molla pənah vaqif

1717-ci ildə qazax mahalının qıraq salahlı kəndində anadan olub. mədrəsə təhsili alaraq ərəb, fars dillərini öyrənən şairə, dövrünün bilikli adamlarından olduğu üçün "molla" təxəllüsü verilmiş, "vaqif" təxəllüsünü isə özü seçmişdir. yaradıcılıq fəaliyyəti gənc yaşlarına təsadüf edir.

yaradıcılığı haqqında:

xalq yaradıcılığı nümunələrinin yaranıb, inkişaf etdiyi dövrdə axıcı, oynaq şeirləri ilə məşhurlaşıb.
yaradıcılığında əsas yeri məhəbbət mövzusu tutur.
vaqifin tərənnüm etdiyi məhəbbət, ondan öncəki şairlərin tərənnüm etdiyi ilahi, sufiyanə eşqdən fərqli olaraq, real məhəbbətdir. şeirlərində təsvir etdiyi azərbaycan qadınını gözəllikdə qüsursuz, kamalda yetkin görmək istədiyini bildirir.
heca vəznində yazdığı qoşmalar üstünlük təşkil etsə də, əruz vəznində qəzəl və müxəmməsləri də var.
zəngin qafiyələri, ustalıqla seçilmiş məcazlar, xalq arasında geniş istifadə olunan məsəllər vaqifin şeirlərinə xas olan xüsusiyyətlərdir.
şairin ədəbi məktəbi sadəlik, nikbinlik, xəlqilik kimi əlamətlərlə seçilən qoşmalarla bağlıdır. m.p.vaqifin yaradıcılığı üçün nikbinlik səciyyəvi olsa da, ömrünün son günlərində yazdığı "bax", görmədim" kimi şeirlərində bədbinlik motivləri aydın sezilir. sözü gedən hər iki şeirdə də zəmanəsində müşahidə etdiyi ictimai-siyasi eyiblərə etirazını bildirib.
müəllif "bax" qəzəlində dostu m.v.vidadiyə müraciət edərək baş vermiş hadisələrə diqqət verməyini istəyir, deyir:

"ibrət et Ağa Məhəmməd xandan, ey kəmtər gəda,
Ta həyatın var ikən nə şahə, xunxarə bax!"

"görmədim" müxəmməsi isə, lirikanın ən kamil nümunələrindən hesab olunur. şeirdə müxtəlif təbəqələrə məxsus insanların eyiblərinə toxunulub, onların bu vəziyyətə düşmələrinin səbəbi göstərilib.


bonus olaraq da şairin qələmindən bir məhəbbət qoşması buraxıram -*

Bir əndamı nəsrin, dodağı qönçə,
Bir qaməti gülbün yara aşiqəm.
Olsa yüz üzü gül, girməz eynimə,
Mən ancaq bir gülüzara aşiqəm.

Gecələr sübhədək eylərəm nalə,
Hərgiz düşməz könlüm özgə xəyalə.
Bir gərdəni mina, ağzı piyalə,
Bir ləhcəsi şirinkara aşiqəm.

Bir buxağı turunc, sinəsi meydan,
Bir sözü cəvahir, mirvari dəndan,
Bir maral baxışlı, kirpiyi peykan,
Bir qaşlan zülfüqara aşiqəm.

Bir güləndə ləblərindən bal axan,
Bir bəzənib sərxoş tovus tək çıxan,
Bir niqab altından pünhani baxan,
Bir əcayib xoşgöftara aşiqəm.

Vaqifəm, bədəndə canım dağılır,
Mecnun kimi xanimanım dağılır,
Görməyəndə din-imanım dağılır,
Gecə-gündüz mən didara aşiqəm.

danabaş kəndinin əhvalatları

əsərdəki bir "yüngülvari müqəddimə" təkcə "danabaş kəndinin əhvalatları"nın proloqu deyil, bütövlükdə cəlil məmmədquluzadə yaradıcılığının ilk sənət manifestidir. burada mirzə cəlilin realizmə sədaqəti, fərdi xarakterlər yaratmaq bacarığı, özünəməxsus mövzusu və ideyası, təbii danışığı xatırladan bədii təhkiyəsi bəyan olunur. bütövlükdə bu əsər, haqlı olaraq qeyd edildiyi kimi, "gülməli bir macəra deyil, əslində yanıqlı bir ictimai faciədir."
povestin adındakı "danabaş kəndi" ifadəsi geniş mənada ümumiləşmiş azərbaycan kəndinin, hətta eyni proseslərin yaşandığı türk müsəlman dünyası kəndlərinin bədii ifadəsidir.

