anatoli banişevski

azərbaycan futbolunun ssriyə bəxş etdiyi fenomenal hücumçu, bakılı, neftçinin sadiq oyunçusu və ya sadəcə əfsanə. roma üçün totti kimdirsə, bakı və neftçi üçün banişevski odur. 1950-60-cı illərdə doğulan insanların dillərindən düşmür, 1966-cı ildə ssri güclülər dəstəsində neftçinin üçüncü yer qazanmağı daim xatırlanırdı. həmin komandanın əsas oyunçularından olan banişevski təkcə neftçi üçün yox, həm də ssri milli yığması üçün də vazkeçilməzlərdən olub. ssrinin 1966-cı il dünya çempionatında dördüncü, 1972-ci il avropa çempionatında ikinci yer tutmağında böyük əməyi olmuşdu. bir çox oyunlara əsas heyətdə başlamışdır gənc yaşına baxmayaraq. millidə və klubda oyunları ilə diqqət çəkir və başqa klublar tərəfindən transfer edilmək istənsə də, razı olmur və banya həmişə "mən bakılıyam və axıra qədər burda qalacam" deyirmiş. hətta neftçi güclülər liqasından aşağı dəstəyə (birinci liqaya) düşəndə belə klubu tərk etmir. karyerasını neftçidə başa vurur. bakının soyuq, küləkli günlərində azarkeşlərin oyunlara tələsməyinə, indi seyirçi üzünə həsrət qalan tofiq bəhramov adına respublika stadionunun dolmasına səbəb olan şəxs, ortayaşlı insanların uzaq keçmiş haqqında danışdıqları şirin xatirələrdə daima hörmət və sevgi ilə adı hallanan əfsanə. bir neçə saat gecikmiş olsam da, 23 fevral banyanın doğum günüdür. yaşasaydı 71 yaşını qeyd edəcəkdik. hər zaman qəlbimizdəsən, banya!

siqareti tərgitmək

şəhərə uzun müddət yağış yağmadığında, həyatın nisbətən yoluna düşdükdə, ətrafdakılarla anlaşmağa başladığında və artıq həyatının dəyərli olduğunu, bu siqaretə xərclədiyini daha faydalı işlərə xərcləyə biləcəyini zənn etdikdə, bəzənsə sağlamlıq ucbatından atmağa məcbur olursan. elə ki, şəhərdə uzunmüddətli yağışlar başladısa, gecə erkən çökməyə başladısa, yenə öz yalnızlığına məhkum olunduğunu gördünsə, sağlamlığının da heç kimin, hətta özünün də vecinə olmadığını anladınsa, cibindəki pulun belə getməyə bir yeri yoxdursa, sən başını aşağı salıb yavaş addımlarla mağazaya gedər, ağlından keçən bir markanı deyib, özünü küçəyə atıb yağışlı və qaranlıq gecədə öz siqaretinlə qaranlığı aydınlatmağa çalışarsan. siqaret vərdişdir, ən pis vərdişimiz yaşamaq, ikincisi isə siqaretdi. hər ikisini də tərgitmək lazımdı.

tutunamayanlar

üç il ard-arda bitirməyə cəhd etdiyim, üçüncü cəhddə bir həftəyə bitirdiyim türk modernist-postmodernist romanıdır. oğuz atayın xarici dil bilgisindən yararlanaraq oxuduqları nəticəsində türk ədəbiyyatına bir çox yeniliklər gətirmişdir bu əsərlə. istər şüur axını, istər intertekstuallıq, istər parodiya, istərsə də pastiş kimi bir çox ədəbi fəndlərin istifadə olunduğu əsərdir. ayrıca əsərdə vladimir nabokov un "solğun atəş" və "sebastian knightın gerçək həyatı" əsərindən, james joyce un ulysses"indən alıb istifadə etdiyi yeniliklər vardır. şeir kimi axan hissələrdə hamletdən tutun ta isa peyğəmbərə qədər görə bilərsiniz. oğuz atay türkcədən çox yaxşı istifadə edərək, yuxarıda dediyim bir çox ədəbi texnikanı dilin üzərinə möhtəşəm inşa etmiş, özünəxas yumorunu göstərmişdir. özünün də dediyi kimi, sense of humour e müəllim. çətin mətnləri oxumağı sevirsinizsə oxuyun, sevmirsinizsə özünüzə əziyyət verməyin, bir neçə dəfə cəhd edin, alınsa dəhşət zövq alacaqsınız, həzzdən orqazm belə ola bilərsiniz.
hamımız bir cür tutunmağa çalışırıq, alınıb-alınmayacağını sonda görəcəyik.

