ziya

1. 1879-1884cü illər ərzində azərbaycanda ikinci anadilli mətbuat orqanı.

əkinçi qəzetindən sonra 2 il müddətində başqa qəzetimiz olmadı. ziya qəzeti həmin boşluğu doldurdu. təsisçi səid ünsizadədir.

mətbuat yaratmaq istəyini reallaşdırmaq üçün səid əfəndi 1878-ci il dekabr ayının 4-də qəzetin nəşrinə icazə almaq üçün qafqaz senzura komitəsinə ərizə ilə müraciət edir. o, öz müraciətində yazırdı ki, şərqlilər də qərblilər qədər işığa və həqiqətə can atırlar, onları bir-birlərinə düşmən edən cəhalətdir. səid
əfəndi ziya qəzetinin məram və məqsədini açıqlayır və bildirirdi ki, nəşr öz qarşısına ölkənin daxilində, xarici ölkələrdə baş verən yenilikləri oxuculara çatdırmaqla onların inkişafına kömək etmək istəyir. səid əfəndi tərəfindən təqdim olunan sənədləri təftiş edən senzura komitəsi qafqaz canişinliyinin baş idarəsinə
belə bir məzmunda təqdimat göndərmişdi: "senzura komitəsi mətbuat haqqında qanuna əsasən hacı səid əfəndi ünsüzadənin ərizəsini, habelə ziya qəzetinin məramnaməsini nəzərdən keçirib, belə qərara gəlir ki, onun xahişi senzura əsasnaməsində tələb olunan bütün şərtlərə uyğundur. bu səbəbdən qəzetin tatar * azərbaycan dilində nəşri xüsusi fayda verə bilər. məhz buna görədir ki, hacı səid ünsizadənin arzusunun yerinə yetirilməsini siz zati-alilərindən xahiş edir." beləliklə, qəzetin 1879-cu il yanvar ayının 1-dən etibarən nəşrinə icazə verildi. senzura komitəsi ziyanın nəşrinə icazə verərkən qəzetin siyasətinin qafqazdakı müsəlmanlar arasında geniş təbliğ olunmasına, yerli hakimiyyət orqanlarına, çenovniklərə dəstək olacağına bel bağlayır, ümid edirdi. təbii ki, qərarın qəbulunda səid ünsizadənin ruhani zümrəsinə mənsubluğu, keçib-gəldiyi yol və fəaliyyəti, çar siyasətinə zidd mövqe tutmaması nəzərə alınmışdır. nəşrinin ilk vaxtlarında ziyaya yaxşı münasibət göstərilməsinin başlıca səbəbi də bu idi.

1879-cu il yanvar ayının 14-də ziyanın ilk nömrəsi işıq üzü gördü. qəzet həftədə bir dəfə, daşbasma üsulu ilə nəşr edildi. 7 şöbədən ibarət olan ziyada aşağıdakı şöbələr fəaliyyət göstərirdi:
* dövlət sərəncamları
* beynəlxalq agentliklərin elanları
* xarici xəbərlər
* daxili xəbərlər
* yerli xəbərlər
* məlumat göstəricisi və elanlar
* felyetonlar

səid ünsizadə ziyanın nəşri üçün xüsusi mətbə almışdı. bir müddət sonra səid ünsizadə mülk alır və mətbəəni daimi olaraq öz evinə köçürür. azərbaycan dilini bilən mütəxəssislərin, mətbəə işçilərinin
olmaması ziyanın nəşrini çətinləşdirdi. ortaya çıxan problemlərə baxmayaraq, qəzet ziya adı ilə 76 nömrə çıxdıqdan sonra ziyayi-qafqaziyyə başlığı ilə nəşrini 1880-cı ilin dekabrından davam etdirir. ziyanın başlığının dəyişdirilməsi yeni və fərqli məna güdməmiş, yalnız texniki məqsəd daşımışdır.

(bax: ziyayi-qafqaziyyə)
(bax: səid ünsizadə)

2. öz dövründə birmənalı qarşılanmırdı.
firudin bəy köçərli 1906-cı ildə qələmə aldığı məqalələrin birində ziya qəzetinin müəyyən bir istiqamətə malik olmadığını, yaradıcılıq yükünün daha çox dini motivli materiallar təşkil etdiyini yazırdı. firudin bəy köçərlinin təhlilinə görə, qəzetdə mürtəce mahiyyət daşıyan materiallar, mütərəqqi mahiyyət daşıyan məqalələrdən çox idi. səid əfəndi ünsizadənin şəxsiyyəti, dünyagörüşü haqqında öz xatirələrində maraqlı fikirlər irəli sürən, milli publisistikamızın gözəl nümunələrini ortaya qoyan, istiqlalçı - yazar ömər faiq nemanzadə isə fərqli yanaşma ortaya qoyur. ömər faiq səid əfəndinin ruhani olmasına baxmayaraq, liberal dünyagörüşünə sahib olduğunu yazır. ziya və ziyayi-qafqaziyyə qəzetlərində ismi sədrəddinbəyov, möhsün qübbən, qumri dərbəndi, məşədi məhəmməd şirvani kimi dini motivli yazılar yazan müəlliflər ilə yanaşı, dövrün açıq fikirli ziyalılarının da məqalələrinin çap olunması ömər faiqin fikirlərinə haqq qazandırır. belə ki, qəzetin əsas əməkdaşları sırasında həsən bəy zərdabi, seyid əzim şirvani, nəcəf bəy vəzirov, cəlal ünsizadə, adolf berje, aleksandr çernyayevski və məhəmməd ağa şahtaxtlının adları var. dövrün mütərəqqi ziyalıları olan bu şəxslərin ziya (ziyayi-qafqaziyyənin) səhifələrində elmi, publisistik məqalələri çap olunur, onların düşüncələri oxuculara çatdırılırdı.

Yalnız deyilsən!

Yalnız deyilsən!