immunitet

immunitet çoxhüceyrəli orqanizmlərin genetik yad informasiya daşıyıcılarından qorunmasıdır

2 növü var: anadangəlmə və qazanılmış

Anadangəlmə immunitetin digər adı növ immunitetidir. Müəyyən bir antinegə qarşı qeyri-həssaslıqdır. Əsas xüsusiyyəti nəsildən nəsilə ötürülməsidir. Anadangəlmə immunitet qazanılmışdan fərqli olaraq zaman keçdikcə dəyişmir. Mütləq və nisbi ola bilir.

Mütləq anadangəlmə immunitet odur ki xarici təsirlərdən zəifləmir və ya pozulmur. Yəni siz heç bir yolla it və ya dovşanlara polimielit yoluxdura bilməzsiz.

Nisbi isə şəraitdən asılı olaraq dəyişə bilər.

Qazanılmış immunitet isə bütün həyat boyu formalaşır və nəsildən nəsilə keçmir. Təbii və süni olur.

Təbii də öz növbəsində aktiv və passiv növlərə ayrılır.

Təbii aktiv immunitet xəstəlik keçəndən sonra yaranır(postinfeksion)

Passiv isə ana bətnində olanda transplasentar yolla keçir.

Süni də aktiv və passiv olmaqla 2 yerə bölünür.

Süni aktiv immunitet hamımızın bildiyi vaksin, peyvəndlərlə immunitet yaratmaqdır.

Süni passiv zamanı isə bədənə hazır anticisim yeridilir, tez formalaşır və tez bitir.

immun sisteminin orqanları 2 əsas hissəyə ayrılır:mərkəzi(sümük iliyi və timus) və periferik(dalaq, limfa düyünləri, orqanizmdə dövr edən limfatik mayelər)

Bundan başqa immunitetdə böyük rol oynayan hüceyrələr də mövcuddur. Bunlara T və B limfositlər, Faqositlər və Natural Killerlər aiddir(NK)

Faqositlər qanda dövr edən və toxumda faqositləri olmaqla 2 yerə bölünür.

Qanda dövr edənlərə neytrofillər və monositlər aiddir.

Monositlər ilk 2 3 gün qanda dövr edir, daha sonra ətraf toxumalara keçərək bu toxumaların makrofaqlarına çevrililir. Makrofaqların əsas funksiyası faqositozdur. Həmçinin makrofaq və neytrofillər anticisimdənasılı sitokinlərdir.

Dendrit hüceyrələr də immun sistemdə böyük rol oynayır. Onlar birincili immun cavab zamanı antigeni T limfositə təqdim edir.

Dendrit hüceyrələr⇒Antigen təbiətli maddəni udur ⇒selikli qişa və dəridən regionar limfa düyünlərinə miqrasiya edir⇒ordakı antigen maddələri parçalayır. Bu mexanizmə processing deyilir. Processing zamanı Dendrit hüceyrələr antigeni MHC-2ə birləşdirir(major histocompatibility complex).

Dendrit hüceyrələr T-limfositə təsir edib sitokin sintez edir,həmçinin B və T limfositləri sintez edir. T limfositlər orqanizm mayelərində həll olan antigenlərə birbaşa təsir edə bilmir amma B limfosit təsir edə bilir.

T limfositlər sümük iliyində yaranır, daha sonra timusa miqrasiya edir. Timus onlar üçün bir növ “maarifləndirici ərazidir”. Burada onlar pataloji hüceyrə ilə normal hüceyrənin fərqini “öyrənirlər”. Timusdan keçdikdən sonra yetkin T-hüceyrələrə çevrilirlər. Onlar da əvvəlcə qanda dövr edirlər, daha sonra periferik limfa toxumalarında məskunlaşırlar(limfoid düyünlərinin parakortikal, dalağın periarterial sahəsində).

Peptid antigenlərinin tanınmasını asanlaşdıran, immun sistemin tənzimləyici potensialını reallaşdıran hüceyrələr T-helper hüceyrələridir. Onlar 3 tipə ayrılırTh1, th2, th3.

Th1-bakteriya və virus antigenlərinə qarşı hüceyrəvi immun cavab verir.

Th2-askarid kimi helmintlərə və bir çox allergenlərə qarşı humoral immun cavab verir

Th3- isə limfositlərin yenidən sintezinə köməklik edir(supressiya)

B-limfositlər bədəndəki bütün limfositlərin 20 faizini təşkil edir. Qanda və limfoid orqanlarda olur. Onlar antigenlərin əksəriyyətini T-helperin iştirakı ilə, qalanlarını isə T-helperlər olmadan tanıyır.

