Punisher

2 əjdaha! 24.12.2018 12:28, Punisher

BBC Future Proqramı çərçivəsində 21 Oktyabr tarixində “Dünyanı Dəyişdirən Fikirlər” adlı konfrans keçirilmişdir. Konfransda elm, texnologiyalar və sağlamlıq haqqında yeniliklər müzakirə edilmişdir. Əsas müzakirə olunan məsələlərdən biri də kosmosda insan koloniyalarının qurulması ilə bağlı olmuşdur.

Planetimizdə əhali sayının sürətlə artması nəticəsində yaranan ərazi və resurs problemləri insanları yeni dünya axtarmağa məcbur edir. SpaceX adlı kosmik turizm şirkətinin sahibi Elon Mask bildirir ki, “Hər hansı bir fəlakət nəticəsində insan varlığını qorumaq üçün başqa planetlərdə yaşamağa imkan verən araşdırmalar vacibdir”. Kosmik koloniya haqqında ilk fikiri 1920-ci ildə Avstriyalı roket dizayneri Herman Potoçnik irəli sürmüşdür. Potoçnikin xəyal etdiyi layihə UFO-ya bənzər dairəvi kosmik aparat yaratmaq idi. Bu aparat süni yer cazibəsi yaratmaq üçün fırlanacaq və enerjini isə günəş palelləri vasitəsi ilə əldə edəcəkdi.

Digər alimlər isə kosmosda koloniya qurmaq əvəzinə başqa bir planetdə ya da Ayda insanın yaşaması üçün lazımi vasitələri özündə birləşdirən süni biosfer yaratmağı daha ağlabatan hesab edirlər. Bu sahədə ilk layihə “Mars 2025”-dir, hansı ki həmin ilə qədər Marsda yeni mədəniyyətin yaradılmasını nəzərdə tutur.
Bəs kosmosda yaşayış necə təşkil olunacaq?

Beynəlxalq Kosmos Stansiyası təcrübəsi kosmik koloniyalarda qarşılaşılacaq problemlər haqqında ilkin fikir yaratmağa kömək edir. Beləki, stansiyada 6 nəfər ekipaja su daşımaq üçün ildə 2 milyard dollar maliyyə vəsaiti xərclənir. Qida və oksigen tədarükünü nəzərə aldıqda xərclər daha da artır. Bu səbəbdən də öz-özünü təmin edən kosmik koloniyanın yaradılması zəruridir.

Digər önəmli problem insan orqanizminin qarşılaşa biləcəyi problemlərdir. Yer cazibəsinin az olması nəticəsində sümük və əzələlərdə zəiflik və başda təzyiq yüklənməsi yaranacaqdır. Bu nəticədə ömürlük və ya müvəqqəti göz xəstəliklərinə səbəb olur. Kosmik radiyasiya katarakt və xərçəng xəstəliyi riskini artırır. Moskva şəhərində Mars 500 layihəsi çərçivəsində 6 nəfər 520 gün ərzində 80 metrlik bir ərazidə yaşamaq məcburiyyətinə qalmış və nəticədə bir çoxunda yuxu, qavrama, depressiya kimi problemlər ortaya çıxmışdır. Kosmik koloniyalarda bu cür problemlər aradan qaldırılmalıdır.
Kosmosda doğulan və yaşayan insanlar bizdən fərqlimi olacaq ?

Tətqiqatlara görə bu cür izolə edilmiş koloniyalarda yaşayan insanların özlərinə xas mədəniyyətləri olacaq. Bəlkə öz dillərini yaradacaqlar, hətta bəzi fiziki xüsusiyyətlərə sahib olacaqlar.

Portland Universitetinin professor Kameron Smitə görə 2000 insandan ibarət olan bir kosmik koloniyanın sakinləri 300 ildən sonar bizdən fərqli bir görünüşə, fərqli davranış formalarına, saç quruluşuna, fərqli dəriyə, aşağı yer çəkiminə uyğun manevr etmək bacarığına malik hündür bədən quruluşuna və.s malik olacaqlar. Smitə görə, hətta bu koloniyalarda genetik mühəndislik yolu ilə yeni orqanlar belə yaradıla bilər. Məsəl üçün, kosmik şüalardan qorunmaq üçün orqanlar və yaxud karbondioksidi oksigenə çevirə biləcək qəlsəmələr yaradılacaq. Bu yolla artıq insan süni biosferdən çıxaraq yeni evlərinə tam olaraq yerləşmiş olacaq

#280586 şikayət

qızıl

3 əjdaha! 24.12.2018 18:01, Punisher

Uzun zamandır mövcud olan qızılın elektronik xassələrinin nəzəriyyəsi və təcrübələr arasında olan uyğunsuzluq artıq aradan qalxdı.
Qızıl dəbdəbənin simvoludur. Qızıldan olan əşyalar bahalı və bənzərsiz gözəlliyə malik olur. Elektriki yaxşı keçirdiyinə görə də elektronik cihazlarda çox istifadə olunur. Halbuki, alimlər bu metalın xassələri üzərində təxmin edilən nəzəri proqnozların təcrübələrlə uyğun gəlməməsi səbəbini araşdır və bunu həll etməyə çalışırlar. Yeni elmi işdə bu təzada 5 elektron arasında olan 5-li qarşılıqlı təsirləri nəzərə alaraq görünməmiş dəqiqliklə hesablanaraq son qoyuldu.
Atomun elektronik xassələri hesablamaq heç vaxt asan olmayıb. Xüsusilə, ağır atomlarda Kulon potensialının elektronlara verdiyi relyativist enerjilər bu hesablamanı daha da qəliz edir. Qızıl üçün, relyavistik amillər 6s və 5d konfiqurasiyaları arasındakı enerji fərqindən daha az təsirə malikdir. Elə buna görə də, qızıl göy işığı udur və sarımtıl çalar qaytarır. Lakin, qızılın digər yönlərini hesablamaq çətindir. Qızılın ionlaşma enerjisi (1 elektron itirmə) və elektrona hərisliyi (1 elektron qazanma) üçün aparılan hesablamalar təcrübələrlə onlarla millielektronvolt (meV) fərqlənib.

Yeni Zellandiyanın Massey Universitetindən Peter Şverdtfeger və onun yoldaşları qızıl üzərində daha dəqiq hesablama aparıb. Onların modeli relyativist effektlərlə yanaşı elektron korrelyasiyası və kvant elektrodinamikasının təsirini də nəzərə alır. Elektron korrelyasiyası çoxelektronlu atomlarda elektronların qarşılıqlı təsiridir. Əvvəlki işlərdə qızılın 79 elektronu arasında elektron korrelyasiyasını hesablayıblar, lakin maksimum 3 elektron arasındakı (3-lü) qarşılıqlı təsiri nəzərə alıblar. (Hər elektron digərinə təsir edir). Şverdtfegerin komandası bu hesablamanı dördlü və beşli qarşılıqlı təsirləri nəzərə almaqla növbəti səviyyəyə aparıb. Beləliklə, təcrübələrdə yaşanan onlarla meV fərq bir neçə meV-a gətirilib. Bu əvvəlkilərə nisbətən 10 qat daha dəqiq deməkdir. Bu metod digər ağır elementlərə də tətbiq oluna bilər.

Bu tədqiqat "Physical Review Letters" jurnalında dərc olunub.

Orijinalı: Synopsis: Golden Mystery Solved

#280615 şikayət

marie curie

+4 əjdaha

1867-ci il 7 Noyabr dünya ilə bir adı olan fizik və kimyagər Mariya Sklodovskya-Küri doğulmuşdur.
Polyak əsilli fransız kimyagəri və fiziki olan bu qadın iki dəfə Nobel mükafatı laureatı (fizika (1903) və kimya (1911)) olmuşdur.
Mariya Kyürinin elmi fəaliyyətində həyat yoldaşı Pyer Kürinin də böyük rolu olmuşdur.

Onların 1895-ci ildə baş tutan evliliyi tezliklə dünya əhəmiyyətli nəticələr əldə edən əməkdaşlığın təməlini qoydu. 1896-cı ildə A. Anri Bekkerel təsadüf nəticəsində xarici işıq mənbəyi (Günəş və ya süni işıq) olmadan uran duzlarının şüalanmasını kəşf etdi. Bu, fiziklər üçün əsl sürpriz idi. Sonralar Mariya Bekkerelin bu kəşfini “radioaktivlik” adlandırdı. Fiziklər və kimyaçılar qarşısında əlavə sual meydana çıxdı: görəsən, bu xassə yalnız urana və onun duzlarınamı məxsusdur, yoxsa bu başqa elementlərdə də var? Mariya Küri məhz bu sual ətrafında əri Pyer Küri ilə birlikdə uranda aşkarlanan radioaktivliyin digər elementlərdə mövcud olmasını araşdırmağa qərar verdi və toriumda da radiovtivlik olmasını aşkarladı.

