1. istanbulda salınması nəzərdə tutulan, uzunluğu 45km, tikiliş xərci təxminən $9 milyard olacaq kanal.
Bosfor boğazı *montrö boğazlar konvensiyası*nın tələbinə uyğun olaraq ticarət gəmilərini *qara dəniz*ə ödənişsiz buraxır. Həmçinin qara dənizə girə biləcək hərbi gəmilərə icazə vermə hüququnu da türkiyəyə verir, limitlərlə təbii ki. Türkiyənin bu boğazdan buraxdığı hər hərbi gəmi bir başa rusiyanı, gürcüstanı, bolqarıstanı, Rumıniyanı və ukraynanı maraqlandırır. Bu yaxınlarda yadınızdadırsa 2 abş hərbi gəmisi keçəcəkdi qara dənizə. Zelenski də gəldi türkiyəyə, putin də erdoğana zəng elədi. Sonda biden putinlə telefon danışığından sonra özü gəmilərin keçməyəcəyini elan elədi ardınca da Əfqanıstandan bütün abş kontingentinin çıxacağını anons elədi. Məncə o kontingent gələcək avropaya, gəmilər də ondan sonra keçəcək. Hazırda Ukrayna sərhədlərinə 110 min rusiya qoşunu yığılıb. Güc balansı dəyişir deyə vaxt udmağa çalışır məncə.

Nəysə qayıdaq istanbul kanalına.

*Bosfor boğazı*na nəzarətin siyasi aspektləri məncə aydın oldu. Kanal istanbul konvensiyanın təkcə ticarət gəmiləri ilə əlaqəli olan hissəsini bypass eliyir. Türkiyə istədiyi kimi hər gəmiyə, yükə görə rusüm ala biləcək. Bununla bərabər bosfor boğazının ticarət yükü də azalacaq. Təxmin edilir ki, boğazda yaranan tıxaclara görə logistika şirkətləri ildə $5 milyarda qədər ziyan edir. Ona görə də, rüsumla belə olsa, pulsuz bosfor boğazını qoyub pullu kanal istanbulu keçmək daha sərfəlidir. Bu da türkiyəyə ildə təxmini $2 milyarddan çox gəlir gətirəcək və kanal öz xərcini 4-5 ilə ödəyəcək. Kanalın salınması həmçinin Rusiya, qazaxıstan üçün də önəmlidir çünki qərb hər yolla rus (onunla birlikdə də Qazax) qaz/neftinin yolunu kəsir. Bolqarıstanı yada salın ya da elə indi tamamlanmağına az qalmış *şimal axını*nı.
Kanal istanbul siyasi deyil, nə qədər siyasiləşdirilməyə çalışılsa da. Siyasi aspektləri təbii ki var, ancaq iqtisadi cəhətdən türkiyəyə hava və su kimi lazımdır. Montrö konvensiyasını da pozmur, çünki hərbi gəmi buraxmaq limiti tək kanalla əlaqəli qayda deyil. Burda söhbət "qara dənizə nə qədər hərbi gəmi buraxıla bilər"-dən gedir. Ona görə də ikinci kanal tikib istədiyin qədər hərbi gəmi buraxa bilərsən kimi bir söhbət də yoxdur ortada.