1. kod iqtisadiyyatı – XXI əsrin görünməz imperiyası
Əgər XX əsr neft iqtisadiyyatının əsri idisə, XXI əsr kodun əsridir.

Apple, Google, Amazon, Microsoft, Meta, Oracle, Adobe, TikTok, Samsung — bu adlar bizə texnologiya şirkəti kimi tanıdılır, amma əslində onlar kod üzərində qurulmuş iqtisadi güc imperiyalarıdır.
Onlar neft hasil etmirlər. Zəmin şumlamırlar. Səngərdə silah satmırlar.
Onlar kod yazır, kod yayımlayır və kodla idarə edirlər.

Kod iqtisadiyyatı nədir?
Bu, sadəcə proqram təminatının satılması deyil.
Bu — kodun insan həyatına dəyər yaradan, resurs dəyişdirən, bazar formalaşdıran bir gücə çevrilməsidir.

Kod:
bank sistemlərini idarə edir (Oracle, SAP)
telefonlarını çalışdırır (iOS, Android)
süni intellektləri formalaşdırır (OpenAI, Anthropic)
marketinqi və reklamı yönləndirir (Meta, Google Ads)
hətta kənd təsərrüfatı, mədən və neft sənayesinin özünü də idarə edən beyin rolunu oynayır

iqtisadi gücü nə qədərdir?
iqtisadi sektor Təxmini illik dəyəri (2024)
Kod iqtisadiyyatı (proqram təminatı, bulud, AI) $1.2 trilyon+
Neft və qaz $4 trilyon
Kənd təsərrüfatı $3.5 trilyon
Silah sənayesi $0.6 trilyon
Mədən sənayesi $2 trilyon

Amma fərq buradadır:
Kod sektorunun sürəti və miqyası digər sahələrə nüfuz edərək onların strukturunu da dəyişir.
Neft, mədən, kənd təsərrüfatı belə artıq kodsuz işləyə bilmir.

Alternativi varmı?
Kodun alternativi yoxdur.
Sadəcə rəqibi olan sektorlar var – kənd təsərrüfatı, enerji, silah sənayesi.
Amma bu sahələr zamanla kod iqtisadiyyatına tabe olur.
Bütün dünyada strateji güc artıq kodun içindədir:
Geosiyasi təsir: Çin və ABŞ-ın texnoloji müharibəsi, çip və AI üzərindən gedir.
Mədəni hegemonluq: YouTube, Netflix, TikTok kodla mədəniyyət ixrac edir.
idarəetmə: Dövlətlər və ordular kibertəhlükəsizliklə kod güvənliyi axtarır.

Qısaca:
Neftin ətrini hiss edə bilərsən. Taxılın dadını, silahın səsini...
Amma kod səssiz və görünməz bir gücdür.
O, səni dinləyir, düşünür, yazır, seçir, analiz edir.
Onu görə bilməzsən. Amma hər yerdə odur.
XXI əsrin valyutası artıq bitlər və baytlardır.