Azərbaycan bir post-sovet ölkəsi olduğu üçün, hava hücumundan müdafiə sistemlərində çox yüksək miqdarda sovet mənşəli silah və texnologiyalar var. Bunun xaricində də bir çox ölkələrdən yeni nəsil sistemlər alınmışdır, məs. israil, türkiyə, belarusiya və s. Belarusiyaya özəl dəymək istərdim çünki bir çox sovet mənşəli qurğularda belarusiya-azərbaycan ortaqlığında bəzi modernizasiyalar tətbiq olunmuşdur(Hamısına toxunacam).
Lüləli zenit sistemləri
Burada qarşımıza hamımızın* hhm sistemlərlə maraqlananlar təbii ki çox gözəl tanıdığı zu-23-2 sistemi çıxır. Bu sistem demək olar ki, orta şərq və şərq bloku ölkələrinin hamısında istifadə edilir. 20 mm diametrli qoşa lüləyə sahib lüləli zenit sistemi adətən 3000-3500 m mənzildə istifadə edilsə də, radar dəstəkli atışlarda və özəl təchizatla təmin olunduqda 5000 m mənzilə qədər çıxa bilir.
Zu-23-2:
Zu 23-2 xaricində əlimizdə olduqca böyük ölçüdə zpu(tək lüləlidir) olduğu iddia edilir. Hamımızın trivial olaraq bildiyimiz "дочка" sistemləri.
Təxmini olaraq bu sistemdən 200 civarı olduğu iddia edilir.
Zpu-1:
özüyeriyən zenit sistemləri
Burda yenə klassik zsu-23-4-ü yəni, məşhur "шилка"-nı görürük. Zsu-23-4 də həmçinin sıradan bir orta şərq, şərq bloku ölkələri sistemidir və Azərbaycanda təxmini 40 ədəd "шилка" olduğu bilinir. Bu sistemlərin də ciddi anlamda modernizasiya edildiyi iddia edilir, amma hansı ölkə ilə, hansı modernizasiyalar edildiyi bilinmir.
Zsu-23-4 (шилка):
Bəzi iddialara görə, 90-cı illərin ikinci yarısında, amerika tərəfindən Azərbaycana m-61 vulcan gatling tipli zenit müdafiə sistemi verdiyi iddia edilir(iddiadır).
M-61 vulcan:
füzə sistemləri
manpatslar (man potable anti-tank systems, daha da açım; çiyindən atılan füzələr) baxımından Azərbaycan ənənəvi bir şərq bloku arsenalına sahibdir. Əlimizdə bpyük miqdarda köhnə nəsil strella var, amma bunun da çox böyük bir qismi, istifadədənkənar vəziyyətdədir. Sadəcə ukraynadan alınan 18 ədəd launcher işləkdir.
Bunun xaricində, əlimizdə 800 ədəd igla launcher-i və təxminən 1000 ədəd füzəsi var.
igla launcher- 9k38 igla
Alçaq yüksəklik hhm sistemlərinə girdikdə, əlimizdə 50 ədəd strella-10 sistemi yer alır ki, bu sistem də "igla" tipli füzələr atəşləyir.
Strela-10:
Bunun xaricində, belarusiyadan alınmış 2 ədəd maraqlı sistem də var, belarusiya istehsalı (t-38 stilet). Bu sistemdən istifadə edən nadir ölkələrdən biriyik* öhm . Rəsmi olaraq 2 ədəd var, amma böyük ehtimalla bu rəqəmdən daha artığı da mövcuddur.
T-38 stilet, short-range air defence system:
Rəsmi olaraq bilinməsə də, iddialara görə 24 ədəd osa sistemi var. Nato adı ilə gekko short-range air defence system. Osa sistemlərinin atdığı füzələr, 15 km mənzildə və 12 km-lik hündürlükdə təsirlidir.
Osa:
Azərbaycanın alçaq hündürlükdə istifadə etdiyi ən modern sistem, rusiya istehsalı tor-dur. Azərbaycanın əlində 8 ədəd tor m-2 E alçaq mənzilli hava hücumundan müdafiə sistemi vardır. 12 km-lik mənzil, 6 km hündürlükdə təsirlidir. 360°-lik bucaqda, hər cür hədəfə qısa müddətdə kilidlınib atəş aça bilir.
Tor m-2 e:
Orta mənzilli hhm sistemlərinə gəldikdə isə, yenə qarşımıza köhnə nəsil şərq bloku sistemləri çıxır, lakin Azərbaycan belarusiya ilə birlikdə bu sistemləri ciddi anlamda modernizasiya etmişdir.
Burada Azərbaycanın istifadə etdiyi iki ana sistem var.
1. S-125, печора
2. бук
Əlimizdə olan 3 ədəd buk(latın əlifbası ilə yazacam) sistemi var və bunlar mb səviyyəsində modifikasiya edilmişdir(belarusiya ilə birlikdə). Buk-lar 16 km-lik hündürlükdə, 42 km-lik mənzilə sahibdir.
Buk:
Azərbaycanın orta mənzildə istifadə etdiyi əsas hhm sistemi isə s-125-lərdir. (baxma: s a 3 goa)
Bu son dərəcə əski(amma təsirli) sistem, yenə belarusiya ilə -* birlikdə modernizasiya edilmişdir. 13 ədəd mövcuddur. 35 km mənzlidə, 18 km hündürlükdə təsirlidir. iddiaya görə, son modernizasiyalardan sonra füzənin mənzili 50 km-ə qədər çıxmışdır, amma rəsmi məlumat yoxdur.
