azərbaycan həqiqətən də yetim-yesir yuvası olub, gələn qırıb gedən qırıb. iki qitə arası körpüdə yaşamaq asan deyil. ona görə də keçmişi yara dolu bu millətlərin gələcəyə günəş kimi parlamasını arzulayırıq.
mesaj @98005 4 ♥
20:20
@98005 uzun zamandır bununla bağlı entry yazmaq istəyirəm, sadəcə, vaxt olmur. çox kiçik sayda anqlo-sakson tayfalarının britaniyaya daxil olması ilə bizim eranın ı MİNİLLİYİNİN ORTALARINDA O ADANIN KELT DİLLİ ƏHALİSİNİN BÖYÜK ƏKSƏRİYYƏTİ NÖVBƏTİ 1500 il ərzində ingilisləşdi. bu proses bugün də davam edir. ingilislər ancaq bizim kimi özlərini genetik cəhətdən onlara yaxın olan keltlərlə assossasiya etmir, kiçik say ilə oranı işğal etmiş germandilli anqlo-saksonları öz əcdadı sayır. ən azından ingilis historioqrafiaysı tarixın olduğu kimi bugün də belə yazılır, məktəb dərsliklərində bu öyrədilir. onlar keltdillilərin tarixi ənənələrini, mədəniyyətini, qədim dinlərini özlərinə aid etmirlər. eynisi almanlara da aiddir. alman dillərinin o coğrafiyada bizim eradan əvvəl I minillikdən başlayaraq yayılmasından öncə oranln öz endemik dilləri vardı. hələ daha sonralar xeyli sayda macar və slavyanlar almanlaşdı. ancaq almanlar özlərini onları almanlaşdıran german tayfaları ilə assossasiya edir. bu tayfalardan öncə orada var olan hansısa tayfanın tarixi və mədəniyyəti onlara maraqlı deyil. tarixçilərə maraqlı ola bilər, ancaq alman xalqına maraqlı deyil. XX əsrin əvvəllərindən etibarən fars dediyimiz, son 1000 ildəki öz yerli adı ilə tacik deyə bilinən bu qövmə (xx əsrdən etibarən onlar özü də özünə etnik mənada fars deməyə başladı) - iranilərə də aiddir. İlk öncə qeyd edim iranın iraniləşməsi bizim eranın x əsrində tamamlanıbsa, onun farslaşması xxı əsrdə tamamlandı. təəssüf modernizmin müasir insan təfəkküründə qoyduğu fəsadlardan biri budur ki, insanlar dillərin, standardlaşdırılmış şəkildə həmişə mövcud olduğunu sanır, yazı dili ilə danışıq dili arasında fərqin nə olduğunu dərk etmir, hərkəsin homegen bir şəkildə eyni dildə danışdığını hesab edirlər. iraniləşmə dedikdə söhbət irandilli tayfaların bu platoya daxil olaraq öz dillərini yaymasından gedir. fars dili sadəcə o dillərdən biri və ən az danışılanlarından biri idi hansı ki o zamanlar. və yazı dili kimi inkişaf etdi, danışıq dili kimi yox. daha sonralar coğrafi izolyasiya, ticarət əlaqələrinin məhdud olması, oturaqlaşma səbəbindən bu dillər ayrıldı, bir-birləri ilə qarşılıqlı anlaşılması çətinləşdi, talış, kürd, tat, giləki, gorani, səngsəri, deyləmi və s. onlarla fərqli dilə ayrıldı. bu kiçik saydakı irandilli tayfalar orada onlar daha əvvəlr var olan qafqazdilliləri, elamları, zaqros əkinçilərini zaman içində - 2000 ildən uzun bir müddət ərzində assimilyasiya edib iraniləşdirdilər. ancaq xx əsrdə iranda əhalinin 50 faizindən daha azı farsca bilirdi, məsələn bugün azərbaycanlı