Pyer Kürinin özünü əsasən yeni radiyasiyanın fiziki cəhətdən öyrənilməsinə həsr etdiyi halda, Mariya Küri metal halında saf radium əldə etməyə çalışırdı. O, bu işə ərinin şagirdlərindən biri olan kimyaçı Andre-Lui Debirin köməyi ilə nail oldu. Mariya bu tədqiqatın nəticələrinə əsasən elmlər doktoru adını qazanmışdı və 1903-cü ildə Mariya və Pyer Bekkerel ilə bərabər radioaktivliyin kəşfinə, "radiasiya hadisəsinin tədqiqindəki əvəzedilməz müştərək fəaliyyətlərinə görə" görə fizika üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüşlər.

1906-cı ildə Pyer Küri nəqliyyat qəzasında həlak oldu. Lakin Mariya Küri ona təyin olunan pensiyadan imtina edir. Həyat yoldaşının qəfil ölümü Mariya Küriyə ağır zərbə oldu, lakin həmçinin bu hadisə onun karyerasında dönüş nöqtəsi idi: bundan sonra o, bütün enerjisini Pyer Küri ilə başlatdıqları elmi işi təkbaşına tamamlamağa həsr etdi. O, 13 may 1906-cı ildə həyat yoldaşının ölümündən sonra vakant qalan professorluq vəzifəsinə təyin edildi və bununla da Sobon Universitetində dərs deyən ilk qadın professor oldu. Onun sonrakı təcrübələri radiumu metal şəklində almaqdan ibarət olmuşdur. Xanım fizik bu nəticəyə 1910-cu ildə Anri Debirinlə birgə nail olmuşdur. O, həmçinin Beynəlxalq Çəki və Ölçü vahidləri Bürosuna radioaktiv maddələrin ilk etalonunu hazırlayıb təqdim edən alim kimi də məşhurdur. Mariya Kürinin digər fundamental nailiyyəti kimya sahəsinə aiddir. O, 1911-ci ildə "kimyanın inkişafındakı əvəzedilməz fəaliyyətinə: radium və polonium elementlərinin kəşf edilməsi, saf halda radiumun ayrılması və bu möhtəşəm elementin təbiətinin öyrənilməsinə görə" kimya üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. Bununla da o, Nobel mükafatını iki dəfə alan ilk şəxs kimi elm tarixinə düşmüşdür.

4 iyul 1934 -cü ildə Mariya Küri radioaktiv şüalanmanın yaratdığı qan xərçəngindən dünyasını dəyişdi.

3 əjdaha! 26.12.2018 08:50, Punisher

#280678 şikayət

kvant dalğalanması

3 əjdaha! 26.12.2018 08:53, Punisher

Kvant fizikası daxilində kvant dalğalanması (Quantum Fluctuation) kosmosun müəyyən bir nöqtəsində Verner Heyzenberqin təyin etdiyi Qeyri-müəyyənlik prinsipi daxilində enerji miqdarındakı keçici olaraq dəyişir. Bu hadisə enerji saxlanması qanununun pozula biləcəyini göstərir. Ancaq bu pozuntu yalnız çox kiçik zaman aralıqlarında baş verə bilir. Buna baxmayaraq fiziklər bu pozuntunun edildiyi anda var olan şərtlərə bağlı olaraq müddətin uzadıla biləcəyini və hətta kainatı yarada biləcək bir balonun yoxdan meydana gəlib genişləyə biləcəyini irəli sürür. Yaxşı, amma kvant dalğalanması necə heçlikdən enerji, buna görə də maddə meydana gəlməsinə səbəb ola bilər? Bunun kainat dərk etməmiz baxımından dəyəri və əhəmiyyəti nədir?

Kvant dalğalanması nəticəsində virtual zərrəciklərin maddə-antimaddə cütləri heç yoxdan var ola bilir. Virtual zərrəciklər kvant nəzəriyyəsi daxilindəki riyaziyyatın bir nəticəsi olaraq ortaya çıxan, hələ tam olaraq aydın ola bilməmiş bir anlayışdır. Bu zərrəciklər birbaşa müşahidələrlə müəyyən edilə bilinmir. Riyazi hesabların müşahidə edilə bilən və müəyyən edilə bilən qisimləri üzərində təsiri olmadığı üçün bunlara "virtual" zərrəcik deyilmişdir. Ancaq bu strukturların çox maraqlı xüsusiyyətləri var: ilk olaraq fizikanın təməl qanunlarını poza bilərlər. Məsələn zamanda geriyə hərəkət edə bilirlər, enerji saxlanmasına tabe deyilmiş kimi davranırlar və hətta işıqdan sürətli hərəkət edə bilirlər. Bunların heç biri həqiqi zərrəciklər tərəfindən edilə bilməz. Virtual zərrəciklərin bunu edə bilməsinin səbəbi varlıqlarının maddə və enerji üzərindəki təsirlərinin hər zaman sıfır olmasıdır. Həqiqi bir maddə əsla bu qaydaları poza bilməz, çünki özünün səbəb olduğu hər şey "məlumat dəyəri" daşıyır və ətrafındakı sistemə sıfır olmayacaq şəkildə təsir edir. Virtual zərrəciklər isə hər zaman özlərini ləğv edən anti virtual zərrəciklərlə bir yerdə meydana gəldikləri üçün fizikanın bütün təməl qanunlarını poza bilirlər. Burada xəbərdarlıq edək: virtual zərrəciklər anti zərrəciklər ilə qarışdırılmamalıdır, ayrı mövzulardır. Virtual zərrəciklər olduğu kimi, virtual anti zərrəciklər da var. Bunların təsirləri maddənin qarşılığı olan antimaddədən fərqlidir.

Bu, qulağa biraz fantastik gələ bilər (bəlkədə çox), ancaq kvant mexanikasının ən fundamental tapıntıları arasında yer alır. Üstəlik həqiqi maddə və enerji üzərində yeganə təsirləri də müəyyən edilmişdir. Az əvvəl maddəyə və enerjiyə təsir edə bilməyəcəklərini söyləmişdik. Ancaq bu, virtual zərrəciklərin bütün təsirlərinin cəmidir. Virtual zərəcik cütlərinin tək halları (anit virtual zərrəcik təsir etmədiyi halda) maddə və enerjiyə təsir edə bilər. Ancaq virtual zərrəciklərın sistemin cəminə təsiri sıfırdır. Virtual zərrəciklərın təsirləri bir çox müxtəlif fiziki araşdırmalarda müəyyən edilmişdir. Coulomb qüvvəti, dipollar arası maqnit qüvvəsinin elektromaqnit induksiyası, zəif nüvə qüvvəsi, kvarklar arası güclü nüvə qüvvəsi, fotonların spontan şüalanması, vakuum polarizasiyası, Casimir təsiri, atom səviyyəsindəki Lamb sürüşməsi, Hawking radiasiyası kimi saysız faktda virtual zərrəciklərın təsiri müəyyən edilə bilinib. Özləri birbaşa müşahidə və müəyyən ediləmirlər, ancaq doğru yerə baxmağı bilsəniz, təsirlərini müşahidəə edə bilərsiniz. Hətta indiki vaxtda bu, virtual zərrəciklərın böyük ehtimalla kainatın hər nöqtəsində hər an meydana gəldiyini və sonra dərhal yox olduqlarını təsdiqləyir.

Yaxşı bunun kainatın var oluşuyla əlaqəsi nədir? Bu çox geniş bir mövzudur və bu barədə bir çox kitab yazıldı, yazılır və yazılacaq. Ancaq çox qısa bir düşüncə zənciri bizi bu nöqtəyə gətirir: kainatdakı bütün maddənin və enerjinin bütün enerjisi cəmdə sıfırdır. Bir çox ayrı elm insanının (Stephen Hawking, Laurence M. Krauss və Michio Kaku kimi) analizləri bunu göstərir. Əgər enerji cəmdə sıfırdırsa kainat heçlikdən var ola bilən kvant dalğalanmanın bir məhsulu ola bilər! Yəni hazırda böyük bir virtual zərrəcik içərisində yaşayır ola bilərikmi? Ancaq virtual zərrəcik cütlərinin çox qısa bir müddət üçün var ola bildiyini, sonrasa yox olmaq məcburiyyətində olduğunu söyləmişdik. Bu necə olacaq?