mənbə: cəlil məmmədquluzadə əsərləri, ıv cilddə, ı cild, bakı-2004

daş qəlbli insanları neylərdin, ilahi

1908-ci il, 6 yanvarda yazılıb, "molla nəsrəddin" jurnalında çap edilən bir m.ə.sabir əfsanəsi -*

sözü gedən şeir kəskin tənqidi ruhlu satira olduğu üçün, şair cəmiyyətdə olan haqsızlıqlara etiraz səsini qaldırır, insanların taleyindən narahatlıq hisslərini ifadə edir. şeirdə bir çox mənəvi-əxlaqi cəhətlər aktuallaşdırılır, məzlumun zalımın zülmünə dözməsinə etiraz səsi oyadılır. müəllif isə xilas yolunu milli-mənəvi dirçəlişdə görür.

anamın kitabı

bir cəlil məmmədquluzadə əsəri.

iyirminci yüzilliyin əvvəllərində Azərbaycanda yaranmış mürəkkəb ictimai-siyasi vəziyyət yazıçını dərindən düşündürürdü. Xalqın və ölkənin qarşılaşdığı problemləri necə həll etmək olar? Çıxış yolu nədədir? qəbildən suallara c. məmmədquluzadə həm publisistik, həm də bədii əsərlərində cavab verməyə çalışır, müasirlərin diqqətini taleyüklü məsələlərə cəlb edirdi. Anamın kitabında (1920) məhz belə bir ziddiyyətli dövrün problemləri təsvir edilmişdir. ideyaca zəngin olan "Anamın kitabı" tragikomediyası bədii həlli verilən problemlərin çoxluğu ilə də fərqlənir: Xalqa yadlaşmış ziyalıların məslək ayrılığı, soykökündən uzaqlaşmağın acınacaqlı nəticələri, milli müstəqillik və milli birliyin vacib olması və s.

Bütün bunlar, eləcə də digər ciddi problemlər əsərdə real, təbii səhnələr, orijinal bədii vasitələrlə təqdim edilmişdir. Qardaşların yaşadıqları evdə baş verənlər, cəmiyyəti-xeyriyyənin iclasındakı danışıqlar, eləcə də digər təsvirlər əsərdə qaldırılmış problemləri hərtərəfli əks etdirir.

Əsərin maraqla oxunmasının bir səbəbi də konfliktin çoxcəhətli olması və real həyati hadisələrlə səsləşməsidir. Əsərdə obrazların arasında baş verən konflikt mövcud cəmiyyətdəki prosesləri əks etdirir. Təhsil aldıqları ölkələrin düşüncə, davranış tərzini, dilini mənimsəyən qardaşlar nəinki vətənləri, doğma adamları həmçinin bir-biri üçün də yad adama çevrilmişlər.

Qardaşların düşüncəsinə hakim kəsilən yad əqidə onlar üçün milli birlik və vətənpərvərlik anlayışının üstündən qələm çəkmişdir.
Yüz illər boyu yaşadılan, bütün dövr və zamanlarda qorunub saxlanan bir çox milli-mənəvi dəyərlərə etinasız münasibət əsərdə kəskin tənqid edilmişdir. Məsələn, milli-mənəvi dəyərlərdən üz çevirməyin ailə münasibətlərində doğurduğu acı nəticələr əsərdə daha qabarıq əks etdirilmişdir. Milli-mənəvi dəyərlərə laqeydliyin yaratdığı fəsadları tragikomediyanın bütün epizodlarında ardıcıl müşahidə etmək mümkündür. oxucu-tamaşaçı əsərdəki bütün obrazların hər biri haqqında aydın təsəvvür qazana bilir.

"Məslək ayrı qardaş"ların - Rüstəm bəy, Mirzə Məmmədəli və Səməd Vahidin obrazlarının yaradılmasına isə yazıçı xüsusi diqqət yetirmişdir. Qardaşlar vətənsevər ataları Əbdüləzim bəyin arzusuna uyğun olaraq ali təhsil almışlar. Böyük qardaş Rüstəm bəy Rusiyada, ortancıl qardaş Mirzə Məmmədəli iranda, kiçik qardaş Səməd Vahid isə Türkiyədə oxumuşdur. Lakin qardaşlar vətənlərinə fayda verə bilən elm-bilik sahibi, kamil mütəxəssis kimi qayıtmamışlar. Onların hər biri doğma yurdlarına təhsil aldıqları ölkənin mənafeyinə uyğun əqidə ilə dönmüşlər.