S-125:
Orta mınzildə, sadəcə əski nəsil rus silahları deyil, ayrıca 2000-ci illərdə anlaşmaya varılan və 2016-cı ildə ölkəyə 2 ədəd israil istehsalı barak-8 orta-yüksək mənzilli hhm sistemi gətirilmişdir. Öz klavişinı görə, orta mənzilli zenit sistem adlandırılda da, mənzilinə görə barak-8 orta yüksək hhm sistemi adlandırıla bilər. 70-90 km-lik mənzili var. Daha doğrusu, rəsmi olaraq 70 km, iddiaya görə 90 km. 18 km hündürlükdə təsirlidir. Barak-8 Azərbaycan ordusunda ən modern hhm sistemidir, lakin tək modern sistem deyildir(yazacam hamısını).
Barak-8 kompleksi(özü bulanıq idi çox şəkildə, fikirləşdim kompleksi atım)
yüksək mənzilli hhm sistemləri
Yenə şərq blokunda olduğu kimi köhnə nəsil s-200lər yer almaqdadır. Nato kod adı- sa-5 gamon. Qərb blokunun herakl sistemi qədər əski sistemdir. 300 km-lik mənzili var və 40 km-lik hündürlüyə qalxa bilir. Rəqəmlər sizin ağlınızı çəlməsin -*, çünki bu sistemlər əməliyyat qabiliyyətini artıq itirmişdir. Çox qaba, bəsit, müdafiə olunması asan, yavaş və s. Olmasına rəğmən, düşmən raketlərini çaşdırma xüsusiyyətini hələ də qoruyub saxlaya bilmişdir. Və hazırda belarusiya tərəfindən modernizasiya edilmə etapındadırlar.
S-200:
Azərbaycanın yüksək mənzilli hhm sistemlərinin içərisində ən modern sistem olan s-300-lərdən 2010-cu ildə rusiyadan 2 ədəd gətirilmişdir. Hal-hazırda aktiv olaraq istifadə edilir. S-300-ün pmu-2 versiyaları 200 km-lik mənzilə, 25 km-lik hündürlüyə qalxa bilirlər(s-400 qədər var).
S-300:
Bunlardan başqa Azərbaycan 2016-cı ildə, israil istehsalı iron dome hhm sistemi ilə maraqlandığını rəsmi şəkildə açıqladı, amma bu komplekslərin alınması, alınmaması, alındısa nə qədər alınması və s. Haqqında heç bir məlumat yoxdur.
iron dome:
Hhm sistemlərindən, hava qüvvələrinə keçirəm, çünki bir ölkənin hava sərhədlərinin müdafiəsi əslən hava qüvvələrinin işidir.
7-17 (qaynaqlar dəqiq deyil) ədəd mig-29.
Mig-29:
mig-25-lər haqqında, həm arsenaldan çıxarılıb, həm də "xeyr, çıxarılmayıb. Modernizasiya etapındadırlar və yenidən daxil ediləcəklər" iddiaları var.
Mig-25:
Rəsmi olaraq 10 ədəd mig-29 istifadə edilir. Ki, bunun da 3-ü təlim təyyarəsidir.
11 ədəd mig-21 döyüş təyyarəsi istifadə edilir.
Mig-21:
16 ədəd su-24, su-25 yaxın hava dəstəyi döyüş təyyarəsi olduğu bilinir.
Su-24:
Su-25(suxoy):
Azərbaycan çin-pakistan istehsalı jf-17 təyyarəsi ilə maraqlandığını da bəyan etmişdir. Ki, bu təyyarələr də yaxln zamanlarda ya arsenala daxil oldu, ya da olacaq.
Jf-17:
Və və və. Azərbaycanın bunlardan əlavə bir üst səviyyədə, döyüş təyyarəsi proyekti də vardır ki, hansı ki, bu proyektdə də ya mig-35, ya da su-35 baza olaraq seçiləcək(Qərar hələ verilmiş deyil).
Mig-35:
Su-35(bu çox özəl təyyarə olduğu üçün haqqında daha ətraflı yazacam):
ikinci qarabağ müharibəsinə gəldikdə
Müharibə zamanı bəzi üzücü hadisələr oldu(gəncə, bərdə və s.). Amma heç bir hhm sistemi sizə havadan gələn hücumlardan 100%-lik bir qazanc vermir. Buna baxmayaraq Azərbaycan hhm qüvvələri Ermənistandan gələn olduqca sıx ballistik raket hücumlarına qarşı çox yaxşı cavablar verdi.
Ermənistan da özündən gözlənilməyəcək qədər çox güclü və təhlükəli ballistik sistemlərə sahibdir. Əllərində köhnə nəsil scood-b-lərdən, iskəndər-e-lərə qədər ciddi arsenala sahibdir. Bu qədər yoğun və güclü hücumlara qarşı isə Azərbaycan hava hücumundan müdafiə ordusu çox böyük bir iş çıxarmışdır..
Uğurlar sənətkarlar!
Qaynaqlar:
link 1
link 2
link 3
link 4
link 5
link 6
link 7