gözəl qızlar

universitetin həyətində olan skameykada oturub yanda oturan qadına baxıram, daha doğrusu kitab oxuyuram, hərdən nə etdiyinə göz yetirirəm. diqqət etdikcə gözəlliyi bütün bədənimə hakim kəsilir, hər zaman gülümsəyən adam olan mən istər-istəməz ciddiləşirəm, çox ciddi mimikalarla baxıram, sonra yenidən kitaba qayıdıram. göz-gözə gəlirik, ciddiliyimdən narahat olduğunu anlayıram, amma gülə, ən azından gülümsəyə bilmirəm. bütün gözəlliyi, saçları, eynəyi, əlləri məni heyrətləndirir, bu varlığın nə düşündüyünü, hansı maraqları olduğunu, nəyi sevib-sevmədiyini, hansı havalarda sevinib, hansında özünü pis hiss etdiyini, necə bir uşaqlıq keçirdiyini öyrənmək istəyirəm, heç kim yoxdu aramızda, həm də sanki bütün bəşər tarixi də aramızdadı və mən bunu heç vaxt aşa bilməyəcəm. yenidən başımı aşağı salıb kitabımı oxumağa davam edirəm, o qarşımdan keçərək çıxıb gedir, utandığımdan heç başımı qaldırıb baxa bilmirəm. o nə ilk idi, nə də sondu, ancaq gülmək lazımdı, gülmək, bu təcrübəmdən bunu öyrənmiş oluram. yaxşı ki varlar və yaxşı ki tanrı belə möcüzələri yaradır.
not: gözəllik insandan insana dəyişən bir şeydi, yuxarıda sözükeçən qadın bəlkə də hazırda dəbdə olan gözəllik kriteriyalarına görə heç də gözəl deyil, amma bunlar boş şeydi. bir çox yerdə bizə itələnən gözəllik anlayışını lazım gələndə rədd etmək lazımdı, çünki şair demişkən, mən sevdim və sən indi dünyanın ən gözəlisən.

fransız

vaqif mustafayevin 1995-ci ildə özünəxas tərzini davam etdirərək çəkdiyi filmdir.


--spoiler--

film "bizi qınayanın atasına lənət - millət" sözləriylə başlayır. əlibaba fransadan yaşadıqdan sonra azərbaycanı bəyənməyən biridir və azərbaycanca danışmır. filmi iki cür şərh etmək olur: 1) milli kimliyini itirmiş azərbaycanlıya milli dəyərli xatırlatmaq cəhdi. 2) milli dəyərləri qoruyur əslində milli dəyərlərin bir şeyimə yaramadığını göstərərək möhtəşəm ironiya etmək.
əlbəttə, vaqifin tərzi ikincidir və belə edir. şairini, sazını, meyxanası, musiqisini və hətta yuxu priyomuyla dədə qorqudunu belə lağa qoyur, ələ salır, bunu elə ustalıqla edir ki, hətta o filmə çəkilənlər belə bunu anlamır. filmin sonluğu çox əladır. əlibabanı sünnət etdikdən sonra o düzəlir. yəni, bu o deməkdir ki, azərbaycanda xeyri yoxdu, sikə-sikə də olsa öz bildiklərin yeridəcəklər. sonra yaşar nuri deyir ki, bizi qınayanın atasına lənət, atova lənət bizi qınayan. əlibaba da deyir ki, siz də heç olmasa millət olun da.

--spoiler--
izləyin, izlətdirin, sadəcə şedevr

hər şey yaxşılığa doğru

vaqif mustafayevin çəkdiyi qısa filmdir və müharibənin yaşatdığı çətinlikləri insanın üzünə şillə kimi vurur və bunu vaqif özünəxas qara yumorla edir, həm gülürsən, həm də içinə soxub düşünməli olursan.

