2. fyodor dostoyevski nin 1868-ci ildə yayımlanmış, "cinayət və cəza"dan başlayaraq "karamazov qardaşları" ilə bitəcək dörd irihəcmli romanlarından ikincisidir. idiot sözü ağıldankəm, gicbəsər kimi tərcümə edilə bilər. əsər dövrün cəmiyyətini göstərməkdən daha çox, bəşəri dəyərlərimizi bir mikroskopla böyüdüb bizə göstərən psixoloq (dostoyevski özü deyirdi ki, mən psixoloq yox, realistəm) müəllifin düşüncələridir. əsər sevimli şəhər sankt peterburqda keçir. idiotumuz knyaz mışkindir və biz onu ilk dəfə peterburqa qatarla geri dönərkən tanıyırıq. knyaz mışkin illərdir isveçrədə idiot olduğu üçün müalicə almışdır və daha sonra onu himayə edənin ölümü ilə məcburi geri qayıtmalı olur. romanın üç əsas obrazı vardır: knyaz mışkin, nastasya filippovna, parfyon roqojin. nastasya filippovna cəmiyyət tərəfindən yaxşı qəbul edilmir, buna baxmayaraq həddindən artıq gözəldir və digər iki əsas obraz bu qadına aşiq olurlar, onun uğrunda sona qədər gizlicə mübarizə davam etməkdədir. nastasya filippovna dostoyevskinin yaratdığı ən güclü qadın obrazıdır, öz doğum günündə onunla evlənmək istəyən qavrilanı həqir göstərmək, alçaltmaq üçün roqojinin gətirdiyi pulu sobaya atır və biz burda insan xarakterinin çətin vəziyyətə düşərkən yaşadığı stressləri, ağrıları görür, duyur, hiss edirik.

knyaz mışkin isa məsihlə eyniləşdirilmiş personajdır və onun üçün yeganə həqiqi dəyər sevgidir. bu çirklənmiş, intriqaların baş alıb getdiyi, insanların az qala bir-birlərini maddiyat uğrunda öldürəcəkləri dünyada həddən artıq safdır, yalandan uzaqdır, ağlından keçənləri deyəndir, hamını bağışlayan, bir sözlə cəmiyyətin şərtlərinə uyğun olmayan biridir, yəni gicbəsərdir.

bu əsər dostoyevskinin ən lirik əsəri sayılır, əsərin əsas ideyası elə "dünyanı gözəllik xilas edəcək" sözləridir. roman strukturu və forması baxımından daha fərqlidir, bütün xarakterlərin taleyi açılmadığı kimi, həm də romanın daxilində ippolitin yazdığı vəsiyətnamə, holbeynin "çarmıxdan çıxarılmış isa" əsəri haqqında düşüncələr, dövrün siyasi və ictimai düşüncələrinə münasibət, rus gəncliyinin nihilizmə baxışı kimi mövzulardan yazılmışdır. roman vahid bir mövzudan deyil, bir neçə fərqli düşüncələrin birləşməsindən ərsəyə gəlmişdir. yepançinlər ailəsinin ailədaxili əlaqələri və onların knyaz mışkinlə olan münasibəti xeyli ətraflı işlənmişdir. knyaz mışkinin ilk başlarda danışdığı gilyotin və edam daha sonra albert camusə "yad"ı yazarkən ilham mənbəyi olmuşdur deyə düşünürəm. daha bir şəxsi mülahizəmi söyləyib yekunlaşdırıram. knyaz mışkin edam olunmağa aparılan adam haqqında danışır və məhz edamdan son anda qurtulan adamın dediklərin təkrar edir. bu kimdir? o adam elə dostoyevskinin özüdür, inanmırsınızsa açın oxuyun. -*

-- ağır spoiler--
mən olsaydım aqlaya ilə evlənmişdim, heyif o cür qızdan
-- ağır spoiler--

oxuyun, oxutdurun.