1. Muğam, yalnız musiqi janrı deyil, eyni zamanda qədim Şərq fəlsəfəsinin dərin qatlarını özündə əks etdirən bir düşüncə sistemidir. Onun fəlsəfi əsasları, insanın daxili aləminə, kainatın və həyatın sirrlərinə yönələn mürəkkəb dünyagörüşündən qaynaqlanır.

Muğamın fəlsəfi əsasları ilk növbədə təsəvvüf fəlsəfəsi ilə sıx bağlıdır. Burada musiqi sadəcə eşitmək üçün yox, həm də mənəvi yüksəliş, kamilləşmə və dərin düşüncəyə dalmaq üçün vasitədir. Muğam, bir tərəfdən insana öz daxili aləminə enməyi, özünü dərk etməyi və kainatla harmoniyaya çatmağı təklif edir, digər tərəfdən isə maddi dünyanın keçiciliyini və həyatın əbədi olmayan mahiyyətini vurğulayır.

Muğam ifa edilərkən, oxunan qəzəllər və şeirlər, adətən, həyatın mənasını sorğulayan, insana özünü və Yaradanı tanımağa çağıran mətnlər olur. Bu isə muğamın əsas fəlsəfi nüvəsini – varlığın və yoxluğun dialektikasını, sevgi və ayrılığın, maddiyyat və mənəviyyatın arasındakı mübarizəni ifadə edir.

Muğamın özündə olan improvizasiya xarakteri də onun fəlsəfi yönümünə işarə edir. ifaçı öz ruh halına, auditoriyaya və mühitə görə fərqli nüanslar əlavə edə bilər. Bu isə həyatın özü kimi proqnozlaşdırılmaz və dəyişkən olması ilə əlaqəlidir.

Muğamda mövcud olan "seyir" anlayışı – müəyyən mərhələlərdən keçərək kamilləşmə yolunu təmsil edir. Hər bir muğamın başlanğıcı, inkişaf mərhələsi və zirvə nöqtəsi, insanın mənəvi inkişafının müxtəlif mərhələlərinə işarə edir. Bu baxımdan, muğam ifaçılığı həm də bir mənəvi səyahətdir.

Muğam fəlsəfəsi bizə göstərir ki, həyat və kainatın dərk edilməsi yalnız ağılla deyil, həm də qəlb və ruhla mümkündür. Muğam, insanı mənəvi aləmlə əlaqələndirən, qəlbin dərinliklərinə nüfuz edən və həyatın əbədi suallarına musiqi vasitəsilə cavab axtaran unikal bir fenomendir.