sözlük yazarlarının niklərinin hekayəsi

uşaq vaxtı atam həmişə cavanlığında necə yaxşı futbol oynadığından danışırdı, bir də peledən və murtaz xrutsilavadan ağız dolusu danışırdı. danışdıqları yadımdadı, daha çox əfsanə qarışıq təhkiyə idi ki, mənə bu qədər təsir etmişdi. bu yaxınlarda ssri futbol yığması haqda yazılar oxuyanda xrutsilava adlı gürcü kapitanın adına rast gəldim. sonra haqqında internetdə baxanda gördüm ki, atamın uşaqlıq dövründə ssridə kapitanlıq edib. niyə bəs xrutsilava yox, məhz kurçulava? çünki atam belə deyir adını.

the bell jar

avtobioqrafik detallarla işlənmiş slyvia plath melanxoliyasıdır. oxuduğum kitablar arasında bu qədər zəhləmi tökən, əsəbləşdirən, cin atına mindirən, özümü dəhşət pis hiss etməyimə səbəb olan çox az kitab vardır. vəziyyət belədir ki, baş qəhrəman olan qız yazar olmaq istəyən, ən kiçik sarsıntıda belini doğrulda bilməyən biridir və bu uğursuzluqlara cinsi ehtiyaclarını ödəyə bilməməsi, sıxılması, yaşadığı bütün problemlərin yığılması və müntəzəm olaraq davam edən intihar cəhdləridir. oxuyarkən "lənətə gələsən, slyvia plath, bir dənə qızı öldürə bilmədin" deyirəm, heç cürə özünü öldürə bilməməsi adamın əsəblərinə toxunur. amma platin intihar tərzini, yerini və şəklini bildikdən sonra niyə bu qədər melonxolik əsər ortaya qoyduğu məlum olur. əsəbləri yerində olmayan insanlar xaric, oxuyun, oxutdurun.

polkovnikə məktub yoxdur

gabriel garcia marquez in 1956-57'ci illərdə yazdığı, 1961'ci ildə ilk dəfə nəşr olunan povestidir. bu kitabı oxuma tarixçəmdən başlamaq istəyirəm. ilk dəfə 16 yaşımda azərbaycanlı yazar bir qadın tərəfindən hədiyyə edilmişdi (çox sağolsun) və mən ədəbiyyatla təzə tanış olurdum deyə mənə elə gəlirdi ki, ən yaxşı əsərlər səhifəcə çox, görünüşcə qalın olanlardı. elə hədiyyəni aldığım gün oxudum və bitirdim. nəsə çox dəxlisiz gəlmişdi, 16 yaşlı yeniyetmə üçün bu qoca kişinin dəxlisiz dəxlisiz gedib sahildə gözləməyi, aclıq çəkməsi və s. mövzular idi ki, bəyənmədiyimi, boş bir şey olduğunu düşünürdüm. o zamanlar tək fokuslandığım mövzu sevgi idi, belə bir şeyi anlamağım gözlənilə bilməzdi. günlər keçdikcə, illər ötdükcə bu əsərin təsiri özüne məndə göstərməyə başladı. cəmi bir dəfə oxumuşam, sonra heç oxumadım (bəlkə bu yay oxudum), amma insanın gözləmək deyilən hissini bu qədər gözəl ifadə edən nadir əsərlərdəndi. bu əsəri anlamaq üçün gözləmək lazımdı, gözünün yolda qalmağı, intizarda olmaq, elə bu saat gələr, elə bu dəqiqə gələr demək və ayıləb həyatının ümidsiz gözlənti içində keçdiyini görmək. ilahi, bu necə də kədərlidir. oxuyun, oxutdurun.

gözləməyə dair başqa əsərlər:
(baxma: qodonu gözlərkən)
(bax: tatar çölü)

quranda hər şeyin yazılmış olması

əslində, çox bomba, gülməli, inancsız olanlar üçünsə təhlükəli məsələdir. gəlin, hadisələri irəli alaq və görək nə olacaq. elm hər gün yeni bir şey kəşf edir və çox keçməmiş deyirlər ki, o quranda var. bu elmi kəşflər davam edir və bütün bunlar yenə quranda var. artıq elm adamları təkərdədilər, mandrajdadılar. axırda gəlib tanrını da tapırlar, tanrı qayıdıb deyir ki, nə özünüzü oda közə vururdunuz? mən varam deyirəmsə, deməli, varam da, o kitabda da bütün elmi həqiqətlər var idi. təsəvvür edə bilirsiniz? bütün elmi nəticələr boşa gedir, inancsızlar isə cəhənnəm odunda yanır. əlbəttə, belə olmaya da bilər.

(baxma: brain storm)

mövlanə cəlaləddin rumi ilə şəms təbrizi arasındakı sevgi

çox maraqlı mövzudur ki, türk ədəbiyyatında bu hadisənin iki fərqli yozumu vardır və ikisi də məşhurdur.