Rüstəm bəy zahirən təmkinli, demokrat fikirli adam təsiri bağışlayır. Lakin bunun zahiri, aldadıcı olduğu üçün çox tez aşkara çıxır. Mirzə Məmmədəli xasiyyətcə daha tünd olduğu kimi, qatı mühafizəkarlığı, kobudluğu ilə də seçilir. Səməd Vahid həlimtəbiətli adam təsiri bağışlasa da, yersiz inadkarlıqda qardaşlarından heç də geridə qalmır. Yad ölkələrin dil və əqidəsinə üstünlük vermələri və həmin istiqamətdə fəaliyyət göstərmələri bir ailənin övladlarını ayrı salmışdır.

Senzor Mirzə Cəfərin müstəqil Azərbaycan höküməti ideyası ilə bağlı çar hakimiyyətinin narahatlılığını ifadə edən sözləri ölkədəki mürəkkəb ictimai-siyasi vəziyyət, həlli vacib olan məsələlər barədə aydın təsəvvür yaradır. Belə bir dövrdə qardaşların çürük əqidə ilə yanaşması, mənasız "fəaliyyəti" acı təəssüf hissi oyadır.

Əsərdəki Zəhra bəyim ana obrazı oxucunun diqqətini dərhal cəlb edir. Ailədə nüfuz və söz sahibi kimi qəbul edilməli olan ana oğulları ilə ehtiyatlı davranmağa məcburdur. Ailə ilə bağlı ən vacib sözü belə deməyə günlərlə imkan tapmayan ana ətrafında baş verənləri yaxşı duyur. Övladlarının davranışı və tutduqları yanlış yol Zəhra bəyim ananın rahatlığını əlindən almışdır.

mirzə fətəli axundov

M.F.Axundzadə insanlara təsir etmək, diqqəti cəmiyyətdəki qüsurlara yönəltmək və bu qüsurları aradan qaldırmaq üçün satiranı, tənqid və məsxərəni ən yaxşı yol hesab edirdi. Ədib yazırdı ki, pis və yaramaz əməlləri insan təbiətindən tənqid, istehza və məsxərədən başqa heç bir vasitə ilə yox etmək olmaz. "hekayəti-müsyo jordan həkimi-nəbatat yə dərviş məstəli şah caduküni-məşhur" əsərinin mövzusu ictimai məzmununa görə müəllifin digər komediyalarından fərqlənir:
Bir-birinə zidd qütblərdə dayanan baş qəhrəmanların məramı, hansı qüvvələri təmsil etmələri əsərin adında öz əksini tapıb. Əks mövqedə dayanan Məstəli şahla Müsyo Jordan əsər boyu üz-üzə gəlmir, bir-birinin ünvanına heç nə demir. Lakin konflikt məhz iki qüvvə, onların təmsil etdiyi köhnəliklə yenilik arasında baş verir.
Müsyo Jordan müəllifin yenilik, elm, maarif, inkişaf idealının təmsilçisidir. Əsərdə əsas satirik qəhrəman, tənqid obyekti olan dərviş Məstəli şah obrazı vasitəsilə ədib cadugərliyə qol-qanad verən feodal-patriarxal cəmiyyətin iç üzünü aça bilib. Köhnəliyi təmsil edən Məstəli şah maskalanaraq əsl simasını gizlətməyə müvəffəq olur, min cür fırıldaq işlədərək sadəlövh insanları soyub-talayır.
Əsərin gənc qəhrəmanı Şahbaz bəy həyatda yenicə baş qaldıran, böyük gələcəyi olan maarifçi ziyalıları təmsil edir. O, yaşadığı mühiti "qamışlıq" sayır, təhsil almaq, yeni, fəal həyat tərzinə qovuşmaq arzusu ilə yaşayır. Şahbaz bəy Fransaya getmək, dil öyrənmək, yeni mədəniyyətlə tanış olmaq, inkişaf etmək istəyir. Arzusu həyata keçməsə də, köhnəliyə qarşı çıxan, cəmiyyətdə layiqli yer tutmaq istəyən yeni gəncliyin nümayəndəsi kimi oxucunun rəğbətini qazanır.

Hatəmxan ağa bir sıra müsbət xüsusiyyətləri ilə seçilən varlı mülkədar surətidir. Təsərrüfatını bacarıqla idarə edən bu adam yumşaqtəbiətli, qonaqpərvər və alicənabdır. Hatəmxan ağa əvvəlcə Şahbaz bəyin Fransaya getmək arzusuna qarşı çıxsa da, sonra yenilik hissi ilə yaşayan gəncə maneə ola bilməyəcəyini başa düşüb, razılıq verir. Müəllif onun həyata baxışındakı məhdud cəhətlərə və bunun səbəblərinə də diqqəti cəlb etmişdir.

