(youtube: 
)
)Aşuranı peyğəmbər nəvələrinin matəminin saxlandığı gün deyə bilirik. Amma işin içindən heç gözləmədiyimiz şəkildə qədim türk inancı olan şamanizm çıxır. Əvvəlki videoya nəzər yetirdinizsə uzaq bir diyarda yaşayan soydaşlarımızın şad gününə getmək vaxtı gəlib çatdı. Çin işğalı altında olan şərqi türküstan muxtar respubilikası. Türk mədəniyyətinin beşiyi olan yer. "Nə əlaqə?" deməzdən əvvəl birinci videoyla indi paylaşacağım videonu müqayisə edin:
(youtube: )
)Çevrə şəklində düzülmüş kişilər var mı var. "Sinə döyməyə" oxşayan rəqs hərəkətləri var mı var. Bəs mən niyə bu rəqsi seçdiyimi açıqlayım. Bu rəqs, qədim mədəniyyətə sahib uyğur xalqının xalq rəqslərindən biridir və əslində kökü şamanist rituallara dayanır. Düzdür, uyğur samahı rəqsdir, burda ağı deyilmir, qan tökülmür. Amma ümumiyyətlə türklərdə şaman ayini necə olur ağlımızda bir fikir formalaşır.
"Sənin niyyətin şiəliyi qaralamaqdır" deyənlərə qarşı deist olduğumu açıqlayım. Yəni nə şiəsi nə sünnisi ilə islamı qəbul etmirəm. Şiəlik və şamanizm arasındakı əlaqə bunlarla bitir mi? Əlbəttə yox.
Məhərrəm ayının əsas simvollarından biri "ələmdir". Ələm Həzrəti abbasın daşıdığı sancaqdır. Hansı ki şiələrə görə düşmən, hz. Abbasın şəhid edilməsindən sonra cürət tapıb digər əhlibeyt üzvlərinə hücum etdi.
Ələm və ələmdarlıq da şamanizmdəki əsas fiqurun, yəni şamanın daşıdığı totemik cisimlərlə bəzədilmiş əsanın islama keçmiş variantıdır.
Çevrə şəklində düzülmə. Çevrə göyün simvoludur. Hansı ki şamanlar ve tengriçilər üçün göy müqəddəs hesab olunur. Ona görə rituala qatılmış üzvlər şamanın (sinədöymədə mərsiyəxanın) liderliyi ilə çevrə şəklində yavaşca dönərək hərəkət edərlər.
Bədənə zərər vurma. Məhərrəmlikdəki bu qançıxarma, sinədöymə rituallarının bənzəri şamanizmdə də mövcud olmuşdur. Şamanist ritualların əsas məqsədi ruhani yüksəlmək, yəni transa keçmək idi. Buna görə də ruhlarının bədəndən ayrılması üçün özlərinə zərər verə bilirmişlər. Amma bu hər ritualda olmazmış.
Seyyidlik. Ana tərəfimin seyyid olduğunu iddia etməsi səbəbilə deyəsən ən həssas olduğum və bir vaxtlar sorğulayıb çox araşdırdığım bir məsələ var. Seyyidlik və şaman əlaqəsi. Seyyidlər hz. əli və fatimənin soyundan gəldiklərini iddia edirlər. Seyyid hesab olunan ailələrə qarşı çox vaxt mənəvi rəhbərlik, dini liderlik etməsi gözlənilir, onların müqəddəs bir soy olduğu hesab edilir. Bəs bunun köhnə inancımız olan şamanizmlə bağlanıtısı nədir desəniz seyyid=şaman. Şamanizmə inanlar üçün də şaman və onun soyundan gələnlər mübarək bəndələr idi. Hətta onlar tenqri tərəfindən seçilmiş insanlar idilər və digərlərinə böyüklük edib yol göstərərmişlər.
Saydığım bütün ortaq nöqtələr, şaman ritualları və sinədöymədəki musiqiyə uyğun ritmik hərəkətlər və s. Nəyi göstərir? Türklərin hələ də islamı qəbul etmədiyini, köhnə dinlərindən qopmadığını, dildə olmasa da əməldə əslində orta asiya şamanı olduğunu göstərir deyə düşünürəm. Aşura günü imamlara saxlanan matəm günü yox, hələ orta asiyadan qopmamış türklərin ərəblərə qarşı göstərdiyi "baxın, sizin dininizi qəbul etməmişik" reaksiyasıdır.
şərhlər: