Rəsulzadə Hüseyn Abdullaoğlu-Hüseyn Cavid 1882-ci ildə ruhanı ailəsində dünyaya gəlib.Cavid ilk təhsilini mollaxanada,bunun ardınca Məmməd Tağı Sidqinin məktəbi tərbiyyə adlanan yeni üsullu təhsil ocağında almışdır.1899-1903-cü illərdə Cavid Təbrizə getmiş və buranın "Talibiyyə" məktəbində təhsilini davam etdirmişdir.1904-cu ildən isə o.istanbul Universitetini ədəbiyyat fakültəsinin tələbəsi olmuşdur.1909-cu ildə Naxçıvana qayıtdığdan sonra Cavid özünün təşkil eydiyi məktəbdə dərs deyir.bu illərdə o,ağır şəraitdə yaşayırdı.Qazanc məqsədilə Gəncədə,Tiflisdə işləyirdi.Tiflisdə 1913-cü ildə "Keçmiş günlər" adlı ilk şeirlər kitabını çap etdirir.1915-ci ildən Bakıda işləyir.1910-cu ildən dram janrında əsərlər yazmağa başlayır.1937-cil ildə sovet höküməti milyonlarla insanı repressiya qurbanı edirdi.Elə həmin ildə həbs olunub,Sibirə sürgün olunur.O.1941-ci ildə Sibirdə həlak olur.1981-ci ildə nəşi Bakıya gətirilir və Naxçıvanda dəfn olunmağa aparılır.Hal-hazırda o məqbərədə Cavid,həyat yoldaşı,oğlu və qızı uyuyur.
Mən nəyim,kəndim də bilməz vaz keçin,
sən nəsin,boş bir sual insan için,
Şimdi cahan bir əfsanədir,
kim ki,həll etmək istər divanədir,
oyuncağdır cahan başdan başa,
Qafil insan da bənzər sərxoşa.
Bəzi məqamlar:::::
1914-cu ildə Tiflisdə çar polisi onu yanına çağırır və Türkiyə ilə əlaqəsi barədə marağlanır.Sonrasan 1937-də sovet hakimiyyəti Caviddən 1914-cü ildə çar polisinin nə üçün onu çağırdığını,onlardan hansı əmrləri aldığını soruşurlar.(1910-cu illərdən rusların nəzarətində olur).
iblis əsərini yazdığə dövrlərdə ermənilər tərəfindən əsr götürülür.Həmən zaman əsrlikdən xilas olan iki adamdan biri Cavid olmuşdur.O,əsrlikdən qurtulub Təbrizə getmiş və orada Şeyx Məhəmməd Xiyabaniniylə görüşmüş,Xiyabaninin "Təcəddüd" qəzetində Cavidin yazıları çıxmış və oradan da Naxçıvana getmişdir.Cavid əfəndi həmən vaxt Naxçıvanda Araz-Türk cümhuriyyətinin qurulmasında,onların problemlərinin həllində siyasi xadim kimi böyük rol oynamışdır.1919-cu ildə Bakıya gələn Araz-Türk cümhuriyyətinin nümayəndə heyətinin üzvlərindən olmuşdur.1926-cı ildə Almaniyaya səhhəti ilə bağlı getmiş və 7ay orada qalmışdır."Azər" əsərini də orada başlamış,1928-ci ildə bitirmişdirdir.
Əsərlərində türkcə sözlərdən çox istifadə etmişdir ki,vaxtilə Türkiyədə təhsil almağı da buna təsir göstərir.Bu haqqda,Cavidin dili haqqında Cəfər Cabbarlı Cavid barədə yazdığlarında bəhs edir.
Rəsul Rza Cavidin Hadi ilə xatirəsi haqqında danışmağından deyir:“Söhbət Hadidən düşdü. Cavid çox kədərli görünürdü. Adətən az danışan, həmişə fikirli, qayğılı görünən şair dərindən bir ah çəkərək belə qəmli bir hekayət söylədi: – Sizin yadınıza gəlməz uşaqlar… Bəlkə o vaxtlar siz hələ əlifba öyrənirdiniz. Bakıda, Kommunist küçəsinin aşağı qurtaracağında Metropol mehmanxanasının qabağından keçəndə bir əl qolumdan tutub məni saxladı. Üzümə baxmadan əlindəki yazılı vərəqlərdən birini uzadıb: – Al! – dedi. Diqqətlə baxdım, bu şair Məhəmməd Hadi idi. Boğuq bir səslə təkrar etdi: – Al! Mən kağız pulu ona verəndə birdən başını qaldırdı. Dumanlı gözlərlə məni süzdü. Bir uşaq kövrəkliyi ilə dodaqları büzüldü. O, məni tanımışdı. Hıçqırtı ilə kağız vərəqləri yerə tullayıb səndələyə – səndələyə getdi. Mən yerimdə donub qalmışdım. Bu qüdrətli şairin acı taleyi məni sarsıtmışdı”.