--spoiler--

bir zaman bakıda yaşayan erməni qarabağ müharibəsində ölür, cəsədini səhvən bakıya göndərirlər. bir zamanlar birgə yaşayan insanlar artıq öz evlərindən uzaq düşmüş olurlar, hər şey üçün daha gecdi. bundan sonra insanlar ölüylə nə edəcəyini bilmirlər, trajikomik vəziyyətlər yaranır.

--spoiler--
svarşikin də dediyi kimi: əgər mənim baş-ayaq durmağım nəyisə düzəldəcəksə, dayanım elə.

izləyin, izlətdirin

edit: bunu umbaylayan dalbayob nəyin başın yaşayır? iki entry məlumat paylaşıb sonra içimizə soxub bir kənarda dayanacağıq, imkan verin sikiş-soxuş entrylərindən başqa nəsə olsun bu xarabada.

qodonun intizarında

samuel beckettin ilk dəfə fransızca yazdığı, daha sonra ingiliscəyə tərcümə etdikdən sonra bütün dünyada kultlaşan əsəridir, teatr tarixinin ən uğurlu pyeslərindən sayılır.


--spoiler--

"qodonu gözlərkən" əsəri absurd və qarşısıalınmaz bir gözləntidən əlavə, həm də insanın bütün keyfiyyətlərini itirərək cılızlaşması və yox olmağını göstərən əsərdir. iki əsas personajın keçmişi haqqında heçnə bilmirik, təkcə onların neçə müddətsə dayanmadan gözlədiklərindən xəbərdarıq. onlar hər şeyi unudurlar, günləri qarışdırırlar, bir-birlərinə danışacaq nələrisə yoxdu, hərdən yuxu görsələr də biri digərinə danışmağa fürsət vermir, çünki bu mənasızdı. estraqon "bədbəxtəm" deyəndə "nə qədər vaxtdı?" sualı ilə qarşılaşır, unutmuşam deyir. unudub, unutmuşuq. nəyinsə düzələcəyi və dəyişəcəyi gözləntisi ilə hər şeyi boşa veririk. ikinci pərdədə yenidən görünən ağa və köləsinin artıq danışma və görmə qabiliyyətini itirdiyini, getdikcə daha da pis olacaqlarını ağanın dilindən eşidirik. ağa haqlıdır, onlar bütün keyfiyyətlərini itirib öləcəklər. estraqon əsərin bir yerində vladimirdən soruşur ki, etdiyimiz bütün hərəkətlər öz varoluşumzu isbat etmək cəhdlərindən başqa bir şey deyilsə, nədir?
hamı özünün yaşadığını, varolduğunu isbat etməyə çalışır, bu cəhdlərdən ən gözəli isə incəsənətdir, başqa yolumuz yoxdu.
qodo kimdir və ya nədir? bu dünyada ən çox müzakirə olunan mövzulardan biridir, şəhər əfsanələrindən birinə görə bu bekketin uşaqlıqda məktəbə getmək üçün gözlədiyi servis sürücüsünün adıdır.

--spoiler--
oxuyun, oxutdurun, inanmıram azərbaycanda olsun, amma nə vaxtsa səhnələnsə gedin izləyin, xaricdə də olsa olar.

özgə ömür

rasim ocaqovun rejissorluğu ilə 1987-ci ildə rus dilində çəkilmiş daha bir ocaqov şedevrdi. filmin ssenaristi rüstəm ibrahimbəyovdur. film azərbaycan universitetlərindən birində rektor olaraq çalışan insanın son gününü əhatə edir, öz pessimist havasıyla diqqət çəkir, ocaqov perestroyka (yenidənqurma) sonrası yaranan ağır mənəvi böhranı və ssri-nin getdikcə necə çökdüyünü göstərir. insanların öz həqiqi dəyərlərindən uzaqlaşması, qayda və qanun adı altında etdiyimiz əyriliklər, gizlətdiklərimiz, bütün dəyərlərimizin necə dəyərsizləşdiyini görürük.


