64. -----spoiler----- bütün məzmun
Stefan Zweig'in şahmat adlı novella tərzi bu qısa əsəri bir qrup tərəfindən əsarətə götürülmə və psixolojik işgəncələri ilə mənə george orwell'in 1984 romanını xatırlatmaqda.. Orwell'da psixolojik işgəncə insanı qorxusu ilə üzləşdirməkdirsə, zweig'in əsərində isə insan bir heçliklə üzləşdirilir.Boş otel otağı, çarpayı, ləyən, stul, başqa heç nə.
yer yüzünde hiç bir şey hiçlik kadar insan ruhuna baskı yapamaz.
Və bu təzyiqin ona nələrisə etiraf etdirəcəyi gözlənilərkən, bu həbs həyatı ilə keçən tükənmiş zehində dostumuz çox çətin də olsa bir kitab tapır. Bu kitab şahmat haqqında idi. C4 ün şahmat üçün nə ifadə etdiyini bilməyən bu yoldaşımız kitabı bu heçlik içində məcburən oxumağa başlayır. Elədir ki, şahmat taxtası olmadığından yatağın damalı örtüsünü qatlayaraq 64 damanı görməyə çalışar. fiqurları isə gətirilən çörəyin artıqlarını əzişdirərək fiqurlar düzəltməyə başlamışdı. Kitabda olan 150 müsabiqəni disiplinli şəkildə dəfələrlə o qədər çox oynamışdı ki, 2-3 aya bütün addımları bilirdi. Bu heçlik içində bildiyini oynamaq belə dopamin idi. Bəzən onu sorğu otağına aparanda ya da yemək verilən yerdə belə öz kürsüsünə qayıtmaq üçün sinirlərini idarə edə bilmirdi. Bir yerdən sonra sıxıldığını anladıqda bu səfər şahmatı özü-özünə qarşı oynadı.
dolayısıyla, insanın kendine karşı satranç oynaması, kendi gölgesinin üzerinden atlamaya çalışması gibi bir paradoks anlamına gelir.
Amma təsəvvür edərsiniz ki, özünün özü ilə oynaması üstəlik rənglərin belə bəlli olmadığı bu fiqurlarla oynamaq, qarşı tərəfin həmləsini düşünmək, oyunun sonrakı 5-6 mərhələsini həm öz adı, həm də qarşıdakının adından düşünmək zehin üçün də ağrılı idi. Çətin də olsa bunu etdi və hətta yuxusunda belə şahmat görürdü.
Amma varmadığı bir şey var idi ki, o da artıq şahmata saplantılı oluşu idi.
"Zihnin aşırı derecede uyarılmasının artık patolojiye varmış Bir biçimi olduğunu, bugün Elbette çok iyi idrak ettiğim bu ruh halini tıbbın henüz bilmediği bir isimle açıklayabilirim ancak, satranç zehirlenmesi. sonunda bu Monomanyak saplantı sadece beynime değil bedenime de saldırmaya başladı. çok zayıflamıştım, uykularım huzursuz hep Bölük pörçüktü, Sabahları kurşun gibi ağır göz kapaklarıma açabilmek için özel bir çaba sarf etmem gerekiyordu"
Keçmişi xatırlarkən isə: ( o həbs həyatını)
"Beynimizi düzenleyen gizemli güçler var anlaşılan bu Güçler Ruha sıkıntı ve hasar verilebilecek şeyleri kendiliğinden ortadan kaldırıyor Zira ne zaman hücre günlerimi düşünmeye kalksam Beynimdeki Işık sönüyordu sanki"
(Həbsdə olduğu ərəfədə) Elə bir gün sinir krizi keçirib gardiyana saldırması ilə xəstəxanaya aparılmışdı. Həkim ağlının yerində olduğunu söyləmişdi. Bu da ki, onun şahmat oynamasına bağlı idi. Şahmat ona elə təsir etmişdi ki, uzaqgörənliyi, zehni çevikliyi, onlarla kombinasiyanı düşünməyə yol açmışdı, bu da sorğularda özünü ələ verməsinin qarşısını alırdı. Həkim onu zəbt edənlərə xəstənin əqlən yaxşı olmadığını dedi və bu da onun buraxılmasına səbəb oldu. Əqlən yaxşı olmayan biri daha nəyisə etiraf edə bilməzdi. Ya da kiməsə nəsə deyə bilməzdi. Və həkayənin ən başına o gəmidəki şahmat oynayan dəstəyə göstərişi ilə bərabərlik, anlıq olaraq 2 ci dəfə də dünya şahmat çempionu ilə yenə, amma üz üzə gəlməyə vadar etdi.
Birinci oyunu qazansa belə, ikinci oyunda gözləmələrlə qarşı tərəfi manipulyasiya edən çempion onun əsəbləri ilə oynayırdı. Və sona yaxın şah mat deyərək bitirdiyi zənn edilərkən əslində yanılmışdı. Gördüyü dama yerlərini səhv salmışdı. Bir yerdən sonra əzbərəsinə oynamışdı. Hərəkətləri belə həbs həyatında o türmə kimi otaqdakı ilə eyniləşmişdi. Döşəməni o türmə uzunluğunda ölçmələr, o yeriyiş..
Zehni dözə bilməmişdi. Bu da məğlubiyyətə vadar etdi. Bir şeyi də qeyd etmək lazımdır ki, oyun davam etdikcə tərəddütün yerini lovğalıq almışdı. Sinirlər gərildikcə isə təbii olaraq iynələmələr artırdı. Sonda isə həkimin dediyi "bu şahmatdan uzaq olmalı" gerçəyini xatırladı. Bir anda yuxusundan ayılırmışcasına təvazökarlığa büründü.
"Beylerden de af dilemeye Mecburum, fakat Benimle ilgili fazla bir beklentiye girmeyin diye daha en baştan uyarmıştım sizi, bu kepazeliği bağışlayın. lütfen, Bu da benim kendimi Satrançta son sınamam olsun dedi. Eğilip selam verdi ve uzaklaşıp gitti bu adamın satranç tahtasına Neden bir daha asla elini sürmeyeceğini sadece ben biliyordum"

Şahmata həvəsləndirici tərəfləri, psixolojik işgəncəyə dair detallarla, oyun zevki oyun şevkine oyun Şevki oyun dürtüsüne onun da öyle bir manyaklığa öyle bir dizginsizlik öyle bir hırsa dönüştüğünü, eləcə də "həvəsdir bəsdir", "hər şeyin çoxu ziyandır" ı gözəl aşıladı. Gözəl, miniklassika idi.