Sualın cavabı Böyük Partlayış Nəzəriyyəsi və alt başlıqlarında gizlidir. Müasir fizikanın yekdilliklə razılaşdığı ən fundamental nöqtələrdən biri Böyük Partlayışın bir nöqtədə, müdhiş kiçik bir həcmdə və bir anda reallaşdığı və sonra müdhiş sürətli bir genişləmə (inflyasiya) dövrünə girildiyidir. Bu gün kosmik mikrodalğa arxa plan şüalanması və qravitasiya dalğaları kimi tapıntılar bu fikirləri təsdiqləyir. Bir başqa əhəmiyyətli nöqtə də bu genişləmənin başlaması üçün çox-çox kiçik bir miqdar enerjinin kafi olduğudur. Eynilə bir meşə yanğını kimi kiçicik bir "enerji" hər şeyi başlada bilər. Çünki başlanğıc çox kiçikdir və sonra var olan hər şeyin bütün enerjisinin cəmi sıfırdır. Kvant dalğalanması Kainat içində də, böyük ehtimalla Kainatın meydana gəlməsindən əvvəl də, davamlı baş verən bir hadisə ola bilər. Bir başqa deyişlə, eynilə Kainatımız içərisində var olduğu kimi, heçlik içərisində də kvant dalğalanma dayanmadan iş başında ola bilər. Bunların enerji tarazlığı və xüsusiyyətləri hər səfərində bir-birindən fərqlidir və o qədər çox sayda meydana gəlir ki, içlərindən biri, doğru şərtlərdə meydana gəlirsə, Kainatın başlanğıcını tətikləyəcək genişlənməni yarada bilər!

Bunun mümkün ola biləcəyini də, yuxarıda verdiyimiz xəbərdəki araşdırmaçılar riyazi olaraq göstərmiş oldular: Wheeler-DeWitt Tənliklərinin xüsusi bir alt çoxluq həlli... Bu tənlik müasir fizikanın iki əsas nəzəriyyəsi olan kvant mexanikasıi ilə Ümumi Nisbilik nəzəriyyəsini bir-birinə bağlamağa çalışan bir tənlikdir. Əgər bu bacarılsa Kvant Qravitasiya nəzəriyyəsi inşa edilə biləcək. Tənliyin özünün problemləri vardır (zaman problemi kimi), ancaq yenə də əhəmiyyətli bir riyazi ifadə olaraq görülməkdə və geniş şəkildə istifadə edilir. Çünki işə yarayır.

Kvant dalğalanma nəticəsində heçlikdən yaranan varlıq Science jurnalında nümayiş olunan məqaləyə görə kainatın hər hansı bir şəkil modelində meydana gələ bilir. Riyazi olaraq edilən bu isbatdan əvvəl kainatın yalnız dümdüz olması halında kvant dalğalanmanın heçlikdən bir kainat yarada biləcəyi, çünki ancaq o zaman virtual zərrəciklərın bütün təsirinin cəminin sıfır ola biləcəyi düşünülürdü. Ancaq edilən araşdırma kainatın şəkli nə olursa olsun (açıq, bağlı və ya düz), kvant dalğalanmanın heçlik içərisindən enerjisi cəmi sıfır olan bir varlığı özbaşına və durduq yerdə yarada biləcəyini təsdiqləmiş olur.

Buna qəti bir şey gözüylə baxmaq çox doğru olmaz, hələ də təsdiqlənməsi, təkrarlanması və müşahidə edilə bilən dəlillərlə dəstəklənilməsi lazımdır. Bunları əldə etmək üçün çox bir müşahidə lazım ola bilər. Lakin ola bilsin ki, bu hesab doğrudursa və təcrübi olaraq göstərilsə, kainatın necə var olduğunun sualı tamamilə həll edilmiş ola bilər. Heç olmasa o istiqamətə doğru böyük bir addım atmış ola bilərik. Hətta bu kəşfin "Kainatın xaricində nə var?" sualına da cavab verməsi mümkündür: kvant dalğalanmaları ilə hörülmüş nəhəng bir heçlik. Bunun içərisində çox sayda var olmuş və var olan kainat... Bizim kainatımız heçlik içərisində davamlı yanıb sönən nöqtəciklər kimi olan kvant dalğalanmalarının içində var ola bilmiş sadə bir genişlənmə ola bilər. Ancaq o zaman niyə bu qədər kompleks və dolaşıq bir məzmuna sahibdir? Maddə ilə antimaddə bir-birindən necə ayrıldı? Bu və bunun kimi suallarla bu sahədəki tapıntılar elm ictimaiyyəti tərəfindən həyəcanla, maraqla və eyni dərəcədə şübhəylə qarşılanır.

Son olaraq... Bu tapıntı və kainatın ola biləcək bu modeli əslində bizim "yox olduğumuz" mənasına gəlir? Xeyr, bu səh bir açıqlama olardı. Çünki biz madddən ibarət olan varlıqlar olaraq nə isək oyuq. Yəni kainatın bütün enerjisinin sıfır olması və ya heçlikdən var olduğumuz həqiqəti bizim "heç" olduğumuz mənasını vermir. Çünki necə var olduğumuzu kəşf etməmiz var olduğumuz həqiqətini dəyişdirə bilən bir kəşf deyil. Biz kainatın müsbət maddə-enerji tərəfində olan strukturlarıq. Bunu heç bir tapıntı dəyişdirməyəcək. Ancaq bu kəşf bizim varlığımızın "nəhəng" bir heçlik içərisində olduğunu təsdiqləyə bilər. Bunun nəticəsində heçlik içərisində sonsuz sayda kainatlar meydana gələ biləcəyi fikirinə də qapı aralanmış olar. Onsuz da çoxlu kainatlara dair tapıntıların və məlumatlarımızın gedərək artdığı indiki vaxtda bunu kəşf etmək də böyük bir addım olardı.

#280679 şikayət

qaranlıq maddə

+3 əjdaha

Hər dəfə səmaya baxdıqda, əslində orada gördüklərimizdən daha çox səma cismini görə bilmirik. Bununla yanaşı, kainatın hər nöqtəsində bilinəndən 5 dəfə çox bilinməyən maddələr var. Bu bilinməyən maddələr qaranlıq maddə adlanır.

Onların var olduğunu bilirik. Çünki, onların yaratdığı qravitasional linzalanmaları müşahidə edə bilirik. Onlar olmasayı, bu qədər səma cismi qalaktikaları, daha böyük sistemləri bir arada tuta bilməzdi. Onların var olduğunu bilirik, amma nə olduqlarını yox.

Qaranlıq maddələrə təsir edə biləcəyimiz 4 fundamental təbiət qüvvəsi var. Güclü qüvvə atom nüvəsinin dağılmağının qarşısını alır; zəif qüvvə isə tam əksi, zərrəciklərin və atomların parçalanmasında iştirak edir; elektromaqnetik qüvvə yüklü zərrəciklər arasında təsiri ötürür; cazibə qüvvəsi isə kütləsi olan bütün maddə növləri arasında əlaqəni təmin edir. Qaranlıq maddəyə elektromaqnetik təsir göstərmək lazımdır ki, işıq və ya digər dalğa geri qaytarsın. Qayıdan elektromaqnetik dalğaları teleskoplarla toplayıb onlarda şifrələnən məlumatları aça bilərik.

Artıq kifayət qədər çoxlu qaranlıq maddə namizədləri var. Onların hərəsinin yuxarıdakı qüvvələrlə özünəməxsus təsir növləri və onları izah edən nəzəriyyələr mövcuddur. Bəziləri digərlərindən daha çox fiziki hadisələri izah edə bilir, bəziləri isə daha reallığa uyğundur. Sizlərə ən qabaqcıl 5 qaranlıq maddə namizədlərini təqdim edirik.

1. WIMP (Zəif təsirli kütləvi zərrəciklər)
ingiliscə açılışı weakly interacting massive particles zəif təsirli kütləvi zərrəciklər perspektivli görünən hipotetik zərrəcikdir. O bildiyimiz maddə növlərindən fərqli olardı. Elektromaqnetik qüvvə ilə fərqli təsir növü niyə kainatda görünməz olduğunu açıqlayır. Hər saniyə yalnız ətrafındakı cisimlərlə zəif və cazibə əlaqəsinə girən Yerin hər kvadrat santimetrindən yüz minlərlə belə zərrəcik keçməlidir.
Əgər WIMPlər mövcuddursa, onda onların miqdarı normal materiyanınkından 5 dəfə çox olmalıdır ki, bu da kainatdakı qaranlıq maddələrin nəzəri miqdarı ilə örtüşür. Bu bizə onların toqquşmalarından əmələ gələn yüklü zərrəcikləri Yerdə toplayıb, yaydıqları işıq şüalarını müşahidə etməyə imkan verir. Elə XENON100 təcrübəsi də bunu etməyə çalışır.
WIMPlər bir çox geniş tədqiqatların mövzusu olmuşdur. Əsasən də, heç əlaqəsi olmayan Standard Model sonrası fizikanın da belə zərrəciklərin varlığını önə sürməsi təsadüfü WIMP möcüzəsi adlanır.

2. Aksionlar
Aksionlar aşağı kütləli, yavaş hərəkət edən, yükü olmayan, digər maddələrlə zəif təsirdə olan, və bu da onların aşkar edilməsini çətinləşdirən zərrəciklərdir. Yalnız xüsusi kütləli aksionlar qaranlıq maddələrin görünməzliyini izah edə bilər. Biraz yüngül və ya ağır aksionlar birbaşa görünə bilər. Aksionlar bir cüt işıq kvantlarına - fotonlara parçalandığına görə, belə foton cütlərinə baxıb onların varlığını isbat etmək olar. Axion Dark Matter Experiment kimi təcrübələr bu üsulla onları axtarır.