--spoiler--



--spoiler--
orhan pamuk un kara kitap da münasibətləri anladarkən hadisənin yalnızca müqəddəs və ilahi sevgi olmadığını, onlar arasında cinsi münasibətlərin də ima etdiyi olmuşdur. mövlana şam küçələrini sərgərdan gəzərək şəmsi axtarır, şəms onun şair kimi yazmağına böyük yardımcı olmuşdur.
ikinci versiya isə elif şafakın aşk romanında təklif etdiyi münasibətdir. bu romanın çıxış nöqtəsi, məncə, pamukun romanına qarşı olan və kütlə tərəfindən daha çox sevilə biləcək bir şeyin yazılmasıdır. bəli, insanların görmək istədiyi. aralarında olan ilahi sevgi, mənəvi bağlılıq, bir-birlərini tamamlaması və tanrının onları məhz bir-birlərinə sufilikdə mərtəbə atlasınlar deyə qarşılaşdırdığı fikri.


--spoiler--



--spoiler--
biz nəyin nə olduğunu heç vaxt tam olaraq bilməyəcəyik, amma oxuyub seçim edə bilərik.

yatıb oyanmayan insan

şübhəsiz ki, ən rahat ölümlə ölən kəsdir. təsəvvür et ki, heç bir xəstəliyin yoxdu, son gününə qədər şad-xürrəm yaşayırsan, elə bilirsən ki, bu dünyada dərd deyilən şey yoxdu, yaşlandıqca xəstələnmək kimi axmaq bir şeyə hələ ki düçar olmamısan, özün özünü idarə edə bilirsən və başqasının əlinə möhtac deyilsən, ən bəsitindən tualetə özün gedirsən və yatırsan. ondan sonra nə olduğunu, nə yuxu gördüyünü deyə bilmərəm, amma yuxarıda saydığım bədliklərdən uzaq olaraq öldüyü üçün (nəzərə alsaq ki hamımız öləcəyik) xoşbəxtlikdən başqa bir şey deyildir.

maskanın etirafları

yukio mishima nın 23 yaşında ikən yazdığı və bir anda bestsellər olan və mişimayı şöhrətə daşıyan əsərdir. əsər indiyə qədər yazılmış ən maraqlı başlanğıc cümlələrindən birinə sahibdir:


--spoiler--



--spoiler--
doğduğum zaman gördüklərimi xatırladığımı illərlə iddia etdim.

--spoiler--



--spoiler--
avtobioqrafik olan roman yazarın uşaqlıqdan etibarən necə cəmiyyətdən uzaqlaşdığını, homoseksuallığının necə inkişaf etdiyimi göstərir. homoseksuallığı anladarkən istifadə etdiyi dil heç də iyrənc deyil, istər-istəməz oxucuda empatiya hissinə naiı olur. insanlarla, xüsusilə qadınlarla olan münasibəti, bunların uğursuzluğu və yazarın özündən asılı olmayaraq düşdüyü çıxılmaz vəziyyətlərdəki psixoloji analizlər alqışlamağa dəyər. kişi bədəninin kişi bədəninə qarşı hiss etdiyi yaxınlığı, qadınlarda olduğu ndaibtidai zənn edilə biləcək əzələ və gücə qarşı olan sevgi, ona toxunma istəyi, gənclik ehtirasları, üstəlik qadınlara qarşı duyduğu istəksizliyə əlavə olunmuş, ictimai təzyiqdən qorxaraq, çəkinərək kişilərin əlçatmaz oluşunun ağrıları sözlərlə mükəmməl dərəcədə ifadə olunmuşdur. oxuyun, oxutdurun.

ryunosuke akutagawa

modern yapon hekayə sənətinin atası, allahı, hər şeyi. yazdığı müxtəlif uzunluqda olan hekayələri, əsasən fərqli mövzular və tiplərlə qarşımıza çıxır. burda 12-13-cü əsr yaponiyada aclıq çəkən insan tipindən tut, 20-ci əsrin intellektual adamına qədər hər kəslə qarşılaşa bilərsiniz. yayımlanmış ilk hekayəsi olan raşomon qoqolun şinel əsərinin tərsinə çevrilmiş versiyasıdır və akutaqava bunu ustalıqla bacarır. ən məşhur əsəri cəhənnəm iztirabları dır ki, burda incəsənəti tanrılaşdırmaq və ondan ötrü hər şeydən keçmək olarmı? mövzusu işlənir. saytlarımızda bir neçə çevirilmiş hekayəsini tapa bilərsiniz. rünoskenin hekayələrində çexoc satirası, hüqo dramatizmi, yapon estetikası və şərq fəlsəfəsi cəmlənmişdir. bir neçə səhifə ilə sizi çox rahatlıqla nokauta sala bilər. oxuyun, oxutdurun.

xaricdə təhsil alanlara möhlət verilməməsi

big brotherin əsəbləşərək gənclərə işarət barmağını yelləməsidir. yəqin, "lülüşlər, mənim oğlum bu xarabada oxuyursa, siz xeyrola başqa ölkəyə getmək istəyirsiniz?" deyərək qanunu qəbul edəcəkdir. qərarı qəbul edən debillər isə "poxun içində oturub siqaret çəkənlərdi", fəqət siqaret bitdikdən sonra o poxu yeməli olduqlarının fərqində deyillər. orwell distopiyasına qədər yolumuz var, yesək də budur, yeməsək də. qətiyyən bədbin deyilən, təhsilin lazımsız olması, lazımsızlaşması sadəcə introdu, əsas söhbət hələ qabaqdadı.