--spoiler--

filmdə iki bir-birini sevən insan məcbur edilərək işdən çıxarılmağa çalışılır, rektor belə məsləhət görür, çünki əxlaq bunu istəyir, halbuki özünün məşuqəsi olur. işin kədərli tərəfi odur ki, məşuqə olan qadın həqiqətən də rektoru sevir. rektor öldükdən sonra onun cənazəsində qadına zalı tərk etməsini deyirlər, çünki ancaq yaxınlar qalmalıymış, halbuki onu dünyada sevən tək insan o qadındır ki, onu da öz yaratdığımız əxlaq çərçivəsində özümüzdənn uzaqlaşdırmağa məcbur oluruq.

--spoiler--
qurduğumuz sistem və əxlaqsızlıq bir gün mütləq nə vaxtsa bizə öz şilləsin vurur ki, biz bu filmdə bunu görürük.
izləyin, izlətdirin

eyyub yaqubov

eyyubun oxuduğu "blatnoy" mahnılar bakı şansonudur və sırf bu musiqini sevən yüzlərlə adam var, çünki bu əsərlərdə itirilmiç bakının axtarışı prosesi var. bakılı olmayan, bakıda böyüməyən, o nostaljidən uzaq insanların bunları anlamamağı təbiidir, anlaşılandır, amma di gəl belə mahnılardan ötrü adamı tənqid etmək çox gülüncdür, qusmaqdır. şansonu sevmirsənsə anlayaram, lakin "həsrətinin yollarındayam", "kim bilir", "neylərəm", "uzaqda", "unutdun", "yağış" kimi ifalara haqsızlıq etmək olmaz, vallah olmaz. təkcə "neylərəm" mahnısının sözləri və ona uyğun çəkilmiş klip nəyə desən dəyər, çünki orda insan şəxsiyyətinin ikiləşməsi, keçmişlə indiki halımızın bir-birinə duyduğu ehtiyac kimi mövzulara toxunur, insanın özünə "sən olmasan, mən neylərəm?"sualı ritorikləşir, itirdiyimiz və xəyalında olduğumuz "mən" gerçək mənlə üzləşir, istəklərimiz və ola bilmədiyimiz bütün şəxslər və keyfiyyətlər qarşı-qarşıya durur.

çox dəyərli mahnıları və klipləri olan sənətkar, hər şeyin kitschləşdiyi cəmiyyətdğ öz spesifikliyini və dəyərini pozmadab qoruyub saxlayan şəxsiyyət. var ol, çox yaşa.

svetlana aleksiyeviç

nobel ədəbiyyat mükafatının 2015-ci ildə verildiyi belarusiyalı qadın. tarixə nobel mükafatı alan 14. ədəbiyyatçı qadın kimi düşmüşdür. əsərlərini rus dilində yazır, siyasi fəaliyyətindən ötrü 10 ildən çox mühacir həyatı yaşamışdır. nobeli verərkən "əsərlərində əzab və cəsarətə qoyduğu abidə üçün" verildiyi deyilmişdir. belarusiyanın ilk ədəbiyyat mükafatçısıdır nobeldə. əsərləri daha çox non-fiction janrındadır ki, buna görə onu yazıçıdan daha çox jurnalist adlandıranlar da var. əsərlərində ikinci dünya müharibəsində qadınlar, uşaqlar, çernobıl faciəsi kimi mövzular və onların insan həyatına vurduğu zərbələr, travmalar yer alır ki, bunları da müxtəlif insanlarla aldığı müsahibələri toplayaraq etmişdir. əsərləri rus dilində yazdığl üçün ümid edirəm ki, tezliklə azərbaycan dilinə çevriləcəkdir.

