irqçilik
![]()
azərbaycanlılara qarşı azərbaycanlılar tərəfindən edildikdə bəziləri tərəfindən özünənifrətlə (self-hate) qarışdırılan bir zad. yoldaşlar, yolda gedəndə yanındakı adamın sırf vid-fasonuna, dərisinin rənginə görə nifrət edən adamlar var. xalamoğlunun uşağı olub, bir qohumum gəlib uşağın anasına deyir, ağəz, bu uşaq qaradır ki. ana da qayıdıb deyir ki, qara niyə olur, ağappaq uşaqdır. olmuş hadisədir bu. adamlar özlərindən utanırlar. hələ biri var idi, azərbaycana qayıdırmış, deyir aeroporta girən kimi adamların sifətlərini görüb peşman oldum gəlməyə (ən çox bəyənilən entrylərdən olmuşdu). bu özünənifrət zad deyil, bu bildiyin irqçilikdir. adam artıq öz insanına başqasının sikilmiş gözü ilə baxır. sosial kritika adı ilə edilən şeylərin çoxunun da təməlində bu düşüncə dayanır, onu edən adamlar fərqində olmasalar da. sosial kritikanı cəmiyyətdəki üzvlərinə, onların şəxsiyyətlərinə toplu şəkildə ünvanlamırlar, hansısa konkret məfhuma ünvanlayırlar (yəhudilər sionizmə məsələn).
bir şeyi başa düşün, yoldaşlar, bu azzarın yüz ildən çox ənənəsi var ölkədə. ilk öncə ruslar, daha sonra rus mədəni imperializminin təsirindən çıxa bilməmiş yerlilər tərəfindən aparılıb. o qədər aparılıb ki, normallaşıb. adamlar utanıb-qızarmadan irqçi olduqlarını boynuna alırlar, bununla az qala fəxr edirlər. moderatorundan tutmuş ən sonuncu umbayına qədər hamı bunu edir, çox vaxt pis niyyət olmadan, vərdişlə.
hansısa xalqın nümayəndələrini toplu olaraq potensial təhqir obyekt kimi gördüyümüz müddətcə, həm sözlükdə, həm də xaricində heç nə dəyişməyəcək. axmaqlıq əlavə axmaqlıqlara, səhv, yeni səhvlərə yol açmaqda çox yaxşıdır. bu bir perspektiv dəyişikliyidir, ona görə də asan qəbul eləməyinizi gözləmirəm. lakin, həm öz insanlarınızı, həm də başqa xalqları təhqir eləməyi dayandırmaq, buna göz yummamaq lazımdır. gicbəsərin biri türkləri təhqir elədi, məsələ aktuallaşdı, halbuki eynisi hər gün azərbaycanlılara edilir. biz post-kolonial bir cəmiyyətik və bu mübarizə aparmalı olduğumuz real bir məsələdir.
tənqid etmək, müşahidənizi paylaşmaq istəyirsinizsə, bunun daha düzgün, alçaldıcı olmayan yolları var. məsələn, rüşvət çox yayılıb ölkədə? deyin ki, rüşvət çox yayılıb, a şəxsi, a mövqeyində olanlar rüşvətxordurlar, bu qədər sadə. azərbaycanlılar rüşvətxordurlar nədir ki daha? azərbaycanlılar rüşvətxordurlar dedikdə, problemin azərbaycanlı olmaqdan qaynaqlandığı başa düşülür (siz bəlkə də bu mənada deməsəz də), sanki azərbaycanlıların genlərində rüşvətxorluq genləri var, halbuki bunun belə olmadığını bilmək üçün boltzmann tənliyini başa düşməyə ehtiyac yoxdur.
bu məsələ təkcə dil məsələsi deyil, amma dil də çox önəmlidir. south parkda pclərin tənqidinə baxıb cuşa gələ bilərsiz, amma bizdə müzakirə o nöqtəyə çatmayıb ki, bunu deyən adamlara hücum edəsiz. bir şeylər haqda necə danışdığımız o şey haqda düşüncələrdə qərəz (bias) yaradır və bu qərəz də cəmiyyətin bağlarını zəiflədir. uzun sözün qısası, yoldaşlar, insanları toplu şəkildə gilyotinə yatırmayın. düşünün, araşdırın, başa düşməyə çalışın. həyat qəliz və eyni zamanda ləziz şeydi, gəlin axmaqlıqla onu bir-birimizə zəhər eləməyək. insan görək bir-birimizə baxanda. sevməsək də nifrət etməyək.
m: belki severiz, zamanla belki severiz diyorum ya.
k: güzel söylüyorsun, güzel söylüyorsun, bak, gözlerim doldu ya.
m: adalet istiyorum ya!
k: bak ya, damlalara bak, durup-dururken hem de.
m: adalet istiyorum ya! bir sevgi ve adalet mesajı sen ver kaancım ya!
. orientasiyasına görə aid olduğu çevrə tərəfindən qəbul edilməmiş və azərbaycandan qaçaraq fransada sığınacaq tapmışdır. bu cümlə yaşadığı dramaya görə böyük "understatement"dir, ancaq özü çox ilişib qalmayıb keçmişdə, biz də ilişməyək. əsərlərində yazı ilə vizual sənəti bir araya gətirir. daha dəqiq desək, poeziya və söz oyunu ilə tipoqrafiya və dizaynı bir-birilə danışdırır. meydan tv-nin normal vaxtlarında özü ilə uzun bir müsahibə aparmışdılar.
)