(baxma: təhsilin lazımsız olması )

yazarların paylaşmaq istədikləri şeirlər

bakı.
küləkli bir şəhər.
qumu gözlərə tüpürər.
bakı.
yanğınlı bir diyar.
balaxanı od saçar.
bakı
hisdir yarpaqları,
məftillərdir budaqları.
bakı.
çaylar-
mürəkkəbtək neftdir axar
bakı.
yastı damlı evdir her yan.
qozbelburun adamlardır hara baxsan.
bakı.
heç kəs köçməz bura əylənməyə
bakı:
bu dunyanın paltarında yağlı ləkə,
bakı.
bir lehme anbarı-
ancaq yenə
bir dərvişi qədim tibet
müsəlmanı qoca məkkə
xaçpərəsti beytülqüds
ibadətə çəkdiyindən
daha artıq bir məhəbbət
çəkir məni
sənə sarı
maşınların nəfəsilə
ahlar çəkər
sənin üçün
milyonlarla
piston,təkər
hey öpürlər,
əsla
dinclik
bilməyərək:
yağla,
neftlə,
həm yavaşca,
həm əmərək.
iradənə
tabe olan
zəncirlənən bədənlərtək
sürünürlər
sənə sarı
hətta ilan kimi
qat-qat qıvrılan
neft vaqonları
əgər varsa
gələcəyə
möhkəm inam,-
ondadır ki,
daşa-daşa
axır müdam
paytaxtlar ürəyinə
qara
qatı
bakı qanı

vladimir mayakovski 1923

dekalog

krzysztof kieślowski rejissorluğu ilə 1989-cu ildə 10 seriyadan ibarət olan və polşa milli televiziyası üçün çəkilmiş, bibliyada musa peyğəmbər ə göndərilmiş 10 əmr əsas alınaraq və bu 10 əmrin müasir dünyaya və əxlaqi dəyərlərə adaptasiya edilərək çəkilmiş serialdır. ssenarini krzysztof kieślowski ilə birlikdə krzysztof piesiewicz yazmışdır. hər seriyada eşidə biləcəyimiz musiqilər isə zbigniew preisner ə məxsusdur. bu serial (dəxlisiz şeylərə də, bu şahəsərə də serial demək nə qədər üzücüdür) kieslowskinin rəng trilogiyası ilə birlikdə kinematoqrafiya tarixinə öz damğasını vurduğu şahəsərdir. yalnızca mövzuları baxımdan deyil, görüntü, aktyor oyunu, musiqi, bəzi seriyalarda uyğulanan rəng filteri kimi xüsusiyyətlərinə görə də mühümdür. hətta polşada kino aktyorlarını iki yerə ayırırlar: dekalogda çəkilənlər və çəkilməyənlər. yuxarıda da qeyd etdiyim kimi, musa peyğəmbərə göndərilən 10 əmrin hər seriyada özünəxas incələnməsi və sorğulanması var. mövzu kifayət qədər ciddidir, samballıdır, amma hər adamın kieslowski qədər rahat altından çıxa biləcəyi kimi rahat da deyil. serialda sonuncu seriya xaric vacib anlarda görünən mələk obrazı vardır. hadisələr eyni blokda, müxtəlif evlərdə yaşayan insanların başından keçir, hər seriyada bir başqa seriyadakı bir personaj görünür. nəysə, keçək seriyaların tanıtımına.


--spoiler--



--spoiler--
dekalog jeden
"sənin tanrın mənəm, məndən başqa tanrın yoxdur" (i am the lord thy god... thou shalt not have other gods before me. thou shalt not make unto thee any graven image... thou shalt not bow down thyself to them, nor serve them.) əmrinin əsas alındığı seriyadır. əmrin əsas ideyası "tanrı və ona ibadətin müqəddəsliyi"dir ki, keşlovski bu mövzunu "elmin bütləşdirməsi" olaraq ekranlaşdırmışdır.
1988-ci il 10 dekabr tarixində ilk dəfə göstərilmişdir.
seriyanın baş qəhrəmanı krzystof və onun oğlu paveldir. pavel ağıllı, dərslərini yaxşı oxuyan, riyaziyyatı və şahmatı sevən, kompüter proqramlamasıyla məşğul olaraq evdə xırda məşğulluq tapan uşaqdır. pavelin atası isə universitetdə dərs deyən, elmi bütləşdirən bir insandır. keşlovski burda insan və din, insan və texnika, insan və inanc mövzularını incəliyir. bir də pavelin bibisi vardır ki, qardaşının tam əksinə inanclı biridir. pavel elmə inamla gerçək inam arasında qalmış, amma bütün bunlara rəğmən dahi biri uşaqdır. pavel atasından buz bağlamış gölün üzərində konki sürmək üçün izn istəyər, atası da kompüterlə son üç günün havasını daxil edib, buzun qırılıb qırılmayacağını hesablayar və cavab buzun qırılmayacağıdır. pavel dostlarıyla gölə gedər və buz qırılar. bəli, elm işə yarayır, amma hər şeydə xəta payı da vardır. film ağlayan məryəm görüntüsü ilə bitməkdədir.