3. MACHO (kütləvi sıx halo cisimlər)
MACHO massive astrophysical compact halo object sözlərinin abbreviaturasıdır. Tarixən ilk təklif edilən qaranlıq maddə namizədlərindən biridir. Halo cisimlər, yəni neyrton ulduzlar, ağ və boz cırtdanlar adi maddədən ibarətdir. Bəs onlar necə görünməz ola bilər? Cavabı, bu cisimlər olduqca az yox səviyyəsində işıq saçırlar.
Onları müşahidə etməyin bir üsulu ulduzların parlaqlığını ölçməkdir. Ağır kütləli cisimlər qravitasional linzalanma hadisəsi yaratdığı üçün, bu hadisə zamanı arxadakı ulduzlar və obyektlərin parlaqlığı arta bilər. Ölçülən parlaqlıq onu linzalaşdıran kütlənin miqdarını ölçməyə imkan verir. Hal-hazırkı qənəatə görə, bu tip cisimlərin kütləsi bilinən qaranlıq maddə miqdarına uyğun gəlmir.

4. Kaluza-Klein zərrəciyi
Kaluza-Klein nəzəriyyəsi bilinən 3 fəza ölçüləri (en, uzunluq, hündürlük,) və zamandan əlavə fəzada qıvrılan görünməz beşinci ölçü barədədir. Sim nəzəriyyəsinin ilkin növü olan bu nəzəriyyənin proqnoz verdiyi 550-650 proton kütləsində olan zərrəcik qaranlıq maddəni təşkil edə bilər.
Bu tip zərrəciklər həm elektromaqnetik, həm də cazibə ilə təsir edə bilər. Lakin, fəzada 5-ci ölçüdə qıvrıldıqlarına görə biz müşahidə edə bilmirik. Xoşbəxtlikdən, neytrino və protonlara parçalandığından, onları təcrübələrdə axtarmaq daha rahat olardı. Böyük Hadron Toqquşdurucu kimi güclü zərrəcik sürətləndiriciləri hələ də aşkar edə bilməyiblər.
5. Qravitino
Ümumi nisbilik və supersimmetriya nəzəriyyələrini birləşdirərkən yeni qravitino adlanan zərrəcik proqnozlaşdırılır. Çoxsaylı təcrübələri müvəffəqiyyətlə izah edən supersimmetriya nəzəriyyəsinə əsasən bütün bozon zərrəciklərin onlardan yarım-tam spin ədədi ilə fərqlənən superşərikləri olmalıdır. Məsələn, fotonun fotino adlı superşəriyi olmalıdır. Bu məqsədlə, cazibə qüvvəsini ötürdüyü fikirləşilən hipotetik qraviton zərrəciyin də qravitio adlı superşəriyi olmalıdır. Qravitinonun yüngül hesab edildiyi bəzi superqravitasiya modellərinə əsasən o elə qaranlıq maddə ilə eynidir.

Mənbə: The Conversation

2 əjdaha! 28.12.2018 11:44, Punisher

#280751 şikayət

sözlük yazarlarından aforizmlər

4 əjdaha! 24.12.2018 13:39, Punisher

Elmi müstəvidə olan bütün söhbətlərə varam. Yetər ki, qarşı tərəf intelektual ehtirasıma tab gətirə bilsin.

#280596 şikayət

riyaziyyat

+3 əjdaha

Riyaziyyat elm deyil. Riyaziyyat bir dildir. Elmin dilidir. Yəni elm adamları bu dildə danışır. Kainatın dilidir. Tək rəqəmlər üstdə qurulmayıb.

3 əjdaha! 24.12.2018 13:38, Punisher

#280595 şikayət

gerardus 't hooft

1 əjdaha! 11.01.2019 15:39, Punisher

Nobel laureatı ilə kvant fizikasının hazırki vəziyyəti ilə bağlı öz narazılıqlarını və özünün yeni çıxış yolunu ehtiva edən müzakirə.

Meline Baldvin.

Bu məqalə Physics Today jurnalından tərcümə edilib. Orijinal müsahibə: "Q&A: Gerard ’t Hooft on the future of quantum mechanics"

Kvant fizikası qanunları kainatın ən təməlində təsadüflərə dayanan elementin olduğunu deyir. Lakin, Gerardus 't Hooft, 1999-cu il Fizika Nobel mükafatçısı, fiziklərin determinizmdən əl çəkməli olduğu ideyasına inanmır.

Özünün yeni "The Cellular Automaton Interpretation of Quantum Mechanics" (az: Kvant Mexanikasının Hücrəvi Avtomat Təfsiri) adlı kitabında, əslində dünyanı yenidən təxminediləbilinən hala gətirən ehtimal paylanmasının mövcudluğundan danışır. Kitaba rəy yazan Stefano Forte, onu, əgər doğrudursa "'t Hooft elmə verdiyi bütün tövhələri cücə edəcək", "gözəl yazılmış, əyləncəli və fitnəkar kitab" kimi təqdim edir. Bu kitabı Springer saytından pulsuz e-book formatında əldə etmək olar

Physics Today alimlə görüşüb, yeni nəzəriyyəni, onun təxminləri və əhəmiyyətindən danışıb

P.T: ilk bölmədə yazırsınız ki, bu kitab "kainatımızın kvant mexanikası qanunları ilə idarə olunduğu görünməsi" faktına qarşı "hazırki izahlardan narazılıqlara görə doğulub". Dəqiq olaraq, hazırki yanaşmalarda nəyi qaneedici saymırsınız?

't Hooft: Mən inanmıram ki, biz çoxlu-dünyalar təfsirində yaşamalıyıq. Əslində, o, sonsuz sayda paralel dünyalar olmalıdır, hansılar ki yalnız fiziklərin hansının real olduğuna qərar verə bilmədiyi üçün ordadır.

Praktikada, kvant mexanikası təxminləri ehtimallarla birgə verir. Bu, normal və elm tərəfindən edilmiş proqnozlar kimi qarşılanmalıdır: hər nəticənin bir ehtimalı var. Onda belə sual yaranır. Kvant nəzəriyyələrinin izah etdiyi reallıq nədir? Mən hesab edirəm ki, biz etdiyimiz proqnozların ehtimal paylanmalarına təsir edən əlaqəli məlumatların hamsını bilmirik, əsasən də başlanğıc halın əhəmiyyətli xassələrini və bunu göstərə bilərik.

P.T: Hücrəvi avtomaton təsviri nədir və sizin narazılığınızı necə aradan qaldırır?

't Hooft: Hücrəvi avtomat, çox vaxt iki və ya üç, çoxölçülü qəfəs formalaşdıran hüceyrələrdən ibarət dinamik kompüter modelidir. Hər hücrə (xana) bir neçə bitlik məlumatı saxlayır; və bir də zaman. Zaman keçdikcə müvafiq alqoritmlərlə bu məlumatlar yenilənir, buradakı yeni məlumat əvvəlki və qonşuluqda olan xanalardakı məlumatlardan asılıdır.

indi, mənim bu modelləri əldə etmə yolum təmiz deterministikdir, deməli, nə Hilbert fəzası, nə də Şrödinger tənliyi var, yalnız klassik alqoritmlər. Amma, biz riyazi olaraq Hilbert fəzası daxil edə bilərik, onun sadə elementlərini avtomatın bütün mümkün konfiqurasiyalarına uyğunlaşdıraraq. Belə Hamilton - hücrələrin yeniləndiyi zamanın tam dəyərlərində bütün hücrələrin məlumatları dəqiqliklə yenidən yaranır; olandan sonra Şrödinger tənliyini təyin etmək çətin olmaz.

Bütün praktiki məqsədlərlə, bu, klassik avtomat məlumatlarını yenidən yaradan bir kvant modelidir. Diqqət yetirilməli məqam burada budur ki, avtomatın alqoritmi ən yaxındakı qonşulara müraciət etsə də, ortayan çıxan kvant sistemində lokallıq anlayışı itir. Real dünya lokal kvant sahəsinin nəzəriyyəsi ilə izah edildiyi üçün, lokallığı necə qaytarmaq olar problemi izah olunmalıdır. Bəzi rəqiblərimə görə bu bağışlanılmazdır, lakin bu aşkar ziddiyət məni narahat etmir. Bu aşkar nöqsanı həll edəcək maraqlı ideyalar var.

P.T: Tədqiqatçı yoldaşlarınız sizin nəzəriyyəyə necə cavab veriblər?

't Hooft: Cavab çox qarışıb. Çoxlu digər tədqiqatçılar aydındır ki, çox şübhəlidirlər. Olmalıdırlar, çünki, cavablanmamış əhəmiyyətli suallar var. Digərləri öz maraq və dəstəyini göstəriblər. Məni qayğılandıran odur ki, hələ də yanaşmamı tam başa düşən həmkar tapa bilməmişəm.

P.T: Hal-hazırda nə oxuyursunuz?