Fikrimcə,Cavid sintezli qavrayan şair olmuşdur.Öz sözlərindən misal çəkməklə başa salmağa çalışacağam.
Romantizmin aparıcı şairlərindən olmuşdur.Romantizmin kökündə də vətən,millət sevgisi dayanır.Caviddə də bunu görməmək olmaz.
Cavidin belə bir misraları var:
"mən fəqət hüsnü-Xuda şairiyəm,
yerə enməm də,səma şairiyəm."
onun Allaha yazdığı,peyğəmbərə yazdığı,hökmdara yazdığı(Əmir Teymur) əsərlərdən,klassiklərimizdən,Füzulidən gəldiyini,onların bəhrəsi olduğu görünür.
Başqa misralarında yazır:
"Hər qaranlıqda çırpınır bir nur,
Hər həqiqətdə bir xəyal uyur."
Bu misralardan iztirab,kədərdə olan nuru gördüyünün fərqinə varırığ.Nitşeni oxuduğunu və onun sözlərinə haqq qazandırdığını bilirik.Füzilidən gələn birinin Nitşedən xoşunun gəlməyi də kimlərəsə qəribə gələ bilər,amma və lakin fikrimcə,elə onları sintez etmək,qavramaq daha böyük və lazimi nüansdır.(Məncə,Nitşeni təzə oxuyub,başa düşməyənlər öz ateist fikirlərini tətmin edə bilər.)
Əşarında ziddiyətlərin,şübhənin gerçəyə çıxaracağını vurğulayır.Ki buradan,hətta Hegelin diyalektiyinə qədər gedib çıxa bilərik.Xeyr və şərin daima mübarizəsini əsərlərində əks elətdirir.
"Kəssə hər kim tökülən qan izini,
Qurtaran dahi odur yer üzünü."
Kiçik xalqın böyük şairi olmağ faciədir.
(baxma: imadəddin nəsimi/-381366) -bu paylaşımdan baxıb yazmaq qərarına gəldim.
dinə görə öldürülən bir adamı məsciddə islamı qaydalara uyğun dəfn mərasimini aparıb dəfn etmirdilər.Amma nəsimi belə dəfn edilib.hətta qəbrinin üstündə məsciddə yazllıb ki “əgər siz yeni bir nəfəs duymaq istəyirsinizsə,əgər dünyanı dərk etmək istəyirsinizsə,nəsiminin bu sözlərini oxuyun”.yəni hürufilik həmin dövrdə təkcə dini bir axın yox,həm də siyasi bir hərəkat kimi qiymətləndirilirdi.həmid araslı nəsimi haqqında kitabında vurğulayır ki,yəqin ki,nəsimi təkcə dinə görə yox,siyasi əqidəsinə görə öldürülmüşdü.
misirdən birbaşa qərar gəlmişdi nəsiminin ağqoyunlu,qaraqoyunlularla əlaqəsi olduğu üçün,qulluq etdiyi üçün öldürülməsi barədə.həmçinin həmid araslının kitabına əsasən,qaraqoyunlu hökmdarı bakını alandan sonra nəsimiylə görüşür və hürufiliyi qəbul edir.yəni siyasi cəhətdən öldürüldüyü və hürufiliyin,dövründə həm də siyasi əhəmiyyət daşıdığı heç də qeyri-real gəlmir.
dərisinin soyulması belə qərəzli məsələdir,sırf ölüm fərmanı var bu barədə.
öldüyü zaman “zahidin bir barmağın kəssən,dönüb həqqdən qaçar,
gər bu gerçək aşiqi sərpa soyarlar,ağrımaz” beyti də həmən an da deyilməsi qərəzlidir.hansl ki,nəsimin bir çox müridi o öldükdən sonra nəsimi təxəllüsü ilə bu kimi şeylər çox yazmışdır.