dekalog dwa
"tanrının adını adını əsla boş yerə istifadə etməyəcəksən" (thou shalt not take the name of the lord thy god in vain.) əmri "danışmağın müqəddəsləşdirilməsi" idealını təmsil edir. keşlovski bu əmri "bir sözün insan həyatındakı önəmi" olaraq ekranlaşdırmışdır. ilk dəfə 1990-cı il 11 may tarixində göstərilmişdir.
dorota gelle yenə eyni bloklarda yaşayan bir qadındır. əri xəstədir və həkim də eyni bloklardakı evlərdən birində yaşamaqdadır. həkimdən əri ilə əlaqədar görüş tələb edər və görüşərlər. bir neçə dəxlisiz cavabdan sonra həqiqətləri danışmaq məcburiyyətində qalar. qadın hamilədir və uşağı başqasındadır. iki seçimi vardır; əgər əri öləcəksə uşaq yaşamağa davam edəcəkdir, aborta getməyəcəkdir, yox əgər, əri yaşayacaqsa uşağı abort etdirmək məcburiyyətindədir. həkim istər-istəməz kiminsə həyatını həll edəcək bir qərar eşiyindədir. və and içərək yaşamaq ehtimalı 15% faiz olan ərin öləcəyini bildirər. bundan sonra biz yaxın planda çiyələk kompotu və onun içindən qurtulan milçək görürük ki, bu da ərin yaşamağa davam edəcəyini bildirən bir alleqorik görüntüdür. ər qurtulmuşdur və uşaq da yaşayacaqdır. çox qısa zaman ərzində xəyanət, bağlılıq, yaşamaq və ölüm, insanın həyat eşqi və həyatda danışdıqlarının nə qədər önəmli olduğunun tədqiq edildiyini görürük.

dekalog trzy
"sabbath günü nü xatırla və onu müqəddəs qıl" (remember the sabbath day, to keep it holy.) əmri "vaxtın müqəddəsliyi" idealını özündə daşıyır. keşlovski bunu "xüsusi günlərin dəyərini saxlaması" ideyasında ekranlaşdırıb. ilk dəfə 18 may 1990-cı ildə göstərilmişdir.
janusz və ewa baş xarakterlərdir. biz milad bayramında januszu evinə santa claus geyimində döndüyünü görərik. biraz keçdikdən sonra ewa zəng edər və janusza yalan danışaraq ərinin yoxa çıxdığını bildirər. seriya boyunca biz bu ikilinin ewanın ərinin axtarışda olduğunu görərik. finala yaxın isə ewanın yalan danışdığını, əsas məqsədinin bu müqəddəs günü öz sevgilisi ilə keçirmə istəyidir. bu bir növ müasir insanın itirdiyi dəyərlərə, yadlaşmaya, bir-birinə əvvəlkindən daha çox möhtac olduğuna, amma bunu etiraf etməyi bacara bilmədiyi üçün daha da bədbəxtliyə yuvarlandığına göndərmədir.

dekalog cztery
"ataya və anaya hörmət edəcəksən" (honor thy father and thy mother.) əmrinin ideyası "avtoritariyanın müqəddəsliyi"dir ki, keşlovski bunu "şəxsiyyətin tənzimləyiciləri kimi ailə və sosial münasibətlər" ideyası altında incələmişdir. film ilk dəfə 25 may 1990-cı ildə göstərilmişdir.
anka 20 yaşında universitet tələbəsidir və atasıyla birlikdə yaşamaqdadır. atası michal işinə görə tez-tez səyahət edir, bir səyahətdən öncə isə anka atasının kağızları arasında "ölümümdən sonra oxunacaq, qızıma" yazılı məktub görür və şübhəyə düşür. daha sonra biz ankanın əlində qələmlə məktubun üzərindəki yazını təqlid etdiyini görürük. dəqiqələr irəlilədikcə bunun səbəbini başa düşürük. atası geri döndüyü zaman onu qarşılayaraq "mən sənin qızın deyiləmmiş, bunu niyə məndən gizlətdin?" deyir. daha sonra ata və qız münasibətlərinin qırılma həddinə qədər çatdığını görürük. anka atasına söhbətləri zamanı deyir ki, mən ilk dəfə sevişdiyim zaman çox qorxmuşdum. çox zaman sən gözümün önünə gəlirdin. mənimlə evlənmək üçünmü bu vaxta qədər bu sirri gizlətmisən?" bu sözləri deyərək soyunur və mən sənin artıq qızın deyiləm, nə istəsən edə bilərsən deyir. atası ona əynini geyinməsi üçün jaket verir. növbəti səhər biz atanın evi tərk etdiyini və ankanın arxasından çağıraraq onu saxlayır. məktubun saxta olduğunu, onu özü yazdığını deyir. seriya ata və qızın birlikdə məktubu yandırmağı ilə bitir ki, bizim bu məktubda gördüyümüz sözlər ankanın yazdığı məktubdakı ilk sözlərlə eynilik təşkil edir. rejissor bizim ailə dəyərlərimizi, əxlaqımızı, ata və anaya qarşı olan hörmətimizin hansı sərhədlərdən keçdiyini sorğulayır.