't Hooft: Əllərim poçtumla dolub. Və əksər zaman hesablamalar aparıram. Çox vacib suallar var ki, onlara indi olduğundan daha yaxşı cavablar axtarıram.

P.T: Növbəti proyektiniz nədir?

't Hooft: Bu nəzəriyyə üzərində işləməyəndə, əlaqəli məsələyə dönürəm: qara dəliklərin kvant mexanikası. Əksər araşdıranlar elə görünür ki, onların nəzəriyyələrinin - çox vaxt sim nəzəriyyəsi və əlaqəli yanaşmalar - bir kəsin qara dəliklər haqqında bilmək istədiyi hər şeyi dediyini fikirləşirlər, lakin mən qarşıyam. Birincisi, mən camaatın qara dəlikləri izah etdiyi adi yollarla razılaşmıram - adətən branların yığımı və ya string kimi şeylər. Standard nəzəriyyələr qara dəliklərin izahını istəyir. Bu mənim üçün əhəmiyyətli xəbərdir. Biz bunları düzgün etmirik.

indi, mənim qara dəliklər haqqında öz nəzəriyyəm çox sadədir. Sadəcə, qravitasiyanın ən sadə kvant izahını götürün, yalnız maddənin bəzi növü ilə birgə perturbativ qravitasiya, və qara dəlik içərisində zərrəcik və sahələrin datalarını yoxlayın. Ardınca, harada işlərin düz getmədiyini yoxlayın. Cavab düz üzümə baxır: Biz Şvarçild metrikinin topologiyasını başa düşməmişik. Bunu düzgün etməyin yalnız bir yolu var və o da fərz etməkdir ki, üfüqün topologiyası yansımış kürədir - üfüqdəki bütün nöqtələr onların antipoduna toxunur. Bunu bilinmirdi; məndən başqa heç kəs maraqlanmır və bu son dərəcə əhəmiyyətlidir. Yəni, mən bu şeyi indikindən daha yaxşı başa düşmək istəyirəm.

Mənbə:Kvant Dünyası

#281547 şikayət

maksvel tənlikləri

+4 əjdaha

tənlik

1-ci tənlik:
1-ci tənlik Gaus qanunu adlanır. Və Gaus qanunua görə qapalı bir səth üzrə elektrik sahəsinin Elektrik seli, o səthdəki toplam yüklərlə düz nisbətdədir. Rəsmdədə gördüyünüz üzrə q-toplam yükdür. Və epsilona nisbəti ilə xarekterizə edilir.
2-ci tənlik:
2-ci tənlikdə Gaus qanunu adlanır. Ancaq Elektrik sahəsi üçün deyil Maqnit sahəsi üçündür. Yəni qapalı bir səthdə toplamn maqnit sahəsinin Maqnit seli 0 dır.
3-cü tənlik:
3-cü tənlik Faraday qanununun ümumiləşdirilmiş halıdır.
Faraday qanununa görə sabit maqnit sahəsi içərisində hərəkət etdirilən keçirici çərçivədə gərginlik induksiyalanır. 3-cü tənliyin sol tərəfindəki ifadə Gərginliyi verir bizə və buradan da göründüyü üzrə Faraday qanunun integral formada yazılışıdır.
4-cü Tənlik:
Amper qanunun ümumiləşdirilmiş halıdır.
Bu qanuna görə maqnit sahəsinin yaranması üçün ya elektrik sahəsi zamana görə dəyişməlidir ya da bir dəyişən cərəyan lazımdır.

Maksvel gördüyünüz tənlikləri bir araya gətirərək hamısını ümumiləşdirmə edərək bir başlıqda topladı və tarixdə Maksvel Tənlikləri kimi qaldı. Ancaq hər tənliyin öz yaradıcısı və mənası var. Ümumi mənada isə Maksvel bu tənlikləri toplayaraq bu qənaətə gəldiki Elektrik və Maqnit sahələrini ayrılıqda deyil vəhdət şəkildə düşünmüşdür. Yəni Elektrik və Maqnit sahələri bütöv bir sistemdir. Ona görə də Elektrik və Maqnit sahələri ayrılıqda deyil artıq bir adda: ElektroMaqnit sahə adı altında toplandı.
Təşəkkürlər Maksvel.

3 əjdaha! 25.12.2018 11:23, Punisher

#280651 şikayət

kvant fizikası

2 əjdaha! 24.12.2018 12:28, Punisher

Kvant fizikası (Latınca:Quantum Physics) – kəşf edilənə qədər qəbul edilən ənənəvi Nyuton fizikasının təməli işığın zərrəcik yığını olduğuna söykənirdi. XIX əsr fizikaçılarından Ceyms Klerk Maksvell isə işığın dalğa davranışı göstərdiyini irəli sürdü. Kvant nəzəriyyəsi fizikanın bu ən böyük mübahisəsini uzlaşdırdı.
1905-ci ildə Albert Eynşteyn işığın kvantalara, yəni enerji porsiyalarına sahib olduğu iddiasını ortaya atdı. Bu enerji porsiyalarına foton adı verilirdi. Zərrəcik olaraq adlandırılsalar da fotonlar 1860-cı illərdə Ceyms Maksvellin iddia etdiyi kimi dalğa hərəkətinə bərabər şəkildə müşahidə edilə bilirdi. Bu səbəbdən işıq, dalğa və zərrəcik arasında keçid kimi idi . Ancaq bu vəziyyət, Nyuton fizikası baxımından olduqca böyük ziddiyyət kəsb edirdi.

Eynşteyndən sonra alman əsilli fizik Maks Plank, işıq üzərində çalışmalar apararaq işığın həm dalğa, həm də zərrəcik halında olduğunu söylədi və bütün elm dünyasını təəcübləndirdi. Kvant nəzəriyyəsi adı altında ortaya atdığı bu nəzəriyyəyə görə enerji düz və davamlı deyil, kəsik, qopuq və nöqtəvari porsiyalar halında yayılırdı. Bu düşüncə Plank sabiti olaraq riyaziyyata köçürüldü. Kvant hadisəsində işıq həm maddə, həm də dalğa xüsusiyyəti göstərirdi. Foton deyilən maddəyə kosmosda dalğa yoldaşlıq edirdi. Yəni işıq kosmosda dalğa kimi, qarşısına maneə çıxdıqda isə aktiv zərrəcik kimi davranırdı. Başqa sözlə işıq, qarşısına maneə çıxana qədər enerji şəklinə bürünür, maneə ilə qarşılaşdığında isə sanki maddi varlığı varmış kimi qum dənələrinə oxşar şəkildə zərrəciklər formasını alırdı. Bu nəzəriyyə Planck'dan sonra Albert Eynşteyn, Nils Bor, Louis De Broglie, Ervin Şrödinger, Verner Heyzenberq, Paul Adrian Maurica Dirac və Wolfgang Pauli kimi elm adamları tərəfindən inkişaf etdirildi. Hər birinə bu böyük kəşfdən ötrü Nobel mükafatı verilib.

Elm adamları, artıq maddənin cansız, kor və anlaşılmaz zərrəciklər olduğuna inanmırdılar. Başqa sözlə desək kvant fizikası materialist məna daşımırdı. Çünki maddənin özündə maddi olmayan bir şeylər vardı. Einstein, Phillip Lenard və Compton işığın dənəcik quruluşunu araşdırarkən, Luis De Broglie də dalğaların quruluşunu araşdırmağa başladı. Broglie'nin kəşfi isə fövqəladə idi. Apardığı çalışmalar nəticəsində atom altı zərrəciklərin də dalğa xüsusiyyətləri göstərdiklərini müşahidə etmişdi. Elektron, proton kimi zərrəciklər də özlərini dalğa kimi aparırdılar. Yəni materializmin mütləq maddə olaraq təyin etdiyi atomun içində materialistlərin inancının əksinə maddə deyil, əslində var olmayan enerji dalğaları vardı. Atomun içindəki bu kiçik zərrələr eynilə işıq kimi istədikləri zaman dalğa kimi davranır, istədikləri zaman da zərrəcik xüsusiyyəti göstərirdilər. Yəni materialist şərhə görə atomun içində "mütləq şəkildə var olan maddə", materialistlərin proqnozlarının əksinə bəzən görünən olur, bəzən də yox olurdu. Bu mühüm kəşf gerçək dünya zənn etdiyimiz görüntülərin kölgə varlıq olduğunu, maddənin fizikadan tamamilə uzaqlaşdığını və metafizikaya yönəldiyini göstərirdi.