ənəlhəqq məsələsinə gəldikdə isə,bunu ilk öncə mənsur həllac dilə gətirib və öldürülüb bu fikirlərə görə.yəni,nəsimidən qabağ onun sələfi olduğu sayılan həllaca nəzər yetirmək lazımdır.
mənsur həllac allahı zikr etdiyi zaman ondan başqa hər şeyi, hətta öz nəfsini də unudaraq belə bir ekstaz hallarından (sufilikdə buna səkr halı deyilir) birində, "sən kimsən? ", - deyə soruşanlara "ənəl-həqq" cavabını vermişdir. çünki bu sözün əsl mənası "mən yoxam, yalnız haqq vardır" deməkdir. bu vəziyyətdə isə insanın ruhu allaha qovuşur və sufilikdə mövcud olan ən yüksək mövqeyə ucalır. bu fikrə görə, həllac mənsur çox böyük bir vəlidir və tam mənası ilə müsəlman sufilərindəndir.(təbii ki,bunlar yanaşmadır bəzi tarixçilərin,din adamlarının,şairlərin nəzdində).
nəsimi də həllacı özünə ideal olarağ görürdü.hətta həllac təxəllüsü ilə də yazdığı qəzəllər də vardır.
-həmçinin əlavə edim ki,mən belə düşünürəm ki,indiki dövrdə müasir dövlətlərin əsası deyildikdə,1648-ci ildə 30 illik müharibənin sonunda vestfaliya sülhündən başlayarağ avropada yaranan dövlətlər götürülür.amma və lakin bizdə bu 14-15-ci əsrlərdən başlaya bilərdi.hansı ki,dinə rasional yanaşma.düzdür,bunun da əskik,ziddlik yaradan tərəfləri var,amma təməl saymaq olardı,məncə.
Yunan mifologiyasında Şimal küləyinin arxasında günəş işığının heç vaxt əskik olmadığı, ağacların həmişə meyvələrlə dolu, çəmənliklərinin yaşıl olduğu mifik bir diyarın adıdır.
Şimal küləyi tanrısı Boreasın nəfəsini buraxdığı nöqtədən kənar mənasını verən yunan termini, Boreasın Trakyada yaşadığını nəzərə alsaq, Yunan düşüncəsində əvvəlcə Trakiyanın şimalı mənasını verməli idi. Hiperboreya əvvəlcə soyuq bir ölkə kimi düşünülsə də, adından da göründüyü kimi, mükəmməl iqlimi olan, ildə iki dəfə torpaqdan məhsul götürən, uzun illər mavi səma altında yaşayan və xoşbəxt olan utopiya diyarı kimi təsvir olunmağa başlamışdır. Klassik dövrdən bəri günlər. Herodotun, Hesiodun, Homerin, Pindar Keosdan Simonidin və Lesboslu Hellanikusun əsərlərində Hiperboreya ölkəsi və onun hiperboreyalılar adlanan əhalisindən bəhs edilmişdir. Müxtəlif müəlliflər də ölkənin yeri haqqında fərziyyələr irəli sürərək Homerin “iliada”sında Rifeya dağlarının (Alp və ya Ural) arxasında olduğunu, Pindar isə Dunay çayının ətrafında olduğunu və Abderalı Hekate Britaniyada idi. Eramızın 1-ci əsrində Plutarx hiperboreyalıları Romanı qarət edən Keltlərlə, II əsrdə isə Hieroklu skiflərlə eyniləşdirdi https://i.imgur.com/aGWp6bm.png (şimal qütbü xəritəsi)
Hiperboreyalılar
Yunan mifologiyasında Şimal küləyinin kənarında yerləşən Hyperborea adlı əfsanəvi ölkədə yaşadığına inanılan insanların adıdır. Zevs Apollona Delfiyə getməyi əmr etsə də, tanrı əvvəlcə qu quşlarının çəkdiyi arabası ilə Hyperborea'ya getmiş və bir müddət qaldıqdan sonra deyilənləri yerinə yetirmiş və 19 ildə bir dəfə ulduzlar fırlananda bu ölkənin yanında dayanmışdır. tam bir inqilab etdi və öz mövqeyinə gəldi. Apollon Zevsin Siklopları öldürdüyü oxu bu ölkənin paytaxtında məbəddə gizlədib və bu ölkənin sakinlərindən biri Abasis oxla bütün dünyanı bir başından o biri ucuna qədər gəzməyi bacardı. Herodotun fikrincə, Delosda tapılan və Apollona aid olduğu deyilən bəzi müqəddəs əşyalar Hiperboriyadan gəlib. Başqa bir rəvayətdə deyilir ki, Apollon və Artemidanın doğulması zamanı Hyperbor, Argis və Opis adlı iki gənc qız Letonun asanlıqla dünyaya gəlməsinə kömək etmək üçün gəliblər. Qalatiyalıların Delfiyə səfəri zamanı Hyperbore, Hyperokhos və Laodokosdan olan iki ruh peyda olub, düşməni dəhşətə gətirir və bölgənin müdafiəsinə kömək edir. Belə dəlillərə əsaslanaraq iddia edilir ki, hiperboreyalılar bəzi Apollon kultlarının mənşəyini formalaşdırmışlar və xüsusilə Delfi kahinini qurmuşlar. Apollondan başqa Herakl, Perse kimi qəhrəmanlar da müxtəlif miflərdə bu ölkəyə səfər etmişlər.
