3. bir qonaqlıqda maraqlı bir söhbətə şahid olmuşdum. Müəllimlər uşaqlarla ünsiyyətdə artıq 1 yox bir neçə dəfə düşünmək məcburiyyətində qaldıqlarını, uşaqları içlərində söyüb üzlərinə süni gülümsəməylə qızım-oğlum deyə müraciət etdiklərini dedilər. Ardıyca isə ssri dönəmində müəllimin uşaqları döyməsini ,söyməsini,sinif içində uşağın təcrid edilməsini müsbət gördüklərini deyib sonra isə ibtidai sinif uşağının sinifin ortasında kəmərindən tutub havaya qaldırmasının şahidi olduqlarını dedilər.
haqlı və haqsız tərəfləri var əlbəttə. Şiddət istər fiziki,istərsə də psixoloji olsun heç vaxt təqdirə laiq görülə bilməz. lakin günümüzdə müəllimlərin zamanında şiddət üzündən travma almış sinif yoldaşlarına şahid olmalarına baxmayaraq və həmin müəllimi əslində daxilən qınamalarına baxmayaraq özləri bugün uşaqlara güldən artıq söz deyə bilmədikləri üçün gərginləşirlər.
Əslində günah kimdədir? deyə düşünsək ailədədir məncə. Ailələrdə uşaqlar ya həddindən çox diqqət mərkəzindən böyüdülməsi yada heç diqqət verilməməsi uşaqda arzu olunmaz davranışlar sərgiləməsinə səbəb olur.
Məhs şikayətçi müəllimədə şagirdi ilə arasındakı dialoqu bucür deyir.
"Online dərsdə niyə oxumamısan dediyimdə kamerasını bağlayıb dərs boyunca nə qədər səslənsəmdə cavab verməmişdi. Məktəbdə dərs keçdiyim gün həmin şagirdimi görəndə dedim ki, nə gözəl olmusan bugün? oxumusanmı dərsidə? şagird əsəbi əsəbi- yox müəllimə, o gün ad günüm idi ona görə oxuya bilmədim. Müəllimə yenə səbrlə nolsun ad günündü niyə oxumamısan? axı bu dərs sənə lazım olacaq? deyib və o an şagird qışqıraraq eee müəllimə guya oxusam nolacaq? məni evdəkilər sevmirlər deyib. Bu yerdə qonaqlıqda hərkəs təəssüfki gülürdü amma gülünəcək bir hal deyil mənim fikrimcə.
Yeniyetməlik yaş dövründə uşaqların tək məqsədi kənardakıların təsdiqini almaqdır. Amma birşeyi unutmamaq lazımdır ki,ailədə məhs o yaş dönəm üçün kənardakı insanlar rolunu oynayır.
Yeniyetmə qız dərsi oxumadığını sevilmədiyinə və oxusa sanki nə dəyişəcək ifadələriylə üsyanını bildirir. Bunu bütün yeniyetmələr deyir onsuzda deyə düşünə bilərsiz. lakin bir yeniyetmə bunu artıq özünə bəhanə edirsə vəziyyət həqiqətən ciddidir dostlar. Müəllimə yeniyetmə qıza görünüşü haqqında xoş söz deyir, amma qız buna deyil məhs ona verilən suala diqqətini verir. Sual dərsini niyə oxumamısandır, bu sualın səbəbi ad günüdü, ad günündə valideynləri ilə vaxt keçirib.
Təkrar diqqət edək son hissəyə. Yeniyetmə qız tərifə deyil ailəsinə və kökü sevilməyə gedən suala diqqətini verir. Psixologiyada çox gözəl söz vardır, bir insanı tanımağın ən yaxşı yolu onu həqiqətən dinləməkdi. Uşaq üçün önəmli olan doğum günündə belə o sevgini tam almadığı üçün artıq ona gözəl görünmək təsdiqlənmək heçdə maraqlı gəlmir. Lakin valideynlərinin diqqətinidə necə çəkəcəyini şüuraltı bilir.
indi təsəvvür edin ki ssri dönəmindəki uşaqlar necə idi. Müharibə görmüş valideynlərin tərbiyə ilə böyümüş və hərşeydən qorxan ailəyə ,sevgiyə ehtiyac duyarkən bunlardan məhrum qalan onlarca uşaq Və bu uşaqları psixoloji və ya fiziki şiddətlə cəzalandıran müəllimlər.
Təhsil sadəcə insanlara elm öyrətmir. təhsil təlim və tərbiyə ocağıdır.Özəlliklə problemli uşaqlara xüsusi diqqət verilməsi lazım ikən təəssüflər olsun ki müəllimlərimiz asann yolu seçir. YAxşı oxuyanı əzizləmək,pis oxuyanı isə uzaqlaşdırmaq.
isveçrə psixoloqları illər öncə çox yaxşı bir eksperiment edir. Random seçilmiş 2 müəllim və 30 şagird eksperimentə cəlb edilir.A və B qrupu olaraq adlandıracam
Psixoloq A qrupunda 3 şagirdin yaxşı oxuduğunu x müəlliməsinə bildirir. Əslində isə həmin şagirdlər zəif oxuyur digər şagirdlər isə yaxşı .