park

rasim ocaqovun corc oruel ilində çəkdiyi bədii filmdir. filmin ssenarisi rüstəm ibrahimbəyovun, musiqiləri emin sabitoğlunundur. baş rolda ocaqovun sevimlisi fəxrəddin manafov oynayır. film ideya baxımından gerçəkləşməyini istədiyimiz, amma heç vaxt gerçəkləşməyəcək hadisələrə qarşı çəkilən həsrət, intizar və gözləntilərin dəfələrlə boş çıxmasından yaranan ümidsizlikdən bəhs edir. film boyu biz bakınən altımışıncı illərinə boylanırıq ki, həmin vaxtlar bakının jazz vaxtlar olmuşdur. gördüyümüz kadrlarla adam lap qayıdıb həmin bakıda yaşamaq istəyir. gənclər kafe, restoranda jazz müşayiəti ilə nahar edir, əylənir, gəzirlər. saksafonun müşayiəti ilə qaldırıcı kranların fonunda batan günəş mənzərəsi insanı valeh edir. emin sabitoğlu yenə öz dühasını ortaya qoyur, musiqilər bizi tamam başqa aləmlərə aparır, insan həyatlarından ortalığa səpələnmiş xatirələr gözümüzün önündən keçərək səssizcə uzaqlaşır və baxa-baxa qalırıq, əlimizdən nəsə gəlmir.


--spoiler--

marat neftçıxarma qrupunun briqadiridir, günlərin bir günü onun yanına dostu gəlir və deyir ki, eksperiment üçün icazə lazımdır. marat razı olmur, daha sonra biz keçmişə dönüş edərək maratı və dostunu tanıyırıq. dostu özünü bəyənmiş, xudbin, uğur qazanmaq və xoşbəxt olmaq üçün əlindən gələni edəcək, pis yaxşı fərqi qoymadan özünü isbatlamağa çalışan biridir, hətta maratın sevdiyi qızı onun əlindən alaraq evlənmişdir. maratla vikanın sevgisini, ayrılmaqlarını, bir-birlərinə münasibətlərini, illər keçməsinə rəğmən hisslərin çox az dəyişdiyini görürük. bir xeyli müzarikələrdən, xahiş minnətdən sonra marat dostunun eksperiment təklifini qəbul edir. maratın simasında biz əfv etmənin müdrikliyinə şahid oluruq.
filmin adı isə maratın evinin yanındakı daşkarxanasının yerində qurulacaq parka görədir. marat dostundan öyrənir ki, sən demə heç burda park olmayacaqmış, ordan köçmək lazımdır.
park metafordur, olmağını istəyib, amma olmayan bütün istəklərin bənzətməsidir. filmdəki üç baş qəhrəmanın üçü də gerçəkləşməyən, nə vaxtsa yaxşı olacağını düşünüb qərarlar alan, lakin olmayan həyatları yaşayan insanlardır. üç şəxs də özünü aldatmaqla məşğuldur. marat xoşbəxt olmaq istəyir, amma ola bilmir, çünki gecikir. vika xoşbəxt olmaq üçün evlənir, amma sevgisini unuda bilmir, xoşbəxt deyil. dost isə xoşbəxt kimi görünən, lakin uğursuz həyat yaşayan insanı təmsil edir. filmi sonluğu möhtəşəmdir. belə ki, marat başqa bir qıza görə döyülür, həmin qız maratın həyətin gələndə qız karxanadakı səs-küydən şikayət edir. marat onu qucaqlayaraq orda park tikiləcəyini, qayıqların, yelləncəklərin olacağını deyir (halbuki belə şey olmayacağını dostu demişdi). son kadrlar isə gözəl bir parkın şəkilləridir. rejissor bizə sonluqla bağlı iki variant təqdim edir: a) ümidlərinizdən, xəyallarınızdan əsla vazkeçməyin, onlar bəlkə nə vaxtsa gerçəkləşdilər. b) sevdiklərinizi əfv edin, belə olduğu halda bəlkə həyatımız daha dözülən olar, mükafat olaraq da istəklərimiz gerçəkləşə bilər.

