3. ölümü qəbullana bilməməyin əslində çox normal olduğunu və bunun bir yas mərhələsinin ilkin parçası olduğunuzu bildirdinizmi?
sevdiyimiz birini itirdiyimizdə, ayrıldığımızda, dəyərli birinin vəya mənəvi olaraq dəyərli bir əşyanın itkin düşməsi yas mərhələsinin başlanmasına səbəb olur.
yas mərhələsi nin ümumi 5 mərhələsi var.
1. ölümü qəbullanma bilməmək
2. günahlandırma
3. mübadilə
4. depressiya
5. qəbullanmaq

ölümü qəbullana bilməməyimiz əsasən ani ölüm hallarında baş verir. Uzun müddət xəstəlikdən əziyyət çəkən vəya həkimlərin müddət qoyduğu insanların ölümlərinin qəbullanması 1 aydan qısa müddətə baş verə bilir.
nə qədər yasla bağlı adət-ənənələrimizdə əskiklər olsa da bu mərhələni daha rahat keçirməyimizdə də qismi faydası var. Necə?
ilkin olaraq, ölən şəxsin yaxınlarının semaşkaya getməsi və ölən şəxsi yuması. Nə qədər travmatize olmalarına səbəb olsa da bu onların qəddarcasına səslənsə də ölümü qəbullanmalarına kömək edir.
Ölən adamın 1 gün boyunca evində qalması adəti də həmin şəxsin artıq var olmadığını, son dəfə gördüyümüzü ağrılı da olsa qəbul etməyimizə kömək edir.
bilavasitə yaxınlarının iştirakı ilə torpağa basdırılması da eyni şəkildə təsiri var.

adət-ənənənin mənfi tərəfinə gəldikdə isə yas yaşayan insanlara qarşı "güclü ol, ağlama, artıq yükün daha çoxdur;" kimi düşüncələri aşılamağa çalışmalarıdır. Məhs bu uzanmış yasın yaranmasına tətikləyici faktordur.
digəri isə dini baxımdan tələb olunan ehsanların, yemək verilmə kimi məsələlərin ölən şəxsin 1-ci dərəcəli yaxınları tərəfindən olmasını istəməkdir. Onsuzda yaralı bir insan varkən , o yara dayanmadan qanayarkən bu şəkildə onları yormaq, incitmək, duyğularını basdırmalarına səbəb olur.
Yasın qəbullanmamaq mərhələsi qadınlar üçün çətin keçdiyi düşünülsə də kişilərdə daha çətindir. Çünki, mentalitetimizin kişilərə dayatdığı etiketlər onların psixoloji olaraq 2 qat zərbə almalarına və əziyyət çəkmələrinə səbəb olur. "Sən kişisən, ağlama!; Kişi dediyin sərt olar!; özüvü saz tut anan-bacına sən dayaq olmalısan!" və s.

Ölümü qəbullanmaqda çətinlik yaşanması və yasın uzanmasında əsas səbəblərdən birisi də ani ölümlər, itkinlərdir. Əgər ki, ölən şəxsin yaxınları kobud dildə ölü olaraq görməyibsə ən çətin məsələ başverdi deməkdir.
Pandemiya zamanı bir çox insan dünyasını dəyişdi. ilk zamanlar ölən insanların basdırılma anlarında belə yanında olmağa icazə verilməməsi bugün hələdə uzamış yas yaşayan insanların olmasına səbəbdir. Çünki "belirsizlik, insanlığa yapılan en büyük işgencedir"
bu insanlar ölən şəxsin öldüyünü qəbullanmır, qəbullandığını düşünsə belə içdən-içə o şəxsin uzaqlara getdiyini, ölmədiyini belə düşünə bilir. gündəlik həyatlarında o şəxsə bənzəyən insanları o zənn edə bilirlər. yaxınlaşdıqlarında isə həmin şəxs olmadığını gördüklərində ağır depressiv şikayətlərinin ortaya çıxmasına səbəb olur.
qısaca yasın digər mərhələlərini də qeyd edim.

2-ci mərhələdə günahlandırma, əsəbilik baş verir. Ölən şəxsin yaxınları başqalarını günahlandırır, qisas hissiylə yanıb tutuşur. Çox zaman Allaha qarşı üsyan edir, "niyə o?!" suallarıyla inancları həmin zamanlar zəifləyə bilir. Bu mərhələdə insanların verdiyi reaksiyalar imansızlıqdan vəya qudurmuşluqdan deyil, tamamən çox təbii və olması gərəkən bir reaksiya olduğunu başa düşmək, həmin insanlara qarşı gəlməmək lazımdır. günahlandırma mərhələsi qısa müddət davam edir və sonrakı mərhələyə keçid başlayır.
3-cü mərhələ mübadilə . Bu mərhələdə insan ətrafındakılara qarşı həddindən çox həssaslaşır, "ya o da ölərsə?; ya o da xəstələnərsə?" düşüncələri formalaşır. Həddindən çox müdaxilələr edir, qorumağa çalışır. Əsasən insanlar bu mərhələdə həmçinin ölən insanla bağlı özünü eyniləşdirməyə, oxşar xüsusiyyətlər taparaq eyni sonluğa sahib olacağı inancına da düşə bilir.
4-cü mərhələ depressiya mərhələsidir. Artıq yavaş-yavaş ölümü qəbullanmağa başlayır. Ancaq yenə iç çatışmaları, birilərinə bənzətmə, üsyanlar, insanları qorumağa çalışması, ümidsizlik, çökkünlükdə özünü göstərir. Depressiya mərhələsindən qorxmamaq lazımdır. Bu mərhələdə heç bir şəkildə depressiyaya qarşı psixiatrik dərman müalicəsi və psixoterapiya olmaz! Duyğuların azad olmasında, yasın ağır mərhələlərinin tamamlanmasında səbr əsas məsələdir. Dərmanlar və psixoterapiyalar yasın qısa müddətli olaraq ertelenmesinə və sonraki zamanlarda təkrar ortaya çıxmasına səbəb olur.
sonuncu mərhələsə isə qəbullanma mərhələsidir.

Əgər ki, 6 aydan çox davam edən yas varsa bu zaman kliniki olaraq uzamış yas diaqnozu qoyulur və depressiyaya qarşı dərman müalicəsi başlanılır. 1-2 ay sonra isə şəxs toparlandığında psixoterapiyayla tamamən uzamış yas bitir.