NK-şiş hüceyrələrini, virusa yoluxmuş hüceyrələri məhv edə bilir. Qanda və limfoid toxumalarda olur.

immunqlobulin növləri:(mötərizədə yazdıqlarım yadımda saxlamaq üçün işlətdiyim tricklərdi)

1)IgM-pataloji amilə birinci təsir edən immunqlobulindir. (insan xəstə olanda birinci mamasına(m) qaçır)

2)IgG-Plasentadan keçə bilən tək immunqlobulindir. 4 növü var igg1, igg2, igg3, igg4.

3)Iga-selikli qişalarda, qanda, gözyaşında, ana südündə olur. Qruluşu dimerdir(süd 2 döşdən gəlir di-2)

4)IgD-funksiyası tam məlum olmasa da, B limfositlərin səthində antigenləri differensasiya etdiyi ehtimal olunur. (differensasiya - d)

5)IgE-allergiyalarda əsas rol oynayır. Bazofillərdə və tosqun hüceyrələrində mediatorları azad etməyə kömək edir.

P. S. Yuxarıda yazdıqlarım nisbətən elmi məlumatlardır. Bu aralar rezidenturaya hazırlaşıram, öyrəndiklərimi bura yazmağa çalışacam(həm özüm təkrar edirəm, həm də öyrənmək istəyənlərə kömək edər ümid edirəm-*) Ən rahat izahla öyrənmək üçün linkini paylaşdığım videoya baxa bilərsiz
https://youtu.be/lXfEK8G8CUI?si=JOQhZw0nEaOvMSTw

haymor boşluğu

Əng sümüyündə yerləşən, burunətrafı boşluqların ən böyüyüdür.(lat. antrum Highmori)
Əsasən 12-14 yaşlarında son halını alır. Süd dişləri çıxdıqca boşluğun(əng cibinin) hündürlüyü artır. Forması-Əng sümüyünün formasına uyğundur.
5 divarı var:yuxarı, aşağı, ön-bayır, içəri, dal-bayır.
1)yuxarı divar-boşluğu göz yuvasından ayırır. 0.7-1.2mm qalınlığında olur.
2)içəri divar - kompakt maddədən təşkil olunub.
Ən qalın hissəsi ön aşağı bucağıdır(3mm)
Ən nazik hissəsi aşağın kənarın orta hissəsidir.
3)ön-bayır divar
Ən nazik hissəsi köpək çuxuru nahiyəsidir(0.2-0.25mm)
Ən qalın hissəsi isə gözyuvasıaltı dəlik nahiyəsinə uyğun gəlir(4.8-6.4mm). Buradan ön dişlərin köklərinə gedən damar və sinirlər keçir.
4)Dal-bayır divar
Buradan dal alveol kanalcıqları keçir və bu kanallar da öz növbəsində böyük azı dişlərin köklərinə gedir.
5)Aşağı divar isə ön-bayır, içəri və dal bayır divarlarının birləşdiyi yerdir.

nabat

Bu film ismayıllı rayonunda, anamın və onun ailəsinin doğulduğu kənddə çəkilib. Mənim də uşaqlığımın önəmli hissəsi bu kənddə keçib. Kənd soveti olan babamın "ofisi", məscid, anası kor olsa da bizi tanıyıb bağrına basan Samranın evi, hamısı uşaqlığımda, yayları keçirdiyim yerlərdir. Kənd doğrudan da, tərk edilmiş kənddir. indi 3 ya 4 ailə qalar ya qalmaz. Əsas da 2000ci illərin əvvəllərindən burada yaşayanlar rayona ya da Bakıya köçüblər. Yadımdadı ki, xalamuşaqları ilə tərk edilən evlərə girirdik, qorxu kinosu səhnələri canlandırırdıq.
Film özü isə yaxşı olmayan aktyorluq, həddindən artıq uzadılmış səhnələr, problemli səs rejissorluğu ilə ortalama bir filmdir. Daha çox arthouse filmidir. Sinematoqrafiyası və metaforlar əla idi. Müasir Azərbaycan filmləri üçün, öz fərqliliyi ilə nümunə olmalıdır.
Bir də sondakı Guevera şəklini başa düşmədim. Yəqin ki, qadının tək başına bütün orduya qarşı gəlməsi ilə bağlıdır.