--spoiler--
izləyin, izlətdirin. sadəcə şedevr.

kara kitap

orhan pamuk un 1990-cı ildə nəşr olunmuş əsəridir ki, pamukun özünün də yaxşı bildiyi kimi, yazıb yaza biləcəyi ən maraqlı, ən diqqətçəkən, ən orijinal romanıdır. roman 20-cı əsrin son dövrlərinə damğasına vurmuşdur. romanın özü haqda yazmağa başlamazdan əvvəl, bu il kitabın 25. il xüsusi nəşrinin təqdimatında pamukun müzakirəni bitirdiyi cümləni yazmaq istəyirəm. orhan pamuk deyir: bir gün daily mail qəzetində bu əsər haqqında yazmışdılar ki, bu əsər indiyə qədər oxuduğum ən cansıxıcı kitabdır, insan sıxıcılıqdan partlayacağını hiss edir. romanı yalnızca iki xalq sevə bilər, çətin romanları sevən fransızlar və dinamiti kəşf edənlər. zaman keçdikcə məlum oldu ki, düz deyirmişlər, mənə dinamiti kəşf edənlər mükafat verdilər.

pamuk bu romanı amerikada yazmışdır. dünyada tüğyan edən postmodern roman bumu öz təsirini göstərir, paralel borxes də oxuyur. həyat yoldaşının işlədiyi universitetdə kitabxanada möhtəşəm klassik türk ədəbiyyatı nümunələri, divan ədəbiyyatı nümunələri ilə yaxından tanış olur. özü deyir ki, həm keçmiş mətnlərlə əlaqəsi olan, həm də maliyyə baxımından satıla biləcək bir kitab düşünürdüm. bunu etmək üçün detektiv tərzini seçir, necə ki umberto eco "gülün adı" əsərində eyni fənddən istifadə etmişdir. oxuduqca yazır, yazdıqca oxuyur və sonda möhtəşəm əsər ortaya çıxır.

roman qalib isimli bir şəxsin istanbul küçələrində veyil-veyil öz həyat yoldaşını axtarmasıdır. roman forma baxımından iki hissəyə ayrılır, ardıcıl olaraq bir hissə qalibin düşüncələri, gəzdiyi yer və axtarışları, ikinci hissə isə uzaq qohumu cəlal salikin məqalələrindən ibarətdir. türkiyədə indinin özündə də məşhur olan köşə yazarlığı və köşə yazısı məqalələri çox ağıllı seçimdir ki, təkcə məqalələri oxumaq belə özü ayrı roman təsiri bağışlayır. cəlal salikin əliylə pamuk keçmiş, indi və gələcək haqqında öz düşüncələrini yazır. mövlana və şəms, istanbul əfsanələri, boğazın quruması haqqında məqalələr yadımda qalanlardır, çox maraqlı və zövqvericidir. ayrıca, qalib gəzdikcə biz istanbulun ruhunu hiss edirik, əsər boyunca bir neçə dəfə qar təsvirlərinə yer verilir, həmişə qar yağır. pamuk istanbulunu joyce'un dublininə bənzədir, bizə şəhərin ruhunu hiss etdirir. əlbəttə, bu qurmacadan əlavə əsərin üstqurmacası vardır ki, postmodernlik məhz burda başlayır. niyə məhz qalib? qalib türk ədəbiyyatında divan ədəbiyyatının sonuncu ən uğurlu təmsilcisi şeyx qalib ə göndərmədir. şeyx qalibin ən məşhur əsəri isə "hüsn ü aşk" əsəridir ki, hüsn öz sevgisi uğruna bir səyahətə çıxır. qalibin səyahəti ilə hüsnün səyahəti eyniləşdirilir. öz növbəsində şeyx qalibin əsəri isə fəridüddin əttar ın "məntiq-üt-tayr"a (quşların dili) bağlı olan bir əsərdir ki, şeyx qalib əttarı hər zaman tərifləmiş, yüksəltmişdir. quşların dili əsəri bir fars əfsanəsindən gəlməkdədir ki, burda quşlar ölkəsinə padşah lazımdır və bu padşahın yalnız simurq quşu olduğu bildirilməkdədir. quşlar səfəri çıxırlar, çoxları yolda ölür və nəhayət gəlib həmin diyara çatdıqda anlayırlar ki, simurq quşu elə özləri imiş. burda təsəvvüf dünyası izah edilir, insanın ancaq axtarışlarla mükəmmələ çatacağı deyilir. pamukun qalibi də axtarışdadır, bu axtarış müasir insanın keçmişlə hesablaşaraq öz kimliyini tapması və özünü yenidən kəşf etməsidir. əsərdə mövlana və şəms dostluğunu olan alternativ baxış, sevgi kimi yozulması (onların biseksual olduqları) daha sonralar bu iddiaya qarşı elif şafak ın kütlənin istədiyi və gözlədiyi şəkildə dostluq münasibəti haqqında aşk romanını yazmağına səbəb olacaqdı. əsərdə bir çox mətnlərlə paralelliklər yaradılır, göndərmələr edilir, oxuduqca və bunları tək-tək açdıqca zövq alırsan. tapa bilməyəcəyini, anlamayacağını düşünürsünüzsə, ürəyinizi sıxmayın, biz də tənqidçilərin yazdığı müxtəlif məqalələrlə anlayır, anladıqca yadımıza salır və arada əlaqə olan digər mətnləri də oxumaq istəyirik. hər şey yazıdır, mətndən başqa əlimizdə nəsə yoxdu.