əli xəyyam 1989-cu ildə təbrizdə doğulub, bakıda böyüyüb. 2006-cı ildə bakı atatürk liseyini, 2011-ci ildə isə xəzər universitetinin iqtisadiyyat fakultəsini bitirib. o həmçinin ingiltərənin oksford şəhərindəki london kral kollecini bitirmişdir. əli xəyyam bir neçə şeir kitabının və şeir albomunun müəllifidir.
2010-cu ildə deyil ilk kitabını nəşr etdirmişdir. "deyil" kitabının redaktəsi və ön sözü filosof alim ağalar məmmədov tərəfindən verilib. dizayn orxan məmmədovundur.
əli xəyyam ikinci kitabını orxan cuvarlı ilə birgə qələmə almışdır. kitabda eyni mövzuları hər iki yazar öz şəxsi münasibətini bildirir. deviz: "eyni hadisəyə 2 fərqli baxış. eyni hissin 2 fərqli cür yaşanmış olması. eyni insanın 2 fərqli hissəyə parçalanmasıdır." cuvarlı bunu şeir ilə, xəyyam isə nəsr ilə ortaya qoyur. baxışlarında bəzi mövzularda çox yaxın olsalar da, bəzilərində radikal dərəcədə fərqlidirlər. buna görə də oxucu eyni mövzuya iki fərqli baxış ilə eyni zamanda tanış olur. mövzular müasir azərbaycan gəncinin duyduqları, hiss etdikləri, görmək istədikləri, problemləri və sevgisi haqqındadır.
əli xəyyamın sayca üçüncü kitabı olan "bulud bağçaları" isə 2014-cü ildə çap olunmuşdur. kitabın ilk iki nəşri çox qısa zaman ərzində tükənmişdir.
hal-hazırda tural yusifovla youtube'da "söhbətgah"verlişini aparırlar.
Ölkələrəin idarəetməsinə təsirindən kimi fason yazağ. amerikalı psixoloq Abraham Maslounun motivasiya haqqında dediyi nəzəriyyələrinə istinad edək.Bunu edərkən də ölkələrin xüsusiyyətlərinin bunlara necə təsir etdiyini mərhələ-mərhələ qeyd edək.
1)Fizioloji(hava,su,qida,istilik,yuxu və.s):
Ölkələrin coğrafiya mövqeyinə nəzər salsaq,bəzi ölkələr quraqlıqdan,ifrat dərəcəli yağışlardan,sərt soyuğlardan əziyyət çəkən əhalinin mövcud olduğunu görərik.Belə olduğda da,birbaşa olarağ həmən amillər fizioloji cəhətdən insanlara,ardıyca da onların işləmə qabiliyyətinə,motivasiyasına təsir göstərir.
2)Təhlükəsizlik(sağ qalma,sığınacağ,haqq və hüquqlar və.s):
Yaşadığımız dövr ərzində təbii fəlakətlər qaçınılmazdır.insanlar bunun fərqinə varır və əlbəttə,işə getdikləri zaman,iş yerlərində olduğları zaman təhlükəsizliklərinin təmin olunması mütləqdirki nəticə ,həm iş cəhətdən,həm də öz mənafeyləri cəhətdən nəticə yaxşı olsun.
Bir başqa məsələyə də diqqət yetirək;bəzi ölkələrdə terror hadisələri,cinayətkarlığ normaldan artığ baş verir.Xülasə,
insanlar da özlərini,hüquqlarını qoruyarağdan ölkəni tərk edə,işləməkdən imtina edə bilərlər.
