3. gecə-gecə yenə baş çatlatdığım mövzu. əlimdə o qədər master tezisi, doktora tezisi, qərbli linqvistlərin məqalələri var ki. oxuyuram, çıxarım edirəm, altayistlər və anti-altayistləri müqayisə edirəm. indi öz nacizanə fikirlərimi paylaşacam. bir növü bura yazıb içimi tökürəm.
dilçilikdə bir proto language anlayışı var. yəni, dildəki sözlərin kökü müəyyənləşir və bu sözlərin başlanğıcı sayılan o proto language formalaşır. bu proto dilin yazılı nümunəsi olmur, hipotezisdir.
məlum olduğu kimi altay dil ailəsinə geniş mənada 5, dar mənada isə 3 dil ailəsi aiddir. bunlar
türkcə, monqolca, tunquzca, yaponca və koreya dilidir.
son ikisi bəzi dilçilər tərəfindən qəbul edilmir. bir dil ailəsi formalaşdırılarkən ilk öncə o dillərdəki təməl sözlərə baxılır. bu təməl sözlər isə çox vaxt saylar və qohumluğu bildirən anlayışlar üzərindən ormalaşdırılır. məsələn, hind avropa dili olan ingiliscə və farsca arasındakı oxşarlığa diqqət edin. biradər brother, doxtər daughter, pedər father, du two və s. bu nümunələri artırmaq olar. həm də digər hind avropa dillərində də bu oxşarlıq var. ingiliscə və farsca nümunəsi ona görə verildi ki, coğrafi olaraq uzaq olsun. siz sanskritcə və almanca, hətta latınca, qotca arasında da bu qohumluğu çox asanlıqla görə bilərsiniz. cümlə quruluşu isə aydın məsələdir. altay dilləri isə
1. aqqlütinativdir, söz kökü sabit qalar, şəkilçi söz sonuna gələr və ön şəkilçi bu dil ailəsinə xas deyil.
2. cümlə quruluşu hamısında eynidir, mübtəda, tamamlıq xəbər ardıcıllığı ilə davam edir.
3. dildə cins ayrımı yoxdur. he, she, it məsələsi. yəni, dildə seksizm yoxdur.
ancaq bəhs etdiyimiz say oxşarlığı bu dillərdə çox az bilinir, bəzən də bilinmir. bunun üçün bir proto altay dili hipotezisi formalaşdırıldı. yuxarıda bəhsi keçən 5 dilin protosununda protosu. sözlərin kökünün gedib burada formalaşdığı aydınlaşır çox zaman. ancaq haqlı olaraq, anti-altayistlər belə bir sual qoyurlar ki, bəs niyə səs oxşarlığı çox azdır bu dillərdə? məşhur türkoloq osman nedim tuna altay dilleri teorisi məqaləsində belə bir cavab verir ki, altay dilləri proto hind avropa dili parçalanmağa başlayanda, çoxdan parçalanmışdı. yəni, tam oturmasa da bu 5 dil formalaşma yolunu tutmuşdu, hələ hind avropa dilləri isə təzə müstəqilləşirdi. səs fərqlərinə gəldikdə isə, ada faktoru yaponcanı fərqli qılır. koreya dili isə yaponcadan sonra qopub bu ailədən, sonra isə tunquzca. bu 5 dil arasında bir-birinə ən yaxını monqolca və türkcədir. daha sıx və kompakt halında yaşayıb, daha gec bölünüb bu 2 xalq digərlərinə nisbətən. bu dillər içində ən çox danışanı olan türkcədir, ən qədim yazılı qaynaqları olan da türkcədir. orxon abidələrindən öncə, tam formalaşmasa da əlifba yenisey qırğızlarına aid yenisey abidələri var. bu gün tuvada saxlanır bu abidələrin çoxu.

edit. çox yazmağa da hövsələm çatmır, ümid edirəm kifayət qədər bilgi verdim.