oxuyun, oxutdurun

idiot

fyodor dostoyevski nin 1868-ci ildə yayımlanmış, "cinayət və cəza"dan başlayaraq "karamazov qardaşları" ilə bitəcək dörd irihəcmli romanlarından ikincisidir. idiot sözü ağıldankəm, gicbəsər kimi tərcümə edilə bilər. əsər dövrün cəmiyyətini göstərməkdən daha çox, bəşəri dəyərlərimizi bir mikroskopla böyüdüb bizə göstərən psixoloq (dostoyevski özü deyirdi ki, mən psixoloq yox, realistəm) müəllifin düşüncələridir. əsər sevimli şəhər sankt peterburqda keçir. idiotumuz knyaz mışkindir və biz onu ilk dəfə peterburqa qatarla geri dönərkən tanıyırıq. knyaz mışkin illərdir isveçrədə idiot olduğu üçün müalicə almışdır və daha sonra onu himayə edənin ölümü ilə məcburi geri qayıtmalı olur. romanın üç əsas obrazı vardır: knyaz mışkin, nastasya filippovna, parfyon roqojin. nastasya filippovna cəmiyyət tərəfindən yaxşı qəbul edilmir, buna baxmayaraq həddindən artıq gözəldir və digər iki əsas obraz bu qadına aşiq olurlar, onun uğrunda sona qədər gizlicə mübarizə davam etməkdədir. nastasya filippovna dostoyevskinin yaratdığı ən güclü qadın obrazıdır, öz doğum günündə onunla evlənmək istəyən qavrilanı həqir göstərmək, alçaltmaq üçün roqojinin gətirdiyi pulu sobaya atır və biz burda insan xarakterinin çətin vəziyyətə düşərkən yaşadığı stressləri, ağrıları görür, duyur, hiss edirik.

knyaz mışkin isa məsihlə eyniləşdirilmiş personajdır və onun üçün yeganə həqiqi dəyər sevgidir. bu çirklənmiş, intriqaların baş alıb getdiyi, insanların az qala bir-birlərini maddiyat uğrunda öldürəcəkləri dünyada həddən artıq safdır, yalandan uzaqdır, ağlından keçənləri deyəndir, hamını bağışlayan, bir sözlə cəmiyyətin şərtlərinə uyğun olmayan biridir, yəni gicbəsərdir.

bu əsər dostoyevskinin ən lirik əsəri sayılır, əsərin əsas ideyası elə "dünyanı gözəllik xilas edəcək" sözləridir. roman strukturu və forması baxımından daha fərqlidir, bütün xarakterlərin taleyi açılmadığı kimi, həm də romanın daxilində ippolitin yazdığı vəsiyətnamə, holbeynin "çarmıxdan çıxarılmış isa" əsəri haqqında düşüncələr, dövrün siyasi və ictimai düşüncələrinə münasibət, rus gəncliyinin nihilizmə baxışı kimi mövzulardan yazılmışdır. roman vahid bir mövzudan deyil, bir neçə fərqli düşüncələrin birləşməsindən ərsəyə gəlmişdir. yepançinlər ailəsinin ailədaxili əlaqələri və onların knyaz mışkinlə olan münasibəti xeyli ətraflı işlənmişdir. knyaz mışkinin ilk başlarda danışdığı gilyotin və edam daha sonra albert camusə "yad"ı yazarkən ilham mənbəyi olmuşdur deyə düşünürəm. daha bir şəxsi mülahizəmi söyləyib yekunlaşdırıram. knyaz mışkin edam olunmağa aparılan adam haqqında danışır və məhz edamdan son anda qurtulan adamın dediklərin təkrar edir. bu kimdir? o adam elə dostoyevskinin özüdür, inanmırsınızsa açın oxuyun. -*