B qrupunda 3 şagirdin digərlərinə nisbətən zəif oxuduğunu Y müəlliməsinə bildirirlər. Əslində isə 3 şagird yaxşı oxuyan sinifin geri qalanı isə zəif oxuyan idi.
Eksperiment şərtinə görə bu sinif kollektivi və müəllimlər 1 ay boyunca onlara dərs deməlidir.
1 ay sonunda A qrupunda 3 şagird digər şagirdlərdən daha yaxşı oxumağa başlamış, hətta sinifin ən yaxşıları olmuşdur.
B qrupunda 3 fərqlənən şagird digərlərindən biraz daha geriləmişdir.
Bunun belə olma səbəbi isə x və y müəllimləri ən rahatı seçdilər.Yaxşı oxunduğu bilinənlərə xüsusi diqqət,qayğı verildi.Onlarla daha çox vaxt keçirdilər,yeni dərs izahatında özəlliklə onların cavablarına nəzarət edirdilər.
Bu eksperiment sonrası isveçrədə müəllimlik fəaliyyəti haqqında yeni qaydalar çıxarıldı lakin çoxda işə yaraya bilmirdi.
Günümüzdə də bir çox müəllimlər təəssüflər olsun ki şagirdləri arasında şəxsi fikirləri əsasında qənaətinə gəldikləri fikirlərlə yaratdıqları ayrı seçkilik onların həyatına kəskin təsir edir.
müəllim ehtiyyatsızlığı,diqqətsizliyi bugün bir çox insanın faəliyyətinədə təsir edir.
Klinik psixologiya müəlliməmin çox gözəl bir sözü var. insanlar göyüzünə baxdıqlarında səmanı görsələr belə əslində ordan onları izləyən uşaqlığı və yeniyetməliyidir.
Əlbəttə mükəmməl müəllim ,valideyn,insan anlayışı yoxdur. Ola da bilməz . Lakin təhsildə istər fiziki,istərsə də psixoloji şiddətlər yaxşı ola biləcək insanları məhv edir.
Həyatımda unutmayacağım və bağışlaya bilməyəcəyim ibtidai sinif rəhbərim var. Bugün hansıki seçmə sayılan liseyin müəllimidir. Həmin müəllimə 1ci sinifdə oxuduğumda bilə biləki babamı itirmişəm və ailəmin psixolojik olaraq çöküşünü görmüşəm, içə qapanıq, səssiz olmuşam buna baxmayaraq yasa görə gələ bilmədiyim sətrdən sətirə keçməni löhvədə səhv etmişdim deyə başımı lövhəyə vurmuşdu. O görüntü , o vuruş,sinifdəkilərin o siması hər bir şey dünən kimi yadımdadı. Ata sözünü a-ta deyə keçirmişdim və nəticəsi olaraqda başımın bərk ağrısını həmin an hiss etmişdim. Tənəffüsdə isə mənə bunu evdəkilərə deməməyimi əks təqdirdə etdiyim ata sözündəki səhvimə görə məktəbdən qovula biləcəyimi
bildirmişdi. O gün müəllim bəlkədə başqa birşeyə əsəbləşmişdi, bəlkədə vurduqdan sonra peşman olmuşdu amma o müəllimə üzündən mənim itirdiyim yeniyetməliyim oldu. O gün sincabın beynində bir şey oturdu, sus yoxsa qovularsan.
Nə qədər isyankar nə qədər bəzən çox haqq ədalət desədə bu yazını yazan sincab özü özünə gəldikdə susmağa məcbur qalır. Çünki sincabda aldığı həm fiziki həmdə psixoloji şiddətə görə heç vaxt düzəltməsi mümkün olmayacaq. Maksimum biraz ilərləyiş qət edəcək.
Yazarkən elə fərqinə vardım ki yuxumda hər zaman və hər daim gördüyüm məktəbdəki sinif həmin sinif, gördüyüm əsas löhvə həmin löhvə və otaq həmin işıqlandırmadadı. Təşəkkürlər sözlük aylardı niyə məhs ibtidai sinifim axı dediyim sualıma indi cavab tapa bildim.
Qısaca istər təhsildə istərsədə başqa birşeydə aldığımız hər şiddət bizdən bir parçanı qoparır o şiddəti törədən istədiyi parçanı qopan yerə qoyur.
Ailədə görülən şiddət varsa belə bir şagirdin məktəbdə də şiddət görməsi artıq mənim üçün müəllimin yetərsizliyindən gəlir.
Heçbir uşaq şiddətə laiq deyil, onların 11 il tutunacağı təhsil məktəb onlar üçün cəhənnəm deyil cənnət olmalıdı.
Bilmirəm nə vaxtsa məktəbdəki qismən mövcud olan fiziki və dəqiq mövcud olan psixoloji şiddət bitərmi ya yox amma bildiyim bir şey o da ailə qədər təhsil sisteminində uşaqda böyük təsiri olur.