dekalog piec
"öldürməyəcəksən" (thou shalt not kill.) əmri "insan həyatının müqəddəsliyi" idealına əsaslanır ki, keşlovski bunu "cinayət və cəza" mövzusunda ekranlaşdırır. ilk dəfə 1 iyun 1990-cı ildə göstərilmişdir. daha sonra bu serialdan əlavə olaraq krotki film o zabijaniu filmi halında eyni aktyorlarla 20 dəqiqə daha uzun versiyası təqdim olunmuşdur.
film pyotr adlı vəkilin imtahan suallarına cavab verməsi səhnəsiylə başlayır, eyni anda jacek adlı 20 yaşı olan və kənddən gələn bir gəncin varşava küçələrində avaralıq edərək gəzdiyini görürük. jacek heçnə etmir, etdiyi şeylər də başqalarına zərər vurmaqdır (bir yaşlı qadının quşları yemləmək istərsən onları qaçırdır, körpüdən daş ataraq avtomobilə ziyan vurur, tualetdə bir adamı yerə yıxır). waldemar taksi şoferidir və öz kefi istədiyi kimi davranır, başqalarının vacib işi olmasına rəğmən öz maşınına almır, gənc qızlara altdan altdan marıtdıyır və ağzının suyunu axıdır. bir sözlə heç özünə də xeyri olmayan adamdı, əsl ölməli adam. sonra biz jacekin bir fotostudiyada balaca qız şəklini böyütdüyünü görürük. restoranda yemək yeyərkən pəncərədən baxan balaca qızları güldürür, qaşıqla stəkanın dibindəki kofeni şüşəyə ataraq uşaqların kefini düzəldir. jacek restorandan çıxandan sonra waldemarin taksisinə yaxınlaşır, eyni anda başqa iki nəfər gəlsə də onlara yalan söyləyərək özü təkbaşına taksiyə oturur. taksi şəhərdən uzaqlaşdıqca əlindəki ipi sıxır və qətlin yaxınlaşdığını izləyici hiss edir. kino tarixinin ən maraqlı qətl səhnələrindən birini görürük. hadisə bitdikdən sonra məhkəmə zalında jacekə ölüm hökmü oxunur və o edam ediləcək. edam ediləcəyi gün waldemarı öldürərkən onunla eyni dəqiqələrdə vəkillik imtahanı verən pyotrla (pyotr onun vəkilidir) görüşmək istəyir. görüş zamanı həyatda sevdiyi tək insan olan bacısının ölümündən danışır, bizə burda niyə böyüklərə pis davrandığı, uşaqları sevdiyi aydın olur. jacek ölmək istəmir, hər nə qədər soyuqqanlı qatil olsa da, o eyni zamanda ölümdən qorxan fani insandır. final səhnəsində möhtəşəm musiqi ilə bərabər vəkil pyotrın edamda özünü günahkar gördüyünü, daha yaxşısını bacara bilmədiyi üçün özünü qınadığını görürük. rejissor bizə öldürülən hər nə qədər şəxsiyyətsiz biri olsa da öldürülməməsi gərəkdiyini, insan həyatının vacibliyini göstərir. amma eyni anda dövlətin cəzalandırma mexanizmi sorğulayır. öldürəni öldürmək özü qatillik deyilmi? eyni anda modern insanın aldığı travmalar və bundan yaranan başqalarına yadlaşma, uzaqlaşma, hissizləşmə, vəhşiləşmə kimi psixoloji vəziyyətləri də göstərir.