3)Aid olma,sevgi(dostluq,ailə,ünsiyyət,aid olma və.s):
Mənim fikrimcə bu idarəetmənin motivasiyasına ən çox təsir edən cəhətlərdəndir.Bura da ölkələrin adət-ənənələri,mentaliteti,maariflənməyi,təhsili və.s insanlar arasında ünsiyyətə,davranışa,əlaqəyə təsir göstərir.
4)Hörmət(özünə hörmət,özünə inam,tanınmaq,uğur qazanmaq və.s):
Fikrimcə bu mərhələ bundan əvvəl qeyd etdiyim 3-cü nəzəriyyədən asılıdır.
Xülasə,ölkəlırin xüsusiyyətləri,adət-ənənələri,stimullaşdırıcı tədbirləri,təhsili,idarəetməyə və bunun motivasiyasına təsiri böyükdür.
Deməli, Akif Azalp 20-ci əsrin məşhur özbək aşığı Erqaş Cümənbülbülün ifasında yazıya alınan qədim “Gündoğmuş dastan”ından bir misranı epiqraf alıb, 1986-cı ilin sonunda özbəkcədəki adı təxminən “Əssalam əleyküm, darnın ağacı!” kimi səslənən bir şeir yazır. Şeir, eyni zamanda iki hadisəyə, həm SSRi Prokraturası tərəfindən Özbəkistana göndərilən və “pambıq işi” adı altında özbəklərə zülm edən Qdlyan soyadlı bir erməniyə, həm də qazax xalqına amansız divan tutan Kremlin sitəminə qarşı yazıldığından və bütün Türküstan ruhunun üsyanı kimi qəbul olunduğundan çox tez məşhurlaşır. Söhbət “pambıq işi” adı altında aparılan o zülmdən gedir ki, ərləri, oğulları, qardaşları həbsə atılan və ağır işgəncələrə məruz qalan özbək qadınları sonda bu əzaba dözməyərək SSRi hökumətinə səslərini çatdırmaq üçün özlərini yandırmaq aksiyasına başlayırlar. Bu aksiyanın gedişində neçə-neçə qadınlar özünü yandırır və nəhayət rus şairi Mixail Dudinin SSRi parlamentindəki çıxışından sonra hökumət bu məsələyə əncam çəkir.
Qısa zaman içində məşhurlaşan şeirin şöhrəti o səviyyəyə gəlib çatır ki, 1987-ci ildə Özbəkistanın xalq şairi Rauf Pərfi Öztürk Akif Azalpın bu şeirinə nəzirə olaraq eyni adlı başqa bir şeir yazır və sonda "Akif Azalpa" qeyd edir.Bir çox şairlər də bu şeirdən ilhamlanıb nəzirə yazır.
Rüstəm Behrudi 1989-cu ildə Özbəkiatana səfərə gedir,sakitcə bu misraları götürür plagiat edir və "Salam,dar ağacı" şeirini yazır,amma və lakin Azalpı tanımadığını,ilk dəfə bu sözlərin öz şəxsinə aid olduğunu vurğulayır.
Aşağıdakı Behrudinin öz qələminə aid etdiyi "Salam,dar ağacı"şeiridir.
Yolumu gözlədin hər səhər-axşam,
Salam, Dar ağacı!
Əleyküm-salam.
Əcəllə ölməyə doğulmamışam,
Salam, Dar ağacı!
Əleyküm-salam.
O hansı millətdir, taleyi sirdir?
Yüz adla bölündü, yenə də birdir!
Məni hüzuruna bu dərd gətirdi,
Salam, Dar ağacı!
Əleyküm-salam.
Xəzəri, Baykalı, Aralı gördüm,
Gördüm can üstədir, yaralı gördüm.
Tanrını bəndədən aralı gördüm,
Salam, Dar ağacı!
Əleyküm salam.
Çarxı tərs fırlanır fələk qarının,
Turan kölgəsində budaqlarının.
Rəngi bayrağımda yarpaqlarının,
Salam, Dar ağacı!
Əleyküm salam.
Əvvəlin axırı, sonun əvvəli
Buymuş, bilməmişəm bunu mən dəli.
Qorxum yox! Nə olsun boyun göy dəlir?!
Salam, Dar ağacı!
Əleyküm-salam.
Danış, Əmir Teymur, bu son nəydi bə?
Boynumda ağ kəfən, dilimdə tövbə…
Dərsini tərs bilən, mənimdi tövbə!
