4. Əməkdən və sinfi quruluşlardan uzaq, təşkilatlanmamış və siyasi şüursuz, Marksist nəzəriyyədə əks-inqilabi qüvvə kimi qəbul edilən marjinallaşdırılmış sosial təbəqə. “Lumpenproletariat" ilk dəfə Karl Marks və Friedrich Engels tərəfindən, xüsusən Marksın "Louis Bonapartın On Səkkizinci Brümeri" (1852) əsərində işlənib. Söz iki hissədən ibarətdir: "Lumpen" (Almanca): Orta Yüksək Almancadakı "lumpe" sözündən götürülüb, "cır-cındır" və ya "parça" mənasındadır, bəzi yerlərdə “cırıq” kimi də tərcümə vermişəm. Zamanla dəyərsiz yaxudd etibarsız şəxsləri adlandırmasına yarayıb. "Lumpen" daha çox avara(gəda) və ya sosial hörməti olmayan insanlarla bağdlıdır. 18-19-cu əsrlərdə alman mədəniyyətində utanc və marginallıqla geniş əlaqəsi olub.“Proletariat" (Latınca: proletarius): istehsal vasitələrinə sahib olmayan işçi sinfini və ya əmək haqqı ilə işləyənləri ifadə edir. Bu termin qədim Roma cəmiyyətindən gəlir. Dövlətə yalnız övladları vasitəsilə(qədim romadan gəlir, yəni qabiliyyəti ancaq nəsil artırmaq olanlar) töhfə verən ən aşağı sosial təbəqəyə verilən addır proletarii(Latınca: proles, "övlad”). Ənənəvi işçi sinfindən (proletariatdan) kənarda qalan xüsusi bir sosial qrupun adlandırılmasında Marks dayı lumpenproletariat istifadə edib. Bandamıza (dilənçilər, cinayətkarlar, fahişələr, avaralar, kiçik oğrular, qaçaqmalçılar, dələduzlar, küçə ifaçıları, qeyri-rəsmi sektor işçiləri, muzdlu döyüşçülər, siyasi fürsətçilər, hüquqları əlindən alınmış fermerlər, ev xidmətçiləri, qaçmış kölələr, məcburi əməkçilər, borclular və iflas etmişlər(keşlər), şəhər yoxsul işsizləri, alkoqoliklər və asılılıq yaşayanlar, sirk ifaçıları, yetim gənclər, keçmiş əsgərlər) daxil olub.. Marks bu qrupu istehsal baxımından faydasız, sinfi şüurdan uzaq, hətta inqilabi cəhdləri pozmaq üçün hakim siniflər tərəfindən manipulyasiya edilə bilən üst səviyyə ağıllılar kimi sayıb. Məncə, Marksın tənqidi, qrupun kollektiv maraqlarına və inqilabi poetnsialının proletariatla müqayisədə zəif olduğu düşüncəsində olmasından qaynaqlanır. **”Kommunist Manifesti"**ndə (1848), Engels ilə birlikdə bu qrupu "sosial cəmiyyətin tullantısı" kimi təsvir edir, xüsusilə də bəzi hallarda onların işçi sinfinin maraqlarına qarşı hərəkət edə biləcəyini qeyd edib. Tənqidçil dostlarımızın dediyi, Marksın lümpenproletariatı "çirkab" adlandırması onun materialist analizinə zidd olan bir burjua qərəzini üzə çıxarır. Ümumən anlayış 2 tənqidin ifadəsidir. Sinif saflığı və masnipulyasiya. Tarix boyu lumpenproletariat inqilabi hərəkatların zəiflədilməsində, hakim təbəqənin məqsədlərinin bir üst səviyyəyə daşınnmasında reaksiyaçı rejimlərin(məsələn, 1848-ci ildə Fransız inqilabında Napoleon III) maşası kimi istifadə olunub. Louis Bonapartın 18-ci Brümeri (1852) əsərində Marks dayımızın, III Napoleonun lümpenproletariatdan bir reaksion güc kimi istifadəsini rahatlıqla görmək olur. Anlayış Marksist nəzəriyyənin onurğa sütununu təşkil edən amillərdən biridir, lakin müair sosiologiya və siyasi diskursda çiçəklənmiş, yenidən şərh olunub. Bu da sosial təbəqələşmə və uzaqlaşdırılmanın (yadlaşmanın) kompleks olduğunu göstərir. Marksdan sonrakı şərhlərdə Frants Fanon bu anlayışa antikolonial mübarizə kontekstində təzədən izah verir, lümpenproletariatın inqilabi agentlərə çevrilə biləcəyini deyir. Bir digər tənqidçi Antonio Qramşi lümpenproletariatın sadə versiyasının tənqidini edir, üstünə də siyasi oynaış potensialının olduğunu yazır. Tək mənə görə yox, bəzi alim dostlarımız(tək mənim alim dostlarım deyil) da hesab edirlər ki, marks dayı hegelin hüquq fəlsəfəində təsrilənmiş ola bilər, orada da çöldə qalanlar (Pöbel) cəmiyyət strukturunu zəiflədən rol oynayıb. Marksın təsvirinə ziddi olan bir şey də var ki, 1848-ci il inqilabları zamanı lümpenproletariatın çoxlu üzvü üsyanlarda fəal(sanki, yaxşı iş görüblər) iştirak edib. Lümpenproletariat ədəbiyyat və incəsənətdə romantikləşdirilir əksərən, məsələn, Victor Hugo’nun (Səfillər) əsərində və daha sonra Bertolt Brecht’in əsərlərində anti-qəhrəmanlar və ya müqavimət simvolları kimi. Diskussiyalarda qeyri-rəsmi iqtisadiyyat, şəhər-yoxsulluğu və hüquqlarından məhrum qqlan əhali ilə bağlı mövzularda aktuallığını qoruyur. Müasir analoqlarına gig iqtisadiyyatının prekariatı, köçkünlər və ya daimi işsizlik dövrlərində olanlar daxildir. Yeni marksist alim dostlarımızn iddialarına görə, lümpenproletariat kapitalist strukturlarını pozmaqda qeyri-ənənəvi rollar oynaya bilərmiş.