-- ağır spoiler--
mən olsaydım aqlaya ilə evlənmişdim, heyif o cür qızdan
-- ağır spoiler--

oxuyun, oxutdurun.

nyu york trilogiyası

paul austerin 1987-ci ildə çap edilmiş əsəridir ki, bura "şüşə şəhər", "qarabasmalar" və "qıfıllı otaq" romanları daxildir. janr etibarı ilə postmodern detektiv olan əsər, öyrəşdiyimiz detektiv əsərlərdən tamamilə fərqlənir. əsər postmodern tərzdəki romanlar arasında öz xüsusi çəkisiylə diqqət çəkir. mətnin üstqurmacası, əsərin müxtəlif yerlərində mətndaxili göndərmələr açıq-aşkar zövq mənbəyədir. romanlardakı xarakterlər sanki bir-biri ilə iç-içə keçmişdir və modern dünyanın xaotikliyi, şəxsiyyətin itirilməsi, nəyin gerçək, nəyin qurmaca olması məsələsini yenidən ələ alır və dəyərləndirir. müasir insanın texnologiyanın inkişafıyla birlikdə getdikcə dəyərsizləşməsi və dünyada öz yerini tapmaq cəhdləri bizi detektiv janrının axıcı ilə birləşdirib nyu york küçələrini gəzdirir. ilk romanda müəllif özü qarşımıza personaj kimi çıxır və baş qəhrəmanın pol osterlə (personaj olanı ilə) don kixot haqqında olan müzakirəsi insana ədəbi zövq verir. pol oster deyir ki, don kixot real şəxs olmuş ola bilər, çünki o mətni özü yazmış, sonra servantesə tərcümə edə bilərdi, axı o çox ağıllıydı.

siz bu əsəri oxusanız, siz də bu əsərin müəllifi ola bilərsiniz, çünki heç də don kixotdan az insan deyilsiniz, pol oster sizə müəllif şansı verəcəkdir, qatilin tapılması isə çətin məsələdir. bir-birini izləmək üçün tutulmuş iki adamın heç birinin xəbəri yoxdur ki, hər biri digərini izləmək üçün tutulmuşdur, sizsə bu kitabı oxumaq üçün yaradılmısınız. qəribədir.

oxuyun, oxutdurun

kentler ve gölgeler

trtnin hazırladığı silsilə sənədli filmlərdən ibarət veriliş. verilişdə şəhər, o şəhərdə yaratdıqları, yaşadıqları ilə əsasən şəhərin tarixinə keçmiş insanlar və o insanlar haqda məruzə edən bir türk məşhuru ilə birgə şəhəri gəzmək, o şəhərdə yaşayan məşhurun yaradıcılığında şəhərin rolu göstərilir, bir sözlə sizi şəhərin ruhunu duymağa çağırır. məsələn, fyodor dostoyevski və sankt peterburq haqqında ataol behramoğlu danışır ki, sanki o gəzdikcə sən də kamerayla birlikdə gəzir, peterburqun soyuğunu iliklərinə qədər hiss edir, raskolnikovun veyil-veyil gəzdiyi küçələri yenidən gəzmiş olursan. ayrıca, dostoyevskinin həyatının keçdiyi evlər, şəhərin tarixi, müxtəlif görməli yerlər haqqında o şəhərlərə gəzməyə gedəcək insanlara şəhər bələdçisi rolunu oynaya biləcək proqramdır. izləyin, izlətdirin.
bütün seriyalar üçün

sözlük yazarlarının favorit serial obrazları

(bax: jesse pinkman)