Salam, Dar ağacı!
Əleyküm-salam!
Səni mən əkmişəm… Mənə sən qənim,
Səni suvarmağa halaldı qanım;
Yarpağın rəng alsın qanımdan mənim,
Salam, Dar ağacı!
Əleyküm-salam!
Ey darın ağacı! Kimdən kəməm, kəm?!
Ya səni yendirrəm, ya sənə yennəm.
Ya da budağında yarpağa dönnəm,
Salam, Dar ağacı!
Əleyküm-salam.
Qırğızam, özbəyəm, qazax, türkmənəm,
Başqırdam, kərkürəm, elə görk mənəm.
Sənin gözlədiyin qərib türk mənəm!
Salam, Dar ağacı!
Əleyküm-salam.
Qəbul et, növbəti qurbanın mənəm,
Mənim canım səndə, bil, canın mənəm.
Elə qürrələnmə, hər yanın mənəm,
Salam, Dar ağacı!
Əleyküm-salam.
Səhrada yetişən,tikanlı,ərəbcə adı "harəsə" olan bitki.Dəvələr bu bitkini yeməyi çox xoşlayır.Başlayırlar yeməyə tikan ağızlarını qanadır,ilıq qan və duzlu maye içdikcə xoş olurlar.Özlərini saxlaya bilmirlər,əgər müdaxilə də olmasa,yeməyə davam edir və qan itkisindən ölə bilərlər. Hirs,həris,ehtiras kimi sözlər də bu sözdən yaranıb.
m.ə. rəsulzadə 1 ay bakıda gizləndikdən sonra abbasqulu bəy kazımzadə ilə gürcüstana getmək adıyla yola düşürlər. gedişat onları ismayıllı rayonunun lahıc qəsəbəsinə gətirib çıxarır. orada özünün dediyinə görə, bir yurddaşının evində qalırlar. bu evdə kiçik bir kitabxana mövcud olur. burada firdovsinin şahnaməsini yenidən oxuyur. oradakı siyavuş bölümü yeni əlaqələr yaradır nəzdində. dostuna "indi əsrimizin siyavuşundan yazacam'', deyir. bir neçə səhifə yazmışdı ki, o evi tərk etmək məcburiyyətində qalır. 3 il sonra türkiyədə olarkən həmən vaxt 2-ci nüsxə olaraq yazdığı əlinə çatır. 1923-cü ildə kitabı istanbulda nəşr etdirir. əsərdə siyavuş adı altında, eyniadlı obrazdan ilhamlanaraq yazılıb. azərbaycanın cümhuriyyət dövründən əvvəl, əsasən, cümhuriyyət dövründən, və sonraki vəsiyyətindən bəhs edir. siyavuş sülhsevər insan olur. əslən həm türk, həm də fars sayıla bilər. türk və iran dövlətləri arasındakı siyasətə və saraydaxili intriqalara qurban gedir. azərbaycanın da gənc, dəliqanlı, potensiallı bir səyavuş olaraq təsvir edir.nəticədə o da çiçəklənən cümhuriyyətinin siyavuşu-gərd misalı çökdüyünü vurğulayır.
əsas qəhrəmanları qarşılıqlı şəkildə qeyd edəcəm:
siyavuş-azərbaycan;
keykavus - fars (iran);
əfrasiyab - türkiyə;
gərsivəz - ruslar, bolşeviklər;
firəngis - axc qurucuları.
müəllif azərbaycanın həmin illərdə hansı situasiyada olduğunu, axc-nin necə yarandığını hansı işləri görüb, necə siyasət yürütdüyünü, süquta uğramağını təşbihatlarla, ədəbi vasitələrlə oxuculara çatdırır. və biz gənclərə xalqımızın rifah, inkişafıı üçün yüksək potensiala sahib olduğumuzu, bundan layiqincə istifadə edib, hətta uğrunda canımızı ortaya qoymağımızın labüd olduğunu vurğulayır.
əsərin bənzətmələri, müqayisələri diqqətimi müsbət mənada cəlb etdi, çün oxucunu tək əsərin süjet xəttiylə deyil, müqayisə etdiyi başqa hadisələr, şəxslər haqqında da marağlanmağa, araşdırmağa sövq edir. axc-nin gördüyü işlər haqqında yeni məlumatlar öyrəndim. əsərdə firdovsini, başqa iranlı şair olan hafiz şirazini fatalist kimi göstərir, lakin əsərin sonlarına doğru işlətdiyi bir cümlə vardır, "heç bir hadisə zaman və məkan təsirindən qurtula bilməz". bu cümlə də özlüyündə fatalizmi hardasa əks elətdirir.