dekalog szesc
"zina etməyəcəksən" (thou shalt not commit adultery.) əmrinin əsas ideyası "sevginin müqəddəsliyi"dir. keşlovski bunu "sevginin və ehtirasın təbiəti" əsasında ekranlaşdırmışdır və sorğulamışdır. ilk dəfə 1990-cı il 8 iyun tarixində göstərilmişdir.
tomek 19 yaşı olan bir gəncdir və dekalog seriyasının keçdiyi bloklardan birində yaşamaqdadır. yaşadığı ev dostunun evidir və dostu birləşmiş millətlər orudusunda xidmət etmək üçün getmişdir. gedərkən qarşı binada yaşayan bir qadını göstərmiş və çılpaq gəzdiyini bildirmişdir. tomek izlədikcə qadına aşiq olmuşdur, qadınsa 30-lu dövrünü yaşayan, fərqli kişilərlə "münasibət"lər yaşayan, sevgini yalnız ehtiras zənn edən maqdadır. tomek qadına yaxın düşmək üçün, onu daha çox görmək üçün müxtəlif bəhanələr yaradır, ona pul gəlmiş kimi mesajlar göndərir, daha sonra süd paylayıcısı işinə girir. qadın başqa kişilər ilə sevişərkən izləməməyə çalışır, hətta bir dəfə mane olmaq üçün qaz idarəsini zəng edib qadının evində qaz sızıntısı olduğu barədə yalan danışır. bir gün qadına onu izləyən, yalandan "pul gəlib" xəbərdarlıqları göndərən, qaz idarəsinin işçilərini evinə göndərdiyini etiraf edir. qadın əsəbləşir, ona gülür. elə həmin axşam öz sevgilisi ilə pəncərənin önündə savaşır, sonra sevgilisinə vəziyyəti deyir. tomek məcbur olub bayıra çıxmalı olur və yumruqla yerə sərilir. daha sonrakı hadisələrdə qadın onu evinə çağırır və sevginin yalnız ehtiras olduğunu bildirir. qadına toxunduğu üçün həm utanan, həm də özündən asılı olmadan boşalan tomek travma keçirir və intihara cəhd edir. qadın səhvini başa düşsə də oğlanı bir müddət görə bilmir. gördüyündə isə tomek maqdaya artıq onu izləmədiyini deyir və film bitir. keşlovskinin sorğuladığı mövzu modern insanın sevgini dəyərsizləşdirdiyini, fokuslandığımız nöqtənin ehtiras olduğu, gerçək sevgi ilə qarşılaşdığımızda buna inanmadığımız, bir çox şeylər kimi onu da görməzdən gəldiyimizi, gülüb keçdiyimizi və insanlıqdan necə də uzaqlaşdığımızdır. bu seriya bəlkə də 10 seriyanın tacıdır və daha sonra filmə çevrilmişdir.
(bkz:krótki film o miłości )

dekalog siedem
"oğurlamayacaqsan" (thou shalt not steal.) əmrinin ideyası "mülkiyyətin müqəddəsliyi"dir ki, keşlovski bunu "sahiblik və tamah insanın ehtiyacıdır" mövzusunda ekranlaşdırmışdır və bu mövzunu incələyir. ilk dəfə 15 iyun 1990-cı ildə göstərilmişdir.
film bir uşağın əsəbpozucu səsi ilə başlayır. daha sonra biz majkanı görürük. o, 22 yaşında olan gənc bir qadındır, əsəbpozucu səsini eşitdiyimiz uşaq isə onun 16 yaşında ikən anasının direktor olduğu məktəbdə müəllim işləyən bir kişiylə münasibətindən, ictimai qınaqdan qorxduğu üçün gizlincə doğduğu və majkanın anası tərəfindən böyüdülən, hətta ewa (majkanın anasının adı belədir) bütün ehtiyacları qarşılanan, süd verilən, ewanı öz anası zənn edən aniadır. ania öz uşağına sahiblənmək istəyir, fəqət anası buna icazə vermir. majka ewanı öz yanına alaraq kanadaya qaçmaq istəyir və uşağı oğurlayaraq ewanın atası olan wojtekin yanına gedir. wojtek onu görəndə təəccüblənir, aradan keçən əzablı illərdən sonra özünü güclə toplaya bilmiş, uşağından qoparılmış ata nə edəcəyini bilmir. wojtek majkaya gəlmə səbəbini soruşduqda, majka kanadaya getmək istədiyini deyir. wojtek etiraz edərək deyir ki, sən axı onu oğurlamısan. majka isə bəşəri sual qoyur ortaya; insan özünün olanı oğurlaya bilərmi? keşlovski bu sualla əslində bizə müraciət edir, bizim əxlaqi dəyərlərimizi yenidən mühakimə edir. wojtekin evində majkanın aniaya "ana de" sözlərini dediyi səhnə insanın başına buz baltası kimi dəyir və paramparça edir. filmin sonunda qaçmağa çalışarkən ewa wojtekin köməyi ilə majkanı tapır və uşağı onun əlindən alır. majka qaçaraq qatara minir və anasının arxasınca çığıran ania və qatardan çarəsizliklə baxan majka səhnəsi bu seriyanı ən kədərli sonluqla bitən hissə halına gətirir və daha bir buz baltası. ümumilikdə bu seriya, dekalogların içində mənə görə ən kədərlisi olandır.

