5. haqqında leo smolin qədər narahat olduğum elm sahəsi. leo smolin qədər bilgim olmasa belə onun və özümün niyə görə narahat olduğumuz haqqında bir şeylər yazmağa çalışacam. leo smolin çox məşhur amerikalı-yəhudi fizikdi və kitabları ən çox satılanlar arasında olur həmişə. hər şeyin nəzəriyyəsinin axtarışında olan elm adamlarından və namizəd nəzəriyyələrdən yazmışdım. bunlardan ən məşhuru yenə sicim nəzəriyyəsidir və 1960 cı illərdən bu yana ən çox müzakirə olunanıdır. lap yaxşı. bəs narahat olmağa səbəb nədir? yəqin eynşteyn yaşasaydı indiki elm dünyasından küsərdi çünki elm bir neçə yüz il əvvəlki sorğulana bilən qabiliyyətini itirmək üzrədir. sicim nəzəriyyəsi üzərində çalışmayan elm adamlarının sözü keçmir. sicim nəzəriyyəsi tənqid oluna bilmir çünki qalanları bu nəzəriyyənin tamamlanmış dünya görüşü olduğunu düşünürlər. ya da özlərini aldadırlar. digər entrydə yazıldığı kimi insanlar nə vaxt bildikləri hər şeyin tam olduğunu düşündükləri vaxt kainat təzə bir surpriz önümüzə çıxarır və bildiklərimizin bilmədiklərimizin milyonda biri olduğu ortaya çıxır. maks plank universitetə qəbul olub fizikanı seçəndə müəllimlərindən biri fizika artıq tamamlanıb, araşdırmaq üçün heçnə qalmayıb deyib plankı fikrindən yayındırmaq istəyib. ulan hələ atomun nn olduğu bilinməyən vaxtda hər şey tamamlanıb deyib adamlar. yenə həmin vəziyyətdir. sicim nəzəriyyəsinin test oluna biləcək bircə təklifi yoxdur ancaq artıq elm dünyası nəzəriyyə haqqında düşünməyənləri kənara itələyir. bəs elm azad düşünmək idi? hətta iş o yerə çatıbki bir fizik çıxıb deyir bəs artıq təcrübə yolu nəticəyə çatma üsulu köhnəlib. bəs necə edək? təəccüblənməmək mümkün deyil. sanki elm adamları birbaşa sicim nəzəriyyəsinə inanmaq və tez bazar işi tamamlamaq niyyətindədirlər. smolin yaranmış bu eybəcər vəziyyəti dünya mərkəzli kainat modelinə bənzədir. eynən həmin model uğursuz idi ancaq bunu qəbul etmək istəməyənlər zorla modelə təzə anlayışlar soxub modeli qurtarmağa çalışırdılar. ya da bu vəziyyət qravitasiyanın nyuton dediyi kimi işləmədiyini bildiyimiz vaxt alimlərin nyutonun nəzəriyyəsini düz çıxartmaq üçün nəzəriyyəyə soxduqları vulcan planetinə oxşayır. sicim nəzəriyyəsinin problemləri çıxdıqca nəzəriyyəyə təzə əlavələr olunur ancaq dönüb bəlkədə nəzəriyyə ilə bağlı problem var deyən yoxdur. niyə 30 ildir inqilab yoxdur? eynşteyndən qabaq olan durğunluğu bənzəyir eynən. o vaxt alimlər olmayan bir şeyə inanmaq üçün əllərindən gələni edirdilər və eynşteyn olmasa bəlkədə bu günə qədər israrla efirin varlığını ya da qravitasiyanın nyutonun dediyi formada işlədiyini müdafiə edəcəkdilər. bugün yenə 40 ilə yaxındır alimlər sicim nəzəriyyəsi ilə boğuşurlar və tənqid, təkliflərə məhəl vermədən nəzəriyyəyə sonsuz inanmağa davam edirlər. sicim nəzəriyyəsi ilə məşğul olmursansa heç bir araşdırmada iştirak edə bilmirsən ya da universitetlərin qapıları sənə bağlıdır. insan şüuru niyə həmişə əziyyətə qatlanmaq, düşünmək və yorulmadan axtarmaq əvəzinə tapdığı biraz oxşayan şeyə inanmaq ehtiyacı duyur bilmirəm. yeni beyinlərə ehtiyacı olan fizika yetim qalıb. yaxşı qarşılanmayacaq bilirəm ancaq söhbət ateizm-din mübahisəsinə qalan kimi efirlərə dolan alimlərdən bircə düzəməlli məqalə çıxmayıb bu neçə ildə. kainatı anlamaq hansısa dindarla oturub din elmi inkar edir ya yox münaqişəsinə girməkdən daha zövqsüzdür anlaşılan. lee smolin özü fizikləri ikiyə ayırı: bacarıqlı və görə bilənlər. bacarıqlılar doktor olduqdan sonra hazırki araşdırmalardan birinə girib illərlə bu sahədə çalışır ancaq heç bir inqilaba imza atmırlar. weinberg'in bir sözü var: labaratoriyalarda və çox araşdırılan sahələrdə vaxt keçirməyin. bəlkədə eynşteyn sürix universitetində bir iş tapa bilsəydi 1905 ci ildə inqilaba səbəb olmayacaqdı. oturduğu ofisdən qarşı binadakı işçiləri düşünərək yazmışdı məqalələrini. bəlkədə hansısa bir araşdırma qrupunun tərkibində olsaydı bugün ancaq hansısa bir kiçik kəşfin içində adını oxuya biləcəkdik. bacarıqlı fiziklərlə yanaşı ikinci tip olan görə bilənlər eynşteyn kimi alimlərdir. bunlar çox az-az olur və bəlkədə iki əsrdən bir fizikanı canlandırırlar. görə bilənlər bacaranlar qədər mükəmməl araşdırmaçı olmasalar belə yeni fikirləri sevən və kreslosunda oturub kainat haqqında radikal düşüncələr ortaya atan fiziklərə deyilir. smolin elmin inkişafını iki yerə ayırır; normal və inqilabi. inqilabi inkişaf görənlərdən gəlir. bugün elm yenə köhnə vəziyyətinə qayıdıb. əminlik vəziyyəti. hər dəqiqə elm dogmatik deyil yenilə bilən, yeni düşüncələrə açıq olandır deyirik ancaq dəfələrlə elm özünə əminlik səhvini təkrarlayıb və türklər demiş dumura uğramışıq. bugün ümumi nisbiliyə, kvant mexanikasına şübhə edənlər dəhşətli bir şəkildə az qala elm dünyasından qovulur. hara gedirik biz? şübhə ən yaxın dostumdur, həqiqət ən yaxın dostumdur deyən nyutondan, elmin bir yerdə donub qalmadığı ilə fəxr edən eynşteynə qədər alimlərin yaratdığı elmin içində bir qala qurmuşuq. uzun sözün qısası elmdə inkişaf və bilavasitə dünyada inkişaf üçün elm qapılarını açmalıdı, elm adamları sərt bir şəkildə bir şeyi müdafiə etməkdən çəkinməlidi.

tanım: neçə ildir yetim qalan elm.