əsərin sonlarında axc barədə yalnız görülən müsbət işlərdən danışılır. sözsüz ki, elə bir zamanda sözü gedən işləri görmək dilə belə asan gəlmir.
amma bu zaman olan boşluqlardan da qələmə alınsaydı məqbul olardı.
zülmi-sitəmdən eylərik hər gün aman-aman,
gözlər bir ox misalıdı qaşlar kaman-kaman,
məhv oldu körpə-körpə ümidlər zaman-zaman,
kəndir də istəməzdi sonum intihar ola.
--------
dəstəklə iddialı xiridar olanları,
tək-tük görür əhali xiridar olanları,
çıxmaqla ruhu ali xiridar olanları,
söz aləm içrə qədri bilinməz qida imiş.
-müzarə bəhrində bədahətən dediklərindən iki bənd.
Uşağlıqdan bəri bir çoxumuzun gördüyü,izlədiyi və güldüyü,bəlkə də qəh-qəhə atdığı illərlə davam edən komediya verlişləri,tamaşalarına baxmışığ.Bu sektorda 20-30 ildi dəyişməyən komandalar da var,hətta.amma və lakin söhbət komandanın personallarından getmir,hal-hazırda.əhatə etdiyi,xalqa göstərdiyi mövzulardan gedir.Dəyişilməyən,standart və xalqda gülüş yaradan mövzularımız:gəlin-qayınana,toy-büsat,qohumlar,ailə-məişət problemləri.Demək olar ki,üstünlük təşkil edən mövzuların mücəssəməsi bunlardır.həmin mövzulara baxıb 15 il qabağ
Gülən insanlar,yenə də həmin ki,mövzulara qulaq asanda gülür.Söhbət gülməklərindən də getmir,şəxsi işləridi.Amma və lakin bu gülüş mövzuları,əsasən,bizim əksik tərəflərimiz,problemlər yaradan söhbətlərdir.insan zəif cəhətlərinə gülər,amma buna bir çarə də qılar.biz də baxıb illərlə eyni şeylərə gülən insanlar elə ancağ gülür və bunlara ləzzət edir,sanki fəxr olunası hərəkətlərdir.öz hallarına gülənlər,ağlanası hallarını fəxrdən gülünəsi hala çevirmədən,gülürlər.xalqın öz vəziyyətindən piyar tutanlar yaxşı tutur.hərtərəfli yuxudu bu.
Hurufiliy,ələvilik ümumiyyətlə islam məzhəblərinin bəzilərində mis və ya gümüş sırğa taxırdılar(tək o dövrdə yox,amma Nəsimi filminə baxarsız,əyani olarağ görərsiz)allahın qulu olmağa işarə edirdi
Əliağa Vahidin özünə ustad saydığı,ona təxəllüsünü verən Məşədi Azər Buzovnalını(əsl adı Xosrov imaməliyev) XX əsr şairlərimizdən olmuşdur.Buzovnadakı evində "məcməüş-şüəra" keçirərmiş və tanınmış şair,qəzəlxanlar yığılarmış.
Bir gün Əliağa Vahid üç-dörd dostu ilə birlikdə Məşədi Azərin yanına gedirlər.Bir müddət sonra Əliağa qayıdır ki,Məşədi bir beyt var Füzulidən,onu təhlilinin edə bilmirik.Məşədi Azər-hələ bir de görüm hansı beytdir,deyir.