dekalog osiem
"yalan yerə qonşuna qarşı şahidlik etməyəcəksən" (thou shalt not bear false witness against thy neighbor.) əmrinin ideyası "həqiqətin müqəddəsliyi"dir ki, keşlovski bunu " çıxılmaz vəziyyətlərdə həqiqətlərin dəyişməsi" kimi ekranlaşdırmışdır. bu hissə dekaloglar içində mühakimədən daha çox, sorğulamağın daha yüksək olduğu hissədir. ilk dəfə 22 iyun 1990-cı ildə göstərilmişdir.
film zofia adlı qadının idman edərkənki səhnəsi ilə açılır. zofia universitetdə işləyən, disiplinli həyatı olan yaşlı xanımdır. amerikadan onun işləri maraqlanmaq bəhanəsi ilə gələn elzbietayla zofia arasında ilk başda heç bir əlaqə olmadığı görünür. elzbieta sadəcə onun işləri ilə, yazdıqları ilə əlaqədar biri kimi görünsə də, sonradan hadisələr ortaya çıxır. məlum olur ki, ikinci dünya müharibəsi zamanı yəhudi balaca uşaq olan elzbietanı qorumaları üçün zofianın yanına gətirmişlərdir, lakin onlar balaca qızı qəbul etmirlər. zofia daha sonra bunu belə izah edir: "başqa çarəmiz yoxdu, səni gətirən adamdan ss xəfiyyəsi kimi şübhələnmişdik". vəziyyət burda aydın olur, elzbieta daha sonra zofia haqqında öyrəndiklərini deyir ki, məndən sonra çox sayda uşağı qorumusan. qadın bunu öz vicdanını rahatlatmaq üçün, səni qəbul edə bilmədiyim üçün, yalan danışdığım və həyatım boyu bu yalanın ağırlığı altında əzildiyim üçün etmişəm. zofia nə dərəcədə günahkardır? daha sonra biz elzbietanın onu gizlədən adamla danışmasını görürük ki, adam belə bir hadisələr olmadığını söyləyir, öz keçmişindən qaçır. biz iki yaşlı insanı görürük; bunlardan biri öz keçmişini qəbul etmiş, səhvlərini görən və bundan qaçmayan biri, digəri isə keçmişlə üzləşməkdən qorxan kişidir. zofia hər nə qədər yalan demiş olsa da, onun etdiklərinə görə onu bağışlamaq olarmı? rejissor bu sualı qarşımıza qoyur və qırağa çəkilir.

dekalog dziewiec
"qonşunun arvadına göz dikməyəcəksən" (thou shalt not covet thy neighbor's wife.) əmrinin ideyası "məmnun olmaq/qalmağın (qonşudan) müqəddəsliyi"dir ki, keşlovski bunu "cinsiyyət, qısqanclıq və sədaqət" olaraq ekranlaşdırmışdır və əxlaqi dəyərlərimizin var olub-olmadığını incələyir. ilk dəfə 1990-cı il 29 iyun tarixində göstərilmişdir.
roman cərrahdır, bir gün etdiyi səyahətlər zamanı həkim dostuna özünü müayinə etdirər və impotent olduğu ortaya çıxar. dostu ona boşanmağı məsləhət görər. hanka romanın evli olduğu gözəl bir qadındır və romanla söhbətləri zamanı sekssiz eşq ola biləcəyini irəli sürər. roman maşınının bardaçokunda bir fizika dəftəri görər və həyat yoldaşından şübhələnməyə başlayar. onu izləyər və sonra hankanın anasının evində bir oğlanla görüşdüyünü bilər. gedib evin kilitinin kopyasını çıxartdırar. bir gün arvadının anasının evinin yerləşdiyi binanın pilləkənlərində oturub arvadıyla oğlanın sevişmələrinə qulaq asar. hanka getdikcə özünü günahkar hiss etməkdədir və son görüşdə oğlandan ayrılmaq istər və dəvət edər. telefonlara qulaq asan roman görüşədn xəbər tutar və girib evdəki şkafın içində gizlənər. izlədikcə, qadının ayrılmaq üçün buraya gəldiyini anlar, otağı tərk edənə yaxın hanka şkafın içindəki ərini görər. buna çox əsəbləşər və "mənim onunla necə sevişdiyimə baxmaq üçünmü bura gizləndin" deyər. şokda olan roman bir neçə gün görüşməmək təklif edər. zamanla araları yenidən düzələr, bu səfər hanka tətilə gedəcəkdir. təsadüfən hankanın sevişdiyi gəncin də əşyalarını yığıb harasa getdiyini görər, evlərinə zəng edib soruşar və hanka ilə eyni yerə getdiklərini bilər. bundan sonra evə gedib intihar məktubu yazar, velosiped sürərək özünü bir körpüdən atar. hanka eyni dəqiqələrdə oğlanı görər və o dəqiqə varşavaya geri dönmək istəyər, ancaq ərinə zəng çatmır, nə qədər etsə də xeyri olmur. qarşısına çıxan ilk avtobusa minib geri dönər, evdə ərinin məktubunu görüb məhv olar. bir qədər keçdikdən sonra zəng gələr və film hankanın "şükür allaha ki yaşayırsan" sözləri ilə bitər.
ayrıca, bu hissədə van den budenmayer və musiqiçi olmaq istəməyən, amma anası istəyən qız vardır ki, insana van den budenmayeri sevdirir. yaxşı olardı ki, bu seriyanın öz entrysində ətraflı yazılsın.