the rime of the ancient mariner

Samuel Taylor coleridge-nin yazdığı ən uzun şeirlərdən biri. Şeir ingilis Romantizminin başlanğıcı hesab olunur. Şeirdə uzun səyahətdən qayıdan dənizçinin toya gedən bir nəfərə öz gördüklərini danışmasından bəhs edir. Hadisələr irəlilədikcə toya gedən şəxs, oxucular kimi, təəccübdən qorxuya, maraqdan dəhşətə qədər bütün duyğuları keçirir.
Azərbaycan dilinə tərcüməsini tapa bilməmişəm,amma həm ingilis həm türk dilində olan versiyasını internetdə pdf formasında tapa bilərsiz.
Sözlərini böyük ölçüdə bu şeirdən götürən Iron Maidenin "rim of the ancient mariner" adlı 14 dəqiqəlik heavy metal musiqisi var. Bu mahnı da şeirdəki duyğu dəyişikliklərinə ithafən, gah sürətli, gah yavaş, gah da enerji ilə oxunur.
Mənə görə ən zor hissəsi Tolga Karaçelikin Sarmaşık filmində də istifadə olunan bu bənddir:

Down dropt the breeze, the sails dropt down,
‘Twas sad as sad could be;
And we did speak only to break
The silence of the sea!

Birden rüzgâr dindi, tüm yelkenler indi,
Yoğun bir hüzün çöktü her şeye,
Ağırlığı hissettik, rastgele sözler ettik
Sırf denizin sessizliği bozulsun diye

galant refleksi

Yeni doğulmuş uşaqlarda olan refleks. Uşağı əl üstündə, üzü üstə uzadıb, çiynindən qalçasına doğru barmağınızla düz xətt çəkdikdə, bədəni qıcıqlandırdığınız tərəfə yönələcək. Bu refleks 1 yaşına qədər itir. Adını nevroloq Johann Susmann Galanatdan almışdır.
Yeni doğulmuş uşaqlarda beyin zədələrinin olmamasını yoxlamaq üçün edilir.

(youtube: )

tetris

Böyük potensialın xərcləndiyi film. Trailer və sadəcə adından belə film daha çox şey vəd edir. Ən azından daha çox “tetris görüntüləri”.

Tema çox əladı, amma sonda, görməkdən bezdirən, yaxşı adamların pis adamları məğlub etmə macərasına çevrilir. Təkcə “level 1”çox əla idi və film belə davam etsə idi bəlkə də, ilin ən yaxşı filmlərindən biri olardı mənim üçün. 8-bit animasıyalarla daha cəlbedici etməyə çalışmışdılar. Amma başdan ayağa 8 bit animasıya olsaydı daha çox cəlb edərdi. Ən bərbad tərəfi isə 2 saat ərzində Tetrisin o əla musiqisi “Korobeinki” cəmi iki dəfə çalındı. Birincisi heç 10 saniyə deyildi və animasıya hissəsində idi. Filmin tək soundtrackini “Korobeinki”etsəydilər əsl komunist jesti edərdilər: musiqidə də monopoliya.

Filmin ikinci hissəsindəki təqib səhnələrinin cgi ilə düzəldildiyi çox bəlli idi və deyəsən sıxıcı olmasın deyə bura da 8 bit animasıyalar əlavə olunmuşdu. Bütöv filmdəki kimi.

Çox böyük ümidlərlə başlamışdım amma ortalama film çıxdı.

həyatın nə qədər gözəl olduğunun anlaşıldığı anlar

Bu yaxınlarda 28də dəri zöhrəvi xəstəxanasından çıxıb yorğunluq və həmişəki həyatdan bezmişliklə sahil tərəfə gedirdim. Hamı kimi imtahanları, kasıblığı və s. problemləri düşünüb öz özümə qruza düşmüşdüm. Bu sırada yanımdan pentensiar xidmət maşını keçdi. "bu qədər dərdim var ama bunun içində bəlkə də illərini itirməyə gedən insanlar var, o daha böyük dərddir." düşündüm. Növbəti svetaforda maşın dayandı və mən ona çatdım. Yanından keçəndə maşının pəncərəsindən əlləri qandallı 2 dustağın mənə əl eləyib güldüyünü gördüm. Mən də gülüb onlara əl salladım. Elə o anda yaşam sevinci tapdım daxilimdə.
Təbii ki, 15 dəqiqəlik...

kuru otlar üstüne

Nuri bilge ceylanın çıxacaq olan 9cu filmi.
2022də çıxması gözlənilən film, Yəqin ki, 2023 "Cannes" festivalında ilk dəfə göstərimdə olacaq.
Film ucqar kəndlərin birində müəllimlik edən baş rolun, istanbula təyinat almaq üçün çalışmasından, amma buna nail ola bilməyib ümidsizliyə qapılmasından, daha sonra, özü kimi təyinat gözləyən qadın müəllimi tanıması ilə ümidlərinin artmasından, həyat eşqinin yerinə gəlməsindən bəhs edir. Amma bir problem var. Müəllimin kiçik qız şagirdinə təcavüz etdiyindən şübhələnilir.
3 saat uzunluqda olacaq filmin yenə həyatın özündən olacağı dəqiqdir.
P.S Film çıxmadan senarisinin, "Jagten" (The Hunt) filmindən oğurlandığı iddiaları dolaşır. Orada da Baş rol müəllim günahsız yerə təcavüzlə günahlandırılır və həyatı alt üst olur.

