70. Bu gedişlə, təhsil sisteminin düzələcəyindən şübhəliyəm. Çox güman ki, yaxşılaşmayacaq, daha da pisləşəcək. Bu, indiki vəziyyətin bizə göstərdiyi acı həqiqətdir.

Çünki azərbaycanlılar təhsilin nə olduğunu belə bilmirlər və buna görə də problemləri səhv müəyyən edirlər. Problemlərinin aşkar edilə bilməyəcəyi bir sistemi düzəltmək isə mümkün deyil.

Azərbaycanda "universitet" dediyimiz qurum peşə əldə etmək, iş tapmaq üçün bir qurum kimi qəbul edilir. Problem buradan başlayır. iş axtararkən hazırlanan CV-dəki bir sətir məlumat işə müraciət edənin zəkasını, iş əzmini və sosial vəziyyətini anlamağa kömək edən bir meyardır, hamısı budur.

Bəs əslində nədir? Universitet hər hansı bir təhsil sahəsinin bütün tarixi məlumatlarının toplandığı və həmin toplanmaya töhfələrin verildiyi yerdir. Müvafiq olaraq, bir təhsil sahəsinin bütün biliklərinin tələbəyə öyrədildiyi və ona nəsə əlavə edildiyi yerdir və tələbənin bu tərəqqiyə töhfə verməsi gözlənilir. Biz isə universitetlərimizi və məktəblərimizi heç bir təhsil sahəsinin mənbəyi olan bir yerlər kimi tikə bilmirik. Ona görə də irəliləyişdən danışmaq mümkün deyil. Çünki ictimaiyyətin və universitetlərdə xalqın təmsilçisi olan tələbələrin universitetlərdən gözlədiyi bu deyil. Ailələr deyir ki, övladım iş görsün, ailəsini dolandırsın. Normalda bunun təmin ediləcəyi qurumlar peşə liseyləridir.

Bütün bu çatışmazlıqların, təhriflərin mənbəyi xalqımızda elmi mədəniyyətin olmamasıdır. Biz elmin nə olduğunu belə bilmirik, ona hörmət etmirik, onu öyrənməyə çalışmırıq. Biz elmlə yox, övladlarımızın dolanışığını təmin etməklə məşğuluq. Deməli, cəmiyyət də savadsızdır. Toyuq-yumurta dilemmasına oxşayır bu. Təhsilsiz cəmiyyət elmin qədrini bilmir. Elmin qədrini bilmədiyi halda da, təhsilsiz olmağa davam edir.

Həmçinin, kurikulumlarımız müasir və mütərəqqi deyil. Biz dünyadan çox geri qalmışıq, dünyanın tərəqqisinə töhfə vermirik, edənləri kənarda saxlayırıq, ölkədən qaçırlar. Çünki bizim təhsil meyarlarımız elmi tərəqqiyə yönəlməyib. Təhsildə məqsədimiz irəliləmək deyil, mövcud olanı qorumaqdır. Mövcud olanı qoruyub saxlayaraq inkişaf edə bilməyəcəyimizi dərk edə bilməmişik.

Pedaqoqların böyük əksəriyyəti bu işi maaş qazanmaq əsasında görür. Çox az pedaqoq tələbələri, həqiqətən, irəli aparmaq istəyir. Bu zaman tələbələr və şagirdlər öncəliyi bilik qazanmaqda deyil, öz müəllimlərini seçmək və lazımi miqdarda pul ödəyə bilməkdə görürlər. Məktəbi bitirmək və getmək həvəsi ilə oxuyurlar. Demək olar ki, məktəblər zərurətə çevrilib. Tələb olunan, əsasən, məlumat, bilik yox, diplomdur.

Azərbaycan çıxılmaz bir spiraldadır. Bu çıxılmaz vəziyyət üçün böyük bir silkələnmə lazımdır. Bu sarsıntı üçün böyük bir islahat. Böyük islahat üçün, vizyon sahibi böyük lider. Amma, təəssüf ki, belə böyük liderlər Yer kürəsinə nadir hallarda gəlirlər. Bu əsrdə bir ulu öndərin hakimiyyətə gələrək ölkəsinə böyük islahat gətirməsi ehtimalı çox azdır. Ona görə də bununla bağlı heç kimin ümidi yoxdur. Hər kəs özünü xilas etməyə çalışır. Nəticə də belədir...

Edit: Bu mövzuda bəzi iddia və fikirlərlə bağlı da baxış bucağımı bildirmək istəyirəm. Təhsil sistemində öncəlik, əsasən, ixtisas əldə etmək və bunun üçün çalışmaq, oxumaq yox, maraq göstərilən elm sahəsi və onunla iç-içə olan digər sahələr üzrə ətraflı şəkildə praktiki bilik və bacarıq sahibi olmaq, öz istədiyin bilikləri əldə etmək, daha sonra onu tətbiq edə biləcək ixtisas sahəsi seçməkdir. Düzdür, tətbiq etmək üçün ixtisas sahəsi seçmək və bunun üzrə oxumaq vacibdir amma təhsilin keyfiyyəti, sadəcə həmin sahə üzrə oxuya bildikdə yox, ən önəmlisi, təhsil şagirdə, və ya tələbəyə şüurlu mənimsətmə yolu ilə verildikdə və praktikada bunu necə istifadə edə bildiyini yoxlandıqda çox olur. Yəni, problemin kökü təhsil meyarlarının tərəqqiyə yönəlmədiyi üçün və buna görə də, sistemin də əzbərçiliyə və nəzəriyyəyə söykəndiyi üçün yüksək səviyyədə, mənimsəyərək oxumaq da bu ölkədə bir fayda vermir. Ona görə də, belə oxuyacaq olan da bilir ki, əziyyəti yerdə qalacaq və bu ölkədə bəhrəsini verməyəcək, çünki bu ölkədə işləyərək və sonra da pensiya alaraq dolanışığı təmin etmək ön plandadır, sistem buna əsasən qurulub. Bilir ki, əgər faydası olmağını istəyirsə, daha uyğun bir ölkəyə üz tutmalıdır. Buna görə potensialı olan insanlar da bunları etməyə həvəs və ehtiyac duymurlar, adətən, başlarını götürüb qaçmaq istəyirlər. Avropa ölkələrinə və digər bəzi ölkələrlə rəqabət etmək, sözsüz ki, mümkün deyil, mən bunu da nəzərdə tutmadım. Sadəcə, edilə biləcək islahat və düzəlişlər də edilmir və bu təqdirdə, vəziyyət də bu cür, açıq-aşkar ortada olur.
Bütün bunlara görə, nəticə olaraq, azərbaycan, təhsilini elm sevərlərin sevəcəyi və seçəcəyi bir yerə çevrilə bilmir, hətta lazımi inkişafdan da geri qalmış olur və ümumi durum da acınacaqlı olaraq qalır.