dekalog dziesiec
"qonşunun malına göz dikməyəcəksən" (thou shalt not covet thy neighbor's goods.) əmrinin ideyası "məmnun olmaq/qalmağın (qonşuyla) müqəddəsliyi"dir ki, keşlovski bunu "acgözlülük və münasibətlər" mövzusu ətrafında ekranlaşdırmışdır. bu seriyada dekalog mələyi yoxdur, rejissorun öz dediyinə görə səbəb böyrək alveriymiş. seriyanın daha bir spesifik xüsusiyyəti, digər seriyalarda görülməyən qara yumor un olmasıdır.
artur və jerzy iki qardaşdılar. onlar ataları öldükdən sonra atalarının evlərinə gedirlər və burada çox böyük marka kolleksiyası ilə qarşılaşırlar. marka kolleksiyasını dəyərini bilmək istəyəndəysə, eşitdikləri rəqəmə inana bilmirlər, dəyəri milyonlardır. iki qardaşın atası bütün həyatını bu markaların toplanmasına xərcləmişdir və ailə üzvləri arasında olan münasibət qopmuşdur. atanın qeydlərini oxuyarkən "avstriya çəhrayı merkurisi" haqda yazılanları görürlər və bu itkin markanın tapılması üçün qoca qurd olan başqa bir kolleksionerlə danışırlar. kolleksioner onlardan qan analizi istəyir və analizdən sonra jerzynin qanının uyğun gəldiyini, əgər böyrəyini verərsə həmin markanı ona verəcəyini deyir. jerzy məcbur razılaşır və əməliyyata girir. əməliyyatda ikən qardaşı artur onun yanında qalır və bu vaxtı evə oğru girərək bütün kolleksiyanı oğurlayırlar. çox istədikləri halda, azdan da olurlar. işin maraqlı tərəfi odur ki, onların hər ikisi oğurluqda bir-birini şübhəli görürlər və dedektivə bu haqda müraciət edirlər. rejissor bununla hətta müasir dünyada iki qardaş arasında inam deyilən şeyin qalmadığını, iplərin qopduğunu və normal bir şeymiş kimi görünən hadisələrin, əslində, çox böyük əxlaq problemi olduğunu göstərir. ayrıca, onların uğursuzluğa düçar olmağını 4. əmrə bağlı olduğunu da deyə bilərik, çünki onlar valideyninə qarşı hörmətsizlik etmişdir və tanrı ədaləti bərqərar edir.

--spoiler--



--spoiler--
bu haqda əlimdən gəldiyi qədər yazdım, ümid edirəm faydalı olar. kino tarixində çox vacib hadisədir dekalog. izləyin, izlətdirin.

p.s məlumatlar vikipediadan götürülərək, yazarın öz şərhləri ilə mix edilib istifadəyə verilmişdir.

kor bayquş

sadiq hidayət in 1937-ci ildə yayımlanmış, çox qısa, amma bir o qədər də qəliz əsəridir. bu əsəri həm üslubu, həm həcmi, həm demək istədikləri baxımından kafkanın çevrilmə si ilə eyniləşdirə bilərik. hidayətin özünün də ən sevdiyi yazarlardan biri olub kafka, amma əsərdəki kafkaesk hava absurddan daha çox sürreal təhkiyə ilə birləşir. nəyin gerçək, nəyin yuxu olduğunu bilmək olmur. yazarın istifadə etdiyi simvollar müxtəlif formalarda təkrarlanır və qarşımıza çıxır. oxucu 4-5 fərqli mövzunu vahid şəklə bu simvollarla birləşdirməyə çalışsa da mətnin içində azıb qalır. sadiq dünya ədəbiyyatına bu əsərlə keçmişdir. əsər o qədər möhtəşəmdir ki, bir müddət iranda qadağan olunmuşdur, buna baxmayaraq onlar da bu böyük dahinin önündə baş əyməyə məcbur olublar. insan psixologiyasının qarışıqlığı və həyatda düşdüyümüz müxtəlif çıxılmaz vəziyyətləri sanki bir barkoda sıxışdırıb, barkodu da yuxuymuş kimi görürük, elə bu anda kor bayquş imdadımıza çatır, çünki bu əsərdən çıxış yoxdur. dəfələrlə oxunmalıdır. ölkədə bu qədər farsca bilən insan olmasına rəğmən, hələ də tərcümə edilməməsi çox böyük ayıbdır.