Fizik Richard Feynman, atom altı zərrəciklər və işıqla bağlı bu maraqlı gerçəyi bu sözlərlə açıqlayır: "Elektronların və işığın necə davrandıqlarını artıq bilirik. Necə davranırlar? Zərrəciklər kimi davrandıqlarını söyləsəm səhv təəssürata gətirib çıxarmış olaram. Dalğa kimi davranırlar desəm, yenə eyni şey. Onlar özlərinə xas, bənzəri olmayan şəkildə hərəkət edirlər. Texniki olaraq buna "kvant mexaniki davranış forması" deyə bilərik. Bu, daha əvvəl gördüyünüz heç bir şeyə bənzəməyən davranış formasıdır... Ən azından belə bir sadələşdirmə edə bilərik: elektronlar müəyyən mənada eynilə fotonlar kimi davranırlar; ikisi də eyni şəkildə "əcaibdir". Necə davrandıqlarını qəbul etmək təxəyyül tələb edir; çünki qəbul edəcəyiniz şey bildiyiniz hər şeydən fərqlidir... Bunun niyə belə olduğunu heç kim bilmir. "Bütün bunları yekunlaşdırsaq, kvant mexanikaçılarının söylədikləri obyektiv (həqiqi) dünyanın bir illuziya olduğu idi. Max Planck Institude of Physics (Max Planck Fizika institutu) idarəçisi prof. Hans-Peter Dürr bu gerçəyi belə təqdim edir: "Maddə hər nədirsə, maddədən hazırlanmamışdır" 1920-lərdə ən məşhur fiziklər Paul Diracdan Niles Bora, Albert Einsteindən Werner Heisenbergə qədər hamı kvant təcrübələrinin nəticələrini açıqlamaq üçün çalışırdı

Nəticədə, 1927-də Brüsseldəki beşinci Solvay Fizika Konqresində bir qrup fizik – Bohr, Max Born, Paul Dirac, Werner Heisenberg və Wolfgang Pauli- Kvant Mexanikasının Kopenhagen Şərhi olaraq adlandırılan yekun nəticəyə gəldilər. Bu ad, qrupun liderliyindəki Borun çalışdığı yerin adı idi. Bor, kvant nəzəriyyəsinin nəzərdə tutduğu fiziki həqiqətin, bir sistemə dair bizim sahib olduğumuz məlumat olduğunu və bu məlumata söykənərək ortaya atdığımız təxminlər olduğunu söylədi. Ona görə bizim beynimizdəki bu "təxminlər", "zahirdəki" (outside) gerçək ilə əlaqəsiz idi. Yəni "içimizdəki dünya", Aristoteldən bu tərəfə fizikaçıların maraqlandığı başlıca mövzu olan "zahirdəki gerçək" dünya ilə əlaqədar deyildi. Fizikaçılar, bu görüş ilə bağlı köhnə düşüncələrini bir kənara atmışlar və kvant anlayışının fiziki sistem üzərində yalnız "bizim məlumatımızı" təmsil etdiyi barədə həmfikir olmuşdular. Başqa sözlə desək, bizim qəbul etdiyimiz maddi dünya, yalnız bizim beynimizdəki məlumatlar ilə var olurdu. Yəni zahirdəki maddənin əsli ilə heç bir zaman əlaqədə ola bilmirdik.

Jeffrey M. Schwartz, Kopenhagen şərhinə görə ortaya çıxan nəticəni bu şəkildə izah edirdi: Fizikaçı John Archibald Wheelerin söylədiyinə görə: "Heç bir hadisə, müşahidə edilmədən hadisə deyil. " Xülasə etsək, kvant mexanikasının bütün ənənəvi şərhi "qavrayanın" varlığına bağlı idi

Amit Goswami, bu gerçəyi belə təqdim etmişdi: Bunu soruşduğumuzu fərz edək: Yuxarıya baxmadığımızda da Ay hələ yerindədirmi? Ay, nəticədə kvant obyekti olduğu üçün (tamamilə kvant obyektlərindən meydana gəldiyi üçün), fizikaçı David Mermin'in də ifadə etdiyi kimi buna xeyr deməliyik. Bəlkə də ən əhəmiyyətli və uşaqlığımızda mənimsədiyimiz ən hiyləgər zənn, zahirdə (outside) var olan obyektlərin maddi dünyasının, müşahidə edənlərin meydana gətirdiyi obyektlərdən müstəqil olduğudur. Bu zənnin lehində dolaylı dəlillər var. Məsələn, biz Aya baxdığımızda onun klassik olaraq hesablanmış orbitində olduğu (bizim gözlədiyimiz) yerdə tapırıq. Təbii olaraq, biz ona baxmasaq belə zaman-məkan anlayışı içində Ayın mütləq orada olduğunu zehinimizdə hazırlayarıq. Kvant fizikası isə buna xeyr deyir. Biz Aya baxmadığımızda hər nə qədər çox kiçik miqdarlarda da olsa Ayın mümkün dalğaları yayılır. Biz ona baxdığımızda, dalğa dərhal sönür və dalğa artıq zaman məkan anlayışı içində olmaz. idealist bir metafizik fərziyyəni ifadə etmək daha aydın olacaq: Əgər ona (yəni Aya) baxan şüurlu bir adam yoxdursa, zaman məkan anlayışı içində heç bir obyekt yoxdur.

Bu əlbəttə bizim qavrayış (perception) dünyamız üçün etibarlıdır. Əlbəttə, xarici dünyada Ayın varlığı aşkardır. Amma biz baxdığımızda, ancaq Ayın öz qavrayış dünyamızdakı varlığı ilə qarşılaşırıq. Kaliforniya Universitetindən nevrologiya və psixiatriya professoru Jeffrey M. Schwartz isə müxtəlif fizikaçıların mövzuyla əlaqədar şərhlərini bu şəkildə qeyd edir: Jacob Bronowski'nin "The Ascent of Man" kitabında ifadə etdiyi kimi: "Fizika elmlərinin bir məqsədi, maddi dünyanın tam bir görüntüsünü vermək idi. 20-ci əsrdə fizikadakı ən böyük müvəffəqiyyətlərdən biri isə bu məqsədin əlçatmaz olduğunu sübut etmək oldu." Heisenberg'ə görə isə obyektiv həqiqət "buxar olub ucmuşdur". 1958-ci ildə bunları etiraf etmişdir: "Kvant nəzəriyyəsində riyazi olaraq düstura saldığımız təbiətin qanunları artıq birbaşa zərrəciklərlə əlaqədar deyil, zərrəciklər haqqındakı məlumatımızla əlaqədardır." Bohr isə, "Fizikanın vəzifəsinin ‘təbiətin necə olduğunu tapa bilmək' olduğunu düşünmək səhvdir. Fizika, təbiət haqqında bizim nə söyləyəcəyimizlə bağlıdır." demişdir. Bir çox ölkədə nümayiş etdirilən "What the Bleep Do We Know" (Nə Bilirik ki?) sənədli filmindəki fizikaçılardan Fred Alan Wolf isə bu gerçəyi belə ifadə edir: Obyektləri meydana gətirənlər, daha çox obyektlər deyil. Obyektləri meydana gətirənlər fikirlər, anlayışlar və məlumatdır

80 il davam edən insan zəkasının reallaşdıra biləcəyi ən maraqlı və həssas təcrübələrdən sonra qəti və elmi cəhətdən isbat edilmiş olan kvant fizikasının əleyhinə heç bir görüş yoxdur. Aparılmış təcrübələrdən alınan nəticələrin əleyhinə təklif edilən görüş də yoxdur. Kvant nəzəriyyəsi, yüzlərlə fərqli istiqamətdən mümkün olan hər cür təcrübəyə salınmış və elm adamlarının inkişaf etdirdiyi hər cür testi keçmişdir. Bir çox elm adamına Nobel mükafatı qazandırmışdır və hələ qazandırmaqdadır. Şərtsiz, tək gerçək şəklində qəbul edilmiş Newton fizikasının gətirdiyi ən fundamental anlayışı- mütləq maddə anlayışını ortadan qaldırmışdır. Köhnə fizikanın müdafiəçiləri, maddənin tək və gerçək varlıq olduğuna inanan materialistlər, kvant fizikasının gətirdiyi "maddəsizlik" gerçəyi qarşısında həqiqi tərəddüdlər yaşamışlar. Artıq bütün fizika qanunlarını metafizika içində axtarmaq məcburiyyətindədirlər. Bu böyük şok, 20-ci əsrin əvvəllərində, materialistlərə, bu an bu sətirlərlə ifadə edilə bilməyəcək qədər böyük çaxnaşma yaşatmışdır.

Kvant mexanikasının bizlərə göstərmiş olduğu nəticə belədir: Maddə, materialistlərin iddia etdikləri kimi mütləq və sonsuz deyil. Maddə əzəli və ya əbədi olmadığı kimi ətrafımızda gördüyümüz varlıqlar da yalnız bir atom yığını deyillər. Kvant fizikasına görə maddə, materialistlərin heç hesaba qatmadığı ölçülər içində xüsusiyyət dəyişdirmiş və maddənin təməlinin yalnız bir enerji şəkli olduğu elmi cəhətdən sübut edilmişdir. Materializm, kvant fizikasının göstərdiyi gerçəklər ilə elmi mənada qəti olaraq çökmüşdür. Paul Davies və John Gribbin, yeni fizikanın materializmi tamamilə ortadan qaldırdığı gerçəyini bu şəkildə ifadə edirlər: Materializmə həyat verən elm olan fizikanın eyni zamanda materializmin ölümü üçün bir siqnal olduğunu söyləmək doğrudur. 20-ci əsr boyunca yeni fizika, ardıcıl inkişaf ilə materialist doktrinanın təməllərini ortadan qaldırdı. ilk əvvəl, Newton'un məkan və zaman barəsindəki təxminlərini ortadan qaldıran nisbilik nəzəriyyəsi gəldi... və daha sonra kvant nəzəriyyəsi ortaya çıxdı və bizim maddə görüntümüzü tamamilə dəyişdirdi.