Əsərdəki qadın surətləri - Şərəfnisə xanım və Şehrabanu xanım həyati, canlı xarakterlərdir. Onlar hadisələrin sonunda avam adamlar kimi tənqid hədəfinə çevrilsələr də, səmimi və xeyirxahdırlar.

Komediyanın kompozisiyası və süjetli sənətkarlıqla düşünülmüşdür. Bədii müqəddimə - Şahbaz bəyin Parisə getmək istəməsi xəbərini eşidən qadınların təlaşa düşmələri, ona maneə olmaq üçün yollar aramaları gələcəkdə baş verəcək hadisələr barədə müəyyən təsəvvür yaradır. Şahbaz bəyin Parisə getmək qərarına Şəhrəbanu xanımın "Mən ondan da höcətəm, qoymaram getsin!" sözləri ilə başlanan düyün, obrazların səciyyəsinin açılmasına kömək edir. Hadisələrin sonrakı inkişafında gərginlik bir an da olsa, səngimir, dərvişin Parisi alt-üst etmək üçün hazırlıq gördüyü səhnədə hadisələr ən yüksək həddə - kulminasiya nöqtəsinə çatır. Dərviş Məstəli şahın Parisi "dağıtması" ilə Müsyo Jordanın Fransadakı inqilab xəbərini çatdırması eyni vaxta düşür və gərginlik azalır - düyün açılır. Köhnəlik qələbə çalır, lakin bu, aldadıcı, zahiri qələbə olub, əslində geriliyin, avamlığın ifşası idi.

Əsərin dili komediya janrının tələbinə uyğundur. Tiplərdən hər biri öz xarakterinə, dünyagörüşünə uyğun danışır. Dərviş Məstəli şah insanları öz hünərinə inandırmaq üçün sözləri məharətlə seçir, bəzən "alimliyi" sübut etmək niyyəti ilə başqa dilə müraciət etməkdən də çəkinmir.

veronika decide morrer

diqqət: entrydə bolca spoiler var.


paul coelhonun oxuduğum ilk əsəridir. əsər, birbaşa veronikanın intihar qərarını icra etməsi ilə başlayır. gənc qız ölümü gözləyərkən başına gələcəklərdən xəbərsiz halda huşunu itirir:

"veronika gözlərini açdıqda, gördüyü yerin cənnət olduğunu sanmadı. "cənnətdə otağı işıqlandırmaq üçün heç vaxt fluoresyent lampalardan istifadə etmirlər", - deyə fikirləşdi."

o, gözlərini xəstəxanada açdıqdan bir müddət sonra intihar cəhdinin ürəyinə ciddi zərər verdiyini, 1 həftə ərzində ürəyinin fəaliyyətinin tamamən dayanacağını - öləcəyini öyrənir:


"...bu dəfə isə onunla görüşməyə vaxt təyin etmiş ölümü gözləməli olacaqdı.
"bu ancaq mənim başıma gələ bilərdi. insanlar adətən məhz gözləmədikləri gündə ölürlər."




cəmiyyətin "normal" anlayışına uyğunlaşmayan insanların ustalıqla təsvir edildiyi bu kitabda, dəlilik haqqında deyilənlər də xüsusi diqqət çəkir:

"- dəlilik - ideyalarını çatdıra bilməyi bacarmamaqdır. sanki əcnəbi bir ölkədəsən və ətrafında baş verən hər şeyi görür, dərk edirsən, amma nəyi bilmək istədiyini və ya köməyə ehtiyacın olduğunu insanlara anlada bilmirsən, çünki onların dilində danışmağı bacarmırsan.
- hamımız o hissləri keçirmişik.
- onda bu və ya digər şəkildə, hamımız bir cür dəliyik."

məhəmməd füzuli

Azərbaycan ədəbiyyatının ən tanınmış nümayəndələrindəndən olmuş, əsərlərini lirik və epik növdə qələmə almış, həmçinin, həm nəzmlə, həm də nəsrlə yazmışdır. Mənzum əsərlərində yalnız əruz vəznindən istifadə etmişdir. Tərcümə fəaliyyəti ilə də məşğul olmuşdur. həyatında Bədii yaradıcılıqla yanaşı, elmi yaradıcılığa da yer vermişdir.
1556-cı ildə Kərbəlada vəfat edən ədibimiz haqqında, Əhdi Bağdadinin "Gülşəni-şüəra" adlı təzkirəsində geniş məlumat verilib.

