilsək, əvvəldən qarşısını da almaq olar. Bunun əsas yolu sağlam həyat tərzi, qidalanma və davamlı müayinələrdir. Və o müayinələr elə bir əməliyyatda xərclənən pulun toplamı qədər olar. Amma yooox, pasiyent 40 ilin içəni/çəkəni olur, bütün risk faktorları əlində olur, xəstəlik tarixi nə qədər şeylə dolu olur, bunu aradan qaldırmaq üçün heç bir şeyə cəhd etmir və buna görə xərəkdə gəlib çıxır. Məcburən artıq daha bahalı müalicə başlayır. Sonra da adı olur ki, həkim məni sağdı. Geridönməz dəyişikliklər baş verəndə həkim nə etsin? Hələ bu yetmirmiş kimi çox az adam verilən məsləhətləri və göstərişləri yerinə yetirir. Yetirməyənlər də az sonra yenə eyni problemlə qəbul otağında oturur və deyir ki, oğraş mənə səhv müalicə yazdı. Ya da bəxti gətirib çox tez gəlib müayinəyə, dərmana və müdaxiləyə ehtiyacı olmur, sadəcə həyat tərzi məsləhətləri verirsən ki, risk faktorları aradan qalxsın və nəticə: "nətər yəni ə dərman yazmırsan? Ə bu savadsız həkimdi, dərman yazmır".
Nəticədə mən bu dəqiqə profilaktik müalicə haqqında kifayət qədər çox şey bilirəm, amma heç vaxt tətbiq etməyəcəm yəqin. Çünki insanımız buna hazır deyil.

4. Birinci bəndə görə ortaya çıxmış qeyri-bərabər xəstə paylanması. Nəzəri biliklər işin 25 faizidir, bunun qalan 25 faizi insani keyfiyyət, 50 faizi isə təcrübədir. Əgər kimsə rayondan durub adına görə hansısa həkim üçün Bakıya gəlirsə və ya elə Bakının içində kəslin bölgü varsa, digər həkim (özəlliklə də gənc həkim) təcrübəni necə yığsın? Təcrübəsizsənsə, səhv müalicəetmə ehtimalın yenə də artır, çünki hər şey kitablardakı kimi deyil.

Nəticədə, həqiqətən də həbsxanada çürüməli olan həkimləri çıxsaq, bizim zümrə fağırdır. Tək həlli səhiyyə sisteminin sərt şəkildə düzəldilməsidir, bunun üçün də təbib kimi yeni qurum yaradıblar (hansı ki, bizdən də fağırdı, çünki köhnə poxdan təzə konfet düzəltməlidir), sığorta məsələsini qaldırıblar (bu həkimlərdəki sıxlığı bərabər paylamağa kömək edən sistemdir), o da azı 10-15 il çəkən prosesdir.

Qeyd: siz hələ sanitar, feldşer, paramedik, laborant və tibb bacılarının hansı münasibətlə qarşılaşdığını ("həkim ola bilməyənlər"), hansı maaşa və hansı şərtlər altında işlədiyini (bizimkinin yarısından da az, bəziləri 2-3 xəstəxanaya işə düzəlir) və əslində səhiyyədə necə ciddi rol oynadıqlarını görsəniz, niyə çoxunun aqqressiv olduğunu başa düşərsiniz.