#280585 şikayət

kvant xromodinamikası

2 əjdaha! 24.12.2018 15:30, Punisher

vant Xromodinamikası güclü nüvə qarşılıqlı açıqlayan bir nəzəriyyədir. Birləşdiklərində hadronlar, proton, neytron, mezonları təşkil kvarklar və gluonlar arasındakı qarşılıqlı təsiri izah edir. Kvant Xromodinamikası təməldə 6 növ kvark olduğu və bunların müxtəlif yollarla qarşılıqlı təsirdə olduqları üzərinə quruludur. Kvarklar, güclü nüvə qüvvəsi yaradan gluonlar vasitəsilə qarşılıqlı. (Gluonlar kvarklar olmadan da birləşə, bu strukturlar glueballs olaraq adlandırılır)

Kvant Xromodinamika nəzəriyyəsi 1950 və 1960 illəri arasında inkişaf etdirildi. Bu nəzəriyyəni inkişaf etdirən Murray Gell-Man 1969-cu ildə Nobel Fizika Mükafatı almışdır. O zamandan bu zamana təcrübi araşdırmalar nəzəriyyəni inkişaf və nəzəriyyə tərəfindən nəzərdə tutulan 6 növ kvark, laboratoriya şəraitində təcrübi olaraq təsbit edildi.
Kvant Xromodinamikasının adı kvarkların rəng olaraq adlandırılan (elektrostatikadaki yükdən fərqli olaraq) müxtəlif yüklərə malik olmasından gəlir. Burada rənglərin gördüyümüz rənglərlə əlaqəsi yoxdur. Xromo Yunancada(xrom : [yun. chroma – rəng) rəng mənasını gəlir.

#280605 şikayət

proton

1 əjdaha! 28.12.2018 11:46, Punisher

Fizikanın bu qədər inkişaf etdiyi bir zamanda çoxları elə fikirləşir ki, yük və ölçü anlayışı artıq çoxdan həll olunub. Məsələn, elektronun yükü məlumdur. Lakin, protonun radiusu bir çox təcrübələrlə ölçülsə də hər dəfə yeni problemlər ortaya çıxır. Diqqət etdinizsə, elektronun radiusu demədik. Çünki, elektron ən fundamental nöqtəvi cisim kimi qəbul olunur. Protonun isə daxilində 3 kvark olduğuna görə bunları bir arada tutan həcm nəzəri olaraq protonun həcmidir. Elə oxşar mülahizələrə görə də bu kəmiyyət yük radiusu adlanır. Fizika kəmiyyət və sabitlərinin bazası olan CODATA-ya əsasən ən son dəqiqliklə protonun yük radiusu r = 0.8751 ± 0.0061 femtometr nəzərdə tutulur.

Daha dəqiq desək, bu qiymət mərkəzdə proton, ətrafında bir elektron olan Hidrogen atomu üzərində aparılan təcrübələrlə əldə edilib. Elə bu hesablama modeli və qiyməti Standard Modelin bir çox öngörüşləri ilə üst-üstə düşür. Fəqət, yeni aparılan təcrübələrə görə bu radiusun ala biləcəyi qiymətlərin bilinən əsası yoxdur. Məsələn, protonun ətrafında elektron deyil, yükü mənfi, çəkisi elektronun 200 qatı olan müon olarsa, protonun radiusunun qiyməti əvvəlkindən fərqli alınır. Bu nəticə ilk öncə ölçmədə xəta var deyə qarşılandı. Lakin, təcrübələr təkrarlandıqca alimlər inanmağa məcbur oldular. Son 6 ildə bu araşdırmaların deyə bildiyi tək şey, hardasa Standard Modeldə xəta var.

Bu yaxınlarda aparılan bir başqa təcrübədə, proton bu dəfə həm elektron, həm də neytron ilə birgə ölçülüb. Deyterium atomu üzərində aparılan bu təcrübələr göstərir ki, yeni alınan qiymət də rəsmi proton radiusundan kəskin fərqlənir. Öz nəticələrini Science jurnalında paylaşan alimlər heç bir yeni fərziyyə irəli sürməyiblər.

Belə araşdırmalar Standard Modeldən kənar kəşf edilməmiş yeni fizikanın olması ideyasını dəstəkləyir. Bu ideyanın doğruluğunu isbat etməzdən əvvəl, protonun radiusunu izah edəcək daha dəqiq elmi nəzəriyyəyə ehtiyac var.

Dərc olunan məqalə: R. Pohl et al, Laser spectroscopy of muonic deuterium, Science (2016). DOI: 10.1126/science.aaf2468

#280753 şikayət

avtobus sürücüləri

2 əjdaha! 24.12.2018 15:49, Punisher

Hamımız avtobusdan istifadə edirik. Bu istifadə günlük həyatımızda qaçınılmazdır. Mənim şəxsi avtomobilim osla da, bəzən avtobusa üstünlük verirəm... Bir kollektiv yerdir avtobus, Hər kəs yorğundu və hamı harasa getmək üçün savaş verir. Oturmaq üçün verilən savaş, düşmək üçün verilən savaş...
Birdə sürücünün verdiyi savaş var. Gün ərzində minən sərnişinlərə qarşı. Çünkü yoldur və yolda hər cürə adam olur.
Verilən planı doldurmaq üçün əlləşən avtobus sürücüləri bəzən sərt reaksiya verirlər. Ancaq daha pisi məncə avbtobus sürücüsünə verilən əvvəlki 20, indiki otuz qəpiyi pul olan yerə "Tullamaq"dır. Bunmu tullamaq sanki, ona qarşı bir üsyandır ki, yəni "sürücü bu avtobus olmayacaq digərinə minərdir. Minnətin olsun" Elədir. Biri olmayacaq digərinə minəcəksən. Amma o qəpiyi tullamayın.

#280611 şikayət

məişətdə kvant texnologiyası

0 əjdaha! 11.01.2019 15:38, Punisher

Kvant fizikası 20-ci əsrin birinci rübündə başlanmış müasir fizikanın əsasını təşkil edən fizikanın çətin bir bölməsidir. Bu sahədə edilən kəşflərdə Albert Eynşteyn, Max Plank, Şrödinger kimi məşhur alimlərin adı keçir. Bəs dərk edilməsi belə çətin olan bu sahə məişətdə necə istifadə edilir vəya ediləcək?

Kvant fizikası olduqca genişdir və çoxlu bölmələri var. Demək olar ki, hər bir bölməsi fizikanın ayrı bir qoludur. Bu qədər qarışıq sistemi günümüzün texnologiyasına tətbiq etmək nisbətən çətindir, lakin mümkünsüz deyil. Bu yazıda qısa olsun deyə yalnız “quantum dot” texnologiyasından, onun nə olduğundan,necə istifadə edildiyindən və niyə əhəmiyyətli olduğundan danışacıq.