dediyimiz türklərin heç biri (söhbət adi rəiyyətdən gedir) farsca bilmirdi. əhalinin savadlılıq faizinin artırılması nəticəsində artıq xxı əsrdə iran tamamilə farslaşdı. yəni iranda artıq hamı farsca həm danışa da bilir, həm də yaza. iranlılar öz tarixlərinin başlanğıcını irandilli tayfalar ora gəlməzdən öncə 2000 il idi ki mövcud olan elam dövlətindən götürmür. hansı ki genetik olaraq onlara daha yaxındırlar. onlar oranı işğal edən az bir sayda adamıa gəlib orada öz dövlətini quran əhəməni sülaləsindən götürür özlərini iranlı hesab edirlər, elamlı yox. hindlərin, yaponların, çinlilərin, türkiyəlilərin, ruslarının, ərəblərin tarixinə baxsan görəcəksən ki, hamısının indi yaşadığı ərazilər dediyin kimi "yetim-yesir yuvası olub, gələn qırıb gedən qırıb". ancaq gördüyün kimi heç biri o qırılanları sikləmir, gəlib-gedən qıranları təqdir edir, onları öz əcdadı hesab edir öz milli narrativlərində. aşağı-yuxarı hər bir dilin yayılma prosesi bu şəkildə "elite domination" prosesi ilə baş verib. sadəcə, bizdə də stalinist eradan qabaq bu baxış qəbul edilmişdi, həm qərblilər, həm də bizimkilər tariximizi bu qaydanı tətbiq edərək yazırdılar. ilk öncə dilə baxılırdı. dil nədir? türk. Almanca danışan almandırsa, rusca danışan rusdursa, ingiliscə danışan ingilisdirsə, türkcə danışan biz də türkük. bu dili bura ilk dəfə kim gətirib? səlcuqlar. deməli, bizim tariximiz də başlanğıcını səlcuqdan götürür - x əsrdən. necə ki ruslar IX ƏSR KİYEV RUS DÖVLƏTİNDƏN GÖTÜRÜR. ondan əvvəl KİM OLMAĞIMIZIN, KİMDƏN DÜÖNMƏYİMİZİN, HANSI DİNƏ, MƏZHƏBƏ QULLUQ ETMƏYİMİZİN bizim üçün heç bir ƏHƏMİYYƏTİ YOXDUR. ÇÜNKİ ALMAN ÜÇÜN DƏ BU MARAQSIZDIR, FRANSIZA DA, İRANLIYA DA, RUSA DA, İNGİLİSƏ DƏ. MİLLƏT SOSİAL KONSTRUKSİYADIR, ONUN ətlə qanla heç bir əlaqəsi yoxdur. mədəniyyət, təfəkkür dilin ətrafında şəkillənir, onun aparıcı mühərriki dildir. ona görə dilin nədirsə, mənsubiyyətin də odur. sənin tarixi yaddaşının davamlığını saxlayan şey dildir. dil itirsə, o yaddaş da itir, hər şey sıfırlanır, vaxtilə o dildə yaradılmış olan hər şey sənin üçün bitmiş olur. sənin nənən babamdan eşitmiş olduğun əhvalatlar, məsəllər, əhvalatlar bu dilin öz imkanları çərçivəsində yaradılıb, və onun tarixi yaşı bu dili danışmağa başlamığızdan bu yana keçən müddətdən artıq ola bilməz. biz bu dildə danışmağa başlamazdan qabaq başqa dildə danışan əcdadlarımız ilə olan mədəni rabitəni 1000 ildən çoxdur ki kəsmişik. dil dəyişdiyinə görə vaxtilə onalrın da öz dillərində yaratdığı yaradıcılıq nümunələri bizim dilə keçməyib onlar ilə bərabər yox olub gedib. onlara ət qan ilə bağlı ola bilərik, ancaq onların mədəni dünyasına tamamilə yadıq. məhz bu səbəbdən alman da, fransız da, rus da, yapon da millətin yaşını dilin o coğrafiyaya gəlişiinin tarixi ilə ölçür.
@98005 ancaq bir məsələyə aydınlıq gətirmək istəyirəm səninlə)