körpü

"Axır ki, bizimkilər də serial çəkə bildi" dedirtən serial. itv-də yayımlanan, 45 - 50 dəqiqəlik, 8 bölümdən ibarət mini serial. Serial borc-xərc içində olan aktyorun digər dünyadan ruhlarla əlaqəyə keçib onlara kömək etməsi (məcbur olması) ilə başlayır. Daha sonra müxtəlif sosial mesajlar verməklə hadisələr davam edir.
--spoiler--

Serialın ən yaxşı hissəsi bəlkə də sosial mesajları insanı sıxmadan verməsidir. Əsasən də 2ci bölümdə, bulvardakı kaktuslar, marketinqlə bağlı olan hissələr çox əla alınmışdı. Baş rol Nofəl Şahlaroğlu möhtəşəm iş aparır. Ülvi Həsənlinin də aktyorluğu alqışa layiqdir. Rejissor Emil Quliyev onsuz da "pərdə"filmindən tanınır. Bu işinə də professional yanaşıb. Məncə baxmağa dəyər.

--spoiler--

sözaltı günlük

Neçə gündür dəhşət "overthinking" olmuşam. Sevgi ya münasibətdə olan problemlərdən deyil sadəcə gələcəyi düşünməkdən olmuşam belə.
Tibb təhsilim artıq yarı olub, hələ də nə edəcəyimi, necə davam edəcəyimi bilmirəm. Almaniyaya getmək desən dağ boyda alman dili var, almaniyaya qəbul olmaq stomatologiya sahəsi üçün çox çətindir, çünki çox az yer verilir. Həmçinin maddiyat lazımdı. Uşaq vaxtımdan evdən minimum pul almağa çalışmışam. Onsuz da ailəmin pulu gündəlik yaşama zülmlə çatıb. Hələ bir 8-10k mənim almaniya təhsilim üçün ayıra bilməzlər. istəyə də bilmərəm heç, üzüm gəlməz. Qardaşlarım artıq evlənmə yaşındadırlar və özlərinə ayırmalıdılar pulların. Türkiyəyə getmək desən "dus" imtahanı kimi çox çətin imtahan var. Bacarmaq olar, amma oranın da gələcəyi nə olacaq bilinmir. Burda rezidenturaya davam eləmək də yenə stomatologiya sahəsi üçün çətindir, çünki yenə yer azdı. Hər il maximum 5 - 10 yer ayrılır. Qəbul olsam belə nə olmalıyam, bilmirəm. Ortopedik, terapevt və s bilmirəm nə zibil olacaq. Rezidentlərə verdikləri maaş da 300-400 manat arası birşeydi. Heçnə oxumayıb birbaşa işə başlamaq desən əsgərlik gəlir durur adamın qabağında. 1 il heçnəyə görə vaxt itirmək var, gedib gəlsən belə iş tapmaq çətindi. Ona da tanış lazımdı bu xarabada. Rayona qayıdıb işləmək bir seçim ola bilər amma yenə ailə evinə qayıtmaq, ailədən asılı olmaq insanı narahat edir. Universitetin verdiyi təhsil də bir sikimə yaramır. Praktika demək olar yox, müəllimlər vecsiz bir sözlə poxa qalsın tibb. 2 ay deyil heç, bir mövzunu öyrənmək üçün aldığım kitablar alətlər stipendiyamın 2 qatı edib. Kirayə xərci, yemək, kommunal xərci hərəsi ayrı dərddi. Gedib bir tanış yanında öyrənmək desən də hərəsi aylıq minimum 500 600manat pul istəyirlər buna belə imkan yoxdu. Nə edəcəm nə etməliyəm bilmirəm, indidən də başlamalıyam. Patok yoldaşlarımın atalarının öz klinikaları olduğunu görmək, indidən işləməyə başladıqlarını görmək də özgüvəni sikib atır, bəxtimi sikim deyirsən.
Nəysə day ağlamaqdan ələ heçnə gəlmir. Bir gün öz peşəmdə hardasa iş tapmağı arzulayıram sadəcə.
Bir yandan da kirayə qaldığım evdə, ev yoldaşlarım hörmətsiz, düşüncəsiz insanlardır, bilmirəm onlara baxım, dərslərə baxım, alman dilinə baxım. Vaxt tez keçir, artıq düşünmək, eləmək lazımdı. Çıxış yolu tapmalıyam...