Kvant dot texnologiyası ən müasir işıqlandırma sistemidir. ilk dəfə 33 il əvvəl iki rus alimi Aleksandr Efros və Aleksey Ekimov, və onlardan xəbərsiz Bell Laboratoriyalarında ayrı layihə üzərində işləyən Louis Brus tərəfindən kəşf edilib. Brus məhlullar üzərində araşdırma edərkən belə nəticəyə gəldi ki, məhlulların daxilində gedən reaksiya zamanı yaran müxtəlif ölçülü zərrəciklərdən(yəni, tozşəkilli xırda elementlər) asılı olaraq, onların ölçüsünə görə işıq spektrində müəyyən rəngi əldə etmək olar. Əgər lazımi eksperimental şərait yaradılsa bu zərrəciklərlə (nöqtəvi olduğuna görə elmi mənbələrdə ingilis dilində olan “dot” sözü istifadə edilib) saf göy, qırmızı, yaşıl vəya istənilən rəng əldə etmək olar. Məlumdur ki, sadalanan ilk 3 rəng ana rənglər adlanır və onların qarışığı ağ rəngi verir. indiyə kimi kvant dotlardan bir çox yerdə istifadə edilib. Geniş rəng spektrumu imkan verir ki, günəş panellərinin daha çox enerji udulması baş tutsun. Üstəlik, kvant dotlarla hazırlanan elektron mikroskoplar müşahidə olunan bakteriya vəya hüceyrənin daha aydın şəklinin görünməsinə şərait yaradır ki, bu da tibbdə çox böyük əhəmiyyət kəsb edir. Əlbəttə, bunlar sıradan vətəndaşlara lazım deyil.
-Hər kəsin istifadə edəcəyi kvant dot texnologiyası mövcuddur?
Qısa tarixə nəzər salsaq görərik ki, əvvəllər ekranların işıqlandırılması üçün florasent borular(CCFL), sonra LED işıqlanmadan istifadə edilib. işıqlandırma texnologiyaları ekranın piksellərini işıqlandıraraq ekranın ön tərəfində görüntü yaradır. Daha canlı görüntü üçün əlbəttə daha keyfiyyətli işıqlandırma sistemi lazımdır. Bu il Nobel mükafatına layiq görülən LED texnologiyası isə əlbəttə bu mövzuda daha əlverişli idi. Beləcə, daha keyfiyyətli, böyük ölçüdə daha nazik ekranlar istehsal edildi. Hal-hazırda evlərdə olan plazma və OLED TV-lər bunlara misaldır. Kvant dotların köməyi ilə ekran işıqlandırılması sənayesi daha da inkişaf edib. QD Vision, 3M və bu kimi şirkətlər kvant dot texnologiyasını inkişaf etdirən aparıcı qurumlardır. Amazon şirkətinin keçən il bazara təqdim edilən Kindle Fire HDX adlı tableti bu texnologiyadan istifadə edən ilk tabletdir. Ekranı olduqca aydın olan bu tablet üstəlik digər üstün çiplərlə təchiz olunub. Bununla yanaşı, Asus Zenboox NX500 adlı noutbuku ötən aylarda satışa çıxardı. Bu noutbukun ekranını 3M şirkətinin hazırladığı kvant dot nazik təbəqəsi işıqlandırır. Apple-ın iPhone 6 smartfonunun da bu texnologiyadan istifadə edəcəyi gözlənilirdi, lakin belə olmadı.

Bu həftə baş tutan, Las Veqasda keçirilən “Consumer`s Electronics Show”(CES 2015) adlı iri texnologiya sərgisində kvant dot texnologiyası ən çox maraq görən sərgi olub. ilk dəfə 2 il əvvəl Sony-nin çıxardığı belə televizorları artıq LG və Samsung şirkətləri də istehsal etməyə başlayıb. Müxtəlif ekran ölçülərində HD, 2K və 4K-ya kimi göstəricilərərə malik yeni nəsil televizorlar artıq kvant dot texnologiyasından istifadə edir. Çox güman bu televizorları ilin ortalarında yerli bazarda görə biləcik. Düzdür, bu televizorlar tamamilə kvant dot texnologiyasından istifadə etmir. Lakin, mütəxəssislər tezliklə kvant TV-lərin istehsal ediləcəyini təxmin edir. Beləliklə, kvant texnologiyaları gündəlik məişətdə öz yerini tutur. Sözün əsl mənasında “Kvant Dünyası” yeni dünyamız olacaq.

#281546 şikayət

başqa adam

0 əjdaha! 11.01.2019 15:45, Punisher

şair orxan bahadırsoy tərəfindən yazılmış şeir.

Yaddaşımda sancı verər əzgilər,
içimdə bir ruh ağlayar, üz gülər.
Daha mənə tanış gəlmir güzgülər,
-güzgülərdən baxan başqa adamdı.

Vəd edirəm öz-özümlə görüşə,
gözləyirəm üfüqlərdən gün düşə.
Eyni olmur nə o yorğan, nə döşək,
-döşək başqa, yorğan başqa adamdı.

Məndə səni unutmağa güc hanı?
Çəkirəm də bu bitməyən hicranı.
Ölsəm əgər üzülmə də, sən canın,
-canım məndən çıxan başqa adamdı.

Sinəmdəki bər-bəzəkli yerdə qal!
Xatirəmdə necə qaldın? Bir də qal!
Görüm səni mənim kimi dərdə qal,
-dərdə qal ki, Orxan başqa adamdı.

#281553 şikayət

veyl fermionları

1 əjdaha! 28.12.2018 11:47, Punisher

Fermionların nə olduğu barədə bu məqaləmizdən öyrənə bilərsiniz: "Fermionlar və Bozonlar". Qısa nəzər salsaq, görərik ki, fermionlar əsas maddə daşıyıcılarıdır. Yəni, maddəni təşkil edən zərrəciklər əsasən fermionlar olur. Məsələn, atomların tərkibindəki elektron, proton və neytronlar hər biri ayrıca fermionlar sinfinə aiddir. Bir zərrəciyin fermion olması üçün əsas xassəsi onun yarım-tam spinə malik olmasıdır.

Fermionlar riyazi olaraq Pauli Dirak tərəfindən kəşf edilib. Fermi-Dirak statistikasının həlli olan zərrəciklər fermionlar adlanır. Elə, bu zərrəciklər Enriko Ferminin soyadından götürülüb. Əlavə olaraq, Pauli Prinsipini də ödəyir. Yəni, eyni dalğa funksiyasında, eyni kvant halı iki fermion tuta bilməz. Ən azından onların spinləri fərqlənməlidir. Qeyd edək ki, Fermi-Dirak statistikasından əlavə, Boz-Eynşteyn statistikası da var ki, onların həlli olan zərrəciklər bozonlar adlanır(Hiqqs bozonu məsələn).
Fermionların riyazi siniflədirilməsi isə belədir: Dirak, Mayorana(Majorana) və Veyl fermionları. 1929-cu ildə Pauli Dirakın tənliyi əslində bütün fermionlar üçün keçərlidir.
Və, bu tənliyi həll edən potensial sahə Dirak fermion sahəsi adlanır. Bu tənliyin ən ümumi həllidir. Dirak fermionları bu potensialda olan zərrəciklərdir (bu potensialın Şrödinger tənliyini ödəyən zərrəciklər) Dirak fermionları müəyyən kütləyə, spinə, yükə, özünə xas anti-zərrəciyinə malik olur. Məsələn, bildiyimiz fermionlardan bir çoxu - elektron, proton, müon və s. Dirak fermionlarıdır.

Əgər, Dirak tənliyinə bəzi xüsusi şərtlər əlavə etsək xüsusi həllər əldə edəcik. ilk belə həll, Ettore Mayorana tərəfindən gəldi. O, bəzi ümumiləşdirmələri edərək Dirak tənliyini həll etməyə çalışdı. Onun ideyası çox sadə idi. Elə ola bilər ki, fermion öz anti-zərrəciyi olsun. Kvant tənliklərini görənlər bilər, hər zərrəciyin dalğa tənliyinin riyazi qoşması onun əslində fiziki olaraq anti-zərrəciyini bildirir. Majorana da bunu etdi.Tənlikləri sadələşdirmək üçün bu bərabərlikdən istifadə etdi və uyğun potensial sahə və o sahənin zərrəciyini beləcə kəşf etdi. Məsələn, neytrinolar Majorana fermionudur.Majorana fermionunun kəşfi barədə əlavə : http://bit.ly/1giHJuu

Veyl isə digər xüsusiləşdirməni etdi. O qəliz Dirak tənliklərində baş qarışdıran kütləni aradan çıxardı. Sadə dildə desək, m=0 yazıb, tənlikləri sadə hala saldı. Fizika dili ilə desək kütləsiz fermionlar Veyl fermionları adlanır. Veylin bu həlli Veyl fermion potensial sahəsinə və Veyl fermionlarına gətirib çıxardı.

Bütün bunlar 80 il əvvəlki tarixdə baş verib. Lakin, yeni olaraq bu zərrəciklərin varlığı isbat edilir. Əvvəllər, neytrinolar Veyl fermionu hesab edilirdi. Lakin, bəzi hesablamalarda sıfırdan fərqli kiçik kütlə verildiyindən Veyl fermionu olma şərtini ödəmir. Yuxarıdakı linkdə Majorana fermionu tapıntısının xəbərini paylaşmışdıq. 16 iyul isə Prinston Universiteti Veyl fermionunu müşahidə etdikləri barədə məqalə dərc etdiriblər. Onlar, TaAs (tantal arsenid) yarımkeçirici birləşməsinin səthinii lazerlə bombardman edəndə Veyl potensial sahəsinin yarandığı nəticəsinə gəliblər. Bu isə, həmin ərazidə Veyl fermionu olduğuna sübutdur. Alimlər bunu 80 illik kəşf adlandırırlar. Veyl fermionlarının kütləsi olmadığı üçün kristal səthində və daxilinə maneəsiz rahat hərəkət edəcəkdir. Bu isə, elektrona əsaslanan indiki texnologiyanın gələcəkdə daha sürətlisi ilə yenilənəcəyini bildirir. Kvant kompüterləri üçün də Veyl fermionlarından istifadə etmək səmərəli ola bilər. Hazırda bir çox alimlərin diqqəti bu istiqamətdə yönəlib.

#280754 şikayət

Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 66

Notice: Undefined variable: userQuery in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84

Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84

Notice: Undefined variable: anonim in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 85

Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 92

Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 101

Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 102

kvant fizikasının kopenhagen təfsiri