Beyt budur:
Bu qəmlər ki,mənim vardır bəyirin başına qoysan,(bəyir-dəvə)
Çıxar kafər cəhənnəmdən,gülər əhli-əzab,oynar.(M.Füzuli)
Məşədi Azər durur ayağa(kitabxanası da elə oturduğları yerdə olur),gedir rəfin ən başında qoyduğu quranı götürür.Əliağa da dostlarına zarafatca deyir ki-"Füzulidən beyt deyirik,quran açır bizə,yoxsa Məşədi yasin oxuyacağ bizə?".Məşədi Azər gəliri,oturur və qurandan bir ayə açır.Hansı ki,ayədə bəhs edir ki,cəhənnəmdə iki növ yanacağ insanlar.Biri əbədi olarağ,biri də cəzasın çəkdikdən sonra cənnətə gedənlər.Əbədi olanların qurtulmağına belə misal çəkir ki,o vaxt onlar cəhənnəmdən çıxa bilər ki,dəvə iynənin gözündən keçə bilsin.(Araf surəsində ki ayə tam olarağ belədir-"O kəslər ki, ayələrimizi yalan hesab edər, və onlara təkəbbürlə yanaşarlar; Onlara göyün qapıları açılmaz, və Cənnətə daxil ola bilməzlər; taki dəvə iynənin gözündən keçməyənə qədər. Günahkarlara belə cəza veririk! Onlar üçün Cəhənnəmdən (atəşdən) döşək, üstlərindən də (örtmək üçün atəşdən) yorğan vardır. Zalımları belə cəzalandırırıq! " (Araf, 7/40))
Ayəni oxuyandan sonra Məşədi deyir ki,quranı bilməyən Füzulidən də baş açmaz.
Beytin açığlamasına gəldikdə isə deyir ki,bu mənim qəmlərim,dərdlərim ki var,bunları dəvənin başına qoysan, o qədər tab gətirməz ki,o qədər cılızlaşar ki,iynənin belə gözündən keçər və keçən zaman əhli-cəhənnəm azad olar.
Vahidgil də bir daha mat-məəttəl qalırlar Füzuliyə.
Uşağlığda it kimi velo sürürdüm,səhər çıxıb axşam qayıdırdım.Sözsüz ki,veloyla çox hafisələr gəlib başıma 1in i di danışacam ki,sonraya da nəsə qalsun da,ayqam.
Deməli,mən əlavə olarağdan 3 dostum yayın cırhacırında yenə çıxmışığ sürməyə,"əyriçay"deyilən çay var,oranı keçib dağa çıxırsan birbaşa.Taxıl sahələri uzanır üzüyuxarı.ortada torpağ yol,qırağlar sarı qızıl.Veloyla çıxmağ qeyri-mümkün olduğundan veloları əlnən çıxarırığ.Çıxardığ,ağac dibi tapdığ,sərinlədiy.Vaxt keçib,vədə yetişdi.Düşməy lazım gəldi.yol aldığ aşağı yavaş-yavaş.heç 10metr getməmişdiy ki,ayağ tormuzun istifadə etdim,gördüm pedal atdı əksinə.Uşağlara dedim ki,asta-asta düşəy ha,dalb-lar.bunlarında 2-də ümumiyyətlə əyləc çox zəif tutur.Xülasə,təzdən başladığ üzüaşağı getməyə.Tormuzu zəif tutan 2nəfər nəyi var sürət yığırlar,xeyli uzağlaşdılar,1nəfər ortada,mən də ehtiyyatnan sürətlənirəm.Sürətləndim,gedirəm gün döyə-döyə başıma.Anidən hiss elədim ki,arxa təkərdən səs çıxdı,velosiped oturdu yerə,yelləndi.Mənim də beynimə fikirlər gəldi ki,sep çıxar birdən,ümumiyyərlə saxlayammaram.gəl özümü atım velodan.(yıxılandan sonra veloya baxanda görürəm ki,sən demə oxu tutan dillər əyilib,bolt qayka çıxıb.təkər əyilib,sep də çıxmışdı.elə özü sürüşüb dayana bulərdi)Elə fikirləşməyimə səbəb o udi ki,saxlaya bilmərəm ya gedib çaya düşərəm,ya da taxıl sahəainə girərəm,ora da ilan qaynıyır,vursa,xosunbay olajam,qağa.Nəsə,özümü atdım velodan.Velosiped də "desna"dı.Bilənlər varsa,onun rolu əyri olur,normal velo rolu kimi olmur.atan ərəfədə,yerə düşməmiş rol sola qaçıb,girdim başıma.Velo getdi,yıxılıb dayandı.Mən də başıma əlimi vurdum tez,heçnə yoxdu,3 4saniyə sonra gördüm istiliy var nəsə,əlimi vurdum,qan şəlaləsi.Bi dənə ortada gedən uşağa göz atıb qışqərdım,baxdı arxaya atdı velosun,qaçdı yuxarı,velo nu falan götürüb düşdüy,zombiyə dönmüşdüm,çayda üzümü yudum.yaraya vurmadım,sonra bir ev tapdığ orda qalanlardan getdim,sağolsunlar isti,təmiz su falan,təmizlədiy yaranı da.Sonra təzdən yığdım velosipedi,satdın getdi