Yaradıcılığı haqqında:
1.Türkcə Divan, farsca Divan yazmışdır.
2. Qəsidələri Türk, Fars və Ərəb dilindədir.
3. yalnız əruz vəznindən istifadə etmişdir.
4. Mürəbbe, müxəmməs, təxmis yazıb.
5. Yaradıcılığında Qəzəl xüsusi yer tutur.
- Qəzəllərinin mövzusu:
Məhəbbət,
Gözəllərin tərifi,
Gözəlin məhəbbəti.


Poemaları
Ana dilində:
"Bəngübadə", "Söhbətül-əsmar", "leyli və məcnun"
fars dilində:
"həft cam"

Nəsr əsərləri
Türk dilində:
"Şikayətnamə", "Hədiqətüs-süəda", "hədisi-ərbəin" (Ə. Caminin eyniadlı farsca əsərindən tərcümə)
Fars dilində:
"Səhhət və Mərəz", "Rindu Zahid"


ərəbcə fəlsəfi traktatı: "mətləül-etiqad"

qasım bəy zakir

qasım bəy zakir 1784-cü ildə şuşa şəhərində, bəy ailəsində dünyaya göz açmışdır. mollaxana təhsilindən əlavə, fars və ərəb dillərini dərindən öyrənmiş, ilk şeirlərini isə füzuli yaradıcılığının təsiri altında yazmışdır. ömrünün çoxunu xındırıstan kəndində keçirmiş, bu kəndin cüzi gəliri ilə sadə həyat sürmüşdür.
zakir haqsızlığa dözə bilməməsi, rüşvətxor məmurları, ədalətsiz mülkədarları, ikiüzlü ruhaniləro onun amansız satirasının tənqid hədəfinə çevrilmişdi. və bu da, onun düşmənlərinin çoxalmasına, sürgün həyatı yaşamasına gətirib çıxarır. dostunun - m.f. axundzadənin xüsusi səyi nəticəsində sürgündən azad olub, şuşaya qayıtsa da, geri qalan ömrü polis nəzarətində keçir.
keçirdiyi mənəvi sarsıntılar, çəkdiyi əzab-əziyyət şairi əldən salır və o, 1857-ci ildə, 73 yaşında vəfat edir.

q.zakir lirik və epik növdə yazdığı əsərlərlə zəngin bədii irs yarada bilmişdir. onun lirikası klassik və aşıq şeiri üslubunda yazdığı qoşma, gəraylı, təcnis, qəzəl, müxəmməs, müstəzad və s. ibarətdir. bu şeirlərin bir qismində insan gözəlliyi və həqiqi aşiqin təmiz məhəbbətindən söz açılır, digər qismində isə dövrün ictimai eyibləri, əxlaqi-mənəvi qüsurlar tənqid olunur.
zakir, yaradıcılığındakı satiraları ilə satiranın bir cərəyan kimi formalaşmasına böyük töhfə vermişdir.
şairin yaradıcılığında mənzum hekayələr də mühüm yer tutur. bu əsərlərin bir qismində ("məlikzadə və şahsənəm", "aşiqin təam bişirməyi" və s.) məhəbbət haqqında danışılır, digər qismi ("dəvəsi itən kəs", "tərlan və elçilər" və s.) tərbiyəvi, bəziləri isə ("dərviş ilə qız", "həyasız dərvişlər" haqqında" və s.) satirik-tənqidi mahiyyət daşıyır. ictimai eyibləri üstüörtülü şəkildə əks etdirən şair maraqlı təmsillər ("tülkü və qurd", "aslan, qurd, çaqqal" və s.) yaratmışdır. bu əsərlərdə o, zülm və zorakılığın əleyhinə çıxır, hiylə, satqınlıq kimi cəhətləri pisləyir. şairin təmsilləri mərdlik, fədakarlıq, sədaqət kimi gözəl sifətlər aşılayan qiymətli nümunələrdir.
əsərlərində qoşa sözlərə ("sallana-sallana", "baxa-baxa", "xumar-xumar"), daxili qafiyələrə geniş yer verən şair epitet, bənzətmə, təzad, mübaliğə kimi təsvir və ifadə vasitələrinə tez-tez müraciət etmiş, yüksək obrazlılığa, mükəmməl bədiiliyə nail olmuşdur.
həm heca, həm də əruz vəznində yazdığı əsərlər ona böyük uğur gətirmişdir.