1. dünyadakı hər millətdə bəzi stereotiplər mövcuddur. istər qərbli, istər şərqli olsun, bütün millətlərdə bu var. bizdə və türklərdə, hətta deyərdim bütün müsəlman ölkələrində olan və məni qıcıqlandıran ən böyük stereotip, avropalıların təmizliyi müsəlmanlardan öyrənməsidir. biraz uzun olsa da, bu haqda yazacam.

güya avropada səlib yürüyüşlərinə (1096-1099) qədər təmizlik deyilən heç nə olmayıb və avropalılar öz pisliklərinin içində boğulduqları bir vaxtda, gəlib ərəbləri ,türkləri, afrikalıları görüb, təmizliyi öyrəniblər.

hər şeydən əvvəl ilk olaraq arxeologiyaya müraciət etməyimiz lazımdı. keçmiş dövrlərdə təmizliyin ən böyük və sağlam mərkəzi hamamlar. hamam mədəniyyətinin ortaya çıxması üçün də, oturaq həyat şəraitini mənimsəmək lazımdır. türklər və şimalı afrika ərəbləri kimi köçəri həyat sürən heç bir millət hamam mədəniyyətini inkişaf etdirə bilməz. türklərin isə asiya steplerində, suyun belə qıt olduğu yerlərdə hamam tikmələri heç məntiqli deyil. yer üzərində bilinən ilk şəhərləşmələr və ilk hamamlar indus vadisi, mesopotamiya, misir və yunan-roma mədəniyyətlərində görülür. yunan-roma mədəniyyəti xaric, yerdə qalan 3 mədəniyyətdə də tapılan hamam tipli tikililər qabaca bir su hovuzundan daha samballı deyildi. ancaq mikonosda, efesdə, pergedə, afinada, romada, bizansda tapılan bəzi hamamlar indinin özündə belə mənəm deyən otellərin spalarında yoxdu.

təmizlik mədəniyyətinin inkişaf etməsi üçün hər şeydən əvvəl axar suyun ətrafında olmaq lazımdır. asiya steplərinin, mesopotamiyanın, şimali afrikanın nə qədər hissəsində belə axar sular var? bunun tam tərsi avropa axar sularla çox zəngin bir yerdir. suyun qıt olduğu bir yerdə, tonlarla suyu hamama, təmizliyə istifadə eləmək nə qədər məntiqlidir? onsuz da tapılmayan bir neməti orana burana sürtüb həba etməzsən.

roma hamamları isə demək olar hər biri bir sənət əsəri olub. bilinən ən böyük və ən qədim roma hamamı e.ə. iii əsrdə roma imperatoru carcalla (212-217) tərəfindən, roma sağlamlıq tanrısı asklepionun şərəfinə tikilmişdir. maraqlı bir məlumat olaraq deyim ki, asklepionun qızı təmizlik ilahəsi higeya idi. indilərdə biz higeyanı gigyena olaraq bilirik. higeyanın simvolu olan kasanın ətrafına sarılmış ilan simvolu daha sonra təbabətin simvolu olaraq hamımızın təsəvvürünə həkk olundu. burada əsas məsələ odur ki, tüklərin hələ dillərini formalaşdırmadıqları (orhon-yenisey abidələri eramızın 8-ci əsri), islam dininin yaranmadığı, ərəblərin, şimalı afrika xalqlarının qumu qazıb işlərini gördükləri bir vaxtda romada təmizlik bir din idi. dinin gətirdiyi bir məcburiyyət yox, elə dinin özü idi. vi əsrdə bizansda konstantinapolda (indiki istanbul) 80,000 ton su həcminə sahib su deposu (indiki yeraltı sarnıcı) var idi ki, o zamanlar belə bir şeyi dünyanın heç bir yerində görə bilməzdiniz. türk hamamı deyilib yerə göyə sığdırılmayan hamam da roma hamamına bənzəməyib, hər bir hissəsi ilə eyni hamamdır.

bu stereotiplərin ortaya çıxması da heç nədən olmamışdır. orta əsrlərdə avropada ən güclü qurum kilisə idi. orta əsrlərdə də roma kilisəsində ən güclü təlim cizvit təlimləri idi. cizvit təlimlərinə görə insanı bu dünyaya bağlayan hər hansı zövq verici fəaliyyət günah sayılırdı. çimmək də insana zövq verdiyi üçün, cizvit təlimlərində çimməyi minimuma endirmişdilər. kilisədə güclü olan bu təlim, bir müddət sonra insanlar arasında da rəğbət görməyə başlayır və payızın başlanğıcında geyinilən paltar, bir də yay aylarında dəyişdirilirdi. beləcə müsəlmanların gözündə pis, çirkli avropalı stereotipi formalaşdı. amma işin dərininə endiyimizdə, buna səbəb yenə bir şərq təfəkkürü olan xristianlığın səbəb olduğu görülür.

indiki dövrdə də, hamama girdiyimizdə təmizliyimiz üçün lazım olan şampunundan saç kreminə, duş gelindən bədən lasyonuna, ülgücündən törpüsünə, kombisindən şofpeninə qədər, hər şey ya qərb ağlının məhsuludur ya da qərb şirkətlərinin istehsalıdır (kisə deyib ortaya girənlərin qəlbini qıraram -*) )

hər şeyi bir qırağa qoysaq belə, avtobusda, metroda gələn tər iyindən, kafeterya, universitet, məktəb, yol üzərindəki dəyanacaqlardakı ümümi tuvaletlərin halını gördükdən sonra kimsə mənə isbat edə bilməz ki, avropa təmizliyi bizdən öyrənib. bizim haramız təmizdi ki, başqasına da öyrədək.