1. (baxma: Стеклянная гармоника)

1968ci ildə rus rejissor Andrey Xrjanovski tərəfindən çəkilən və sovet tarixində ilk senzuraya məruz qalan 20 dəqiqəlik cizgi filmi. Çoxu ya da yaşıdlarım filmin bəzi hissələrini mor ve ötesinin "uyan" klipindən artıq görüb.
Filmin mövzusu incəsənətin gözəlliyi * fikir, söz azadlığınının vacibliyini də əlavə edərdim bir etirazınız yoxsa və dövlət tərəfindən sıxışdırılarsa insanların necə çirkinləşəcəyindən * insanlıqdan çıxmaq və yaltaqlanmaq?! bəhs edir, kobud dillə desək. Bu və aşağıda qeyd edəcəyim rəssamlardan bir neçəsinin alman mənsubiyyəti cizgi filmini senzuraya məruz qoyur. Ona görə də Xrjanovski və ssenarist Gennadi Şpalikov açıqlama verməyə məcbur olur filmin əsas mesajına əlavə rənglər qataraq: "film burjua cəmiyyətini, kapitalizmi tənqid edir" (ancaq bu yenə də filmin senzurasına mane olmur).
Bu açıqlama yerinə oturur çünki animasiyada ən çox gördüyümüz obraz Rene Magritteni xatırladan şeytandı hansı ki, əlində qızıl pul tutub şüşə harmonikanı çalanların (timsalında incəsənət nümayəndələrinin) başına oyun açır, itkin salır. Eybəcər formada olan insanlar onu təqib edir, çünki bu qızıl pullarla şirnikləndirilirlər bir növ: yaltaqlıq, satqınlıq, əclaflıq. Bir mənbədə bu şeytanı benjamin franklinə də bağlıyıblar çünki dolların üstündə franklin şəkli olan kimi bu qara donlu və şlyapalı kafirin də pulunun üstündə öz şəkli var (bundan əlavə harmonikanın kəşfi elə franklinə gedib çıxır, o da bir əlaqə).
Bu film bildiyim ən gözəl şey ola bilər. Çünki təsəvvür edin ki hər obraz hansısa orta əsr, renessans dövrü rəsm əsərindən götürülüb; baxdıqca orgazmik zövq alır, obrazların hansı rəssamın hansı əsərinə aid olduğunu tapmağa çalışırsan. tapa bilmədiklərini də wikidə axtaranda isə belə bir uyğunluq görürsən: çirkin məxluqlar orta əsr avropa rəssamlarına (Bosx, Brugel, Goyya), gözəl olanları və ya musiqinin və humanistliyin gözəlləşdirdikləri isə intibah dövrü rəssamlarına (Albrext Durer, Pinturiççio, El greko) aiddir. Onlardan bəziləri:
https://uploads5.wikiart.org/images/pinturicchio/portrait-of-a-boy-1500.jpg

"Portrait of a Boy", Pinturicchio

https://www.renemagritte.org/images/paintings/son-of-man.jpg

"Son of Man", Rene magritte

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/Pieter_Bruegel_d._%C3%84._037-color.jpg/1024px-Pieter_Bruegel_d._%C3%84._037-color.jpg

"THE elder", Pieter Bruegel

https://bycreative.it/store/4190-big_default/giclee-print-on-canvas-giuseppe-arcimboldo-portrait-of-rudolf-ii-as-vertumnus.jpg

"Portrait of Rudolf II", Giuseppe Arcimboldo
adına rast gəlməsəm də axırdakı uçan adamlar mənə Mark Chagallı da xatırlatdı:
http://totallyhistory.com/wp-content/uploads/2012/12/over-the-town-1918.jpg

"Over the town"
https://uploads1.wikiart.org/images/marc-chagall/the-promenade-1918.jpg

"The promenade"

Və sonda şüşə harmonikanın yaltaq və digər yazıqları gözəlləşdirən gözəl mahnıları alman əsilli sovet bəstəkarı Alfred Şnitkeyə məxsusdu:
https://www.youtube.com/watch?v=OTVe_gCXRP8

Cizgi filminin tam versiyası:
https://www.youtube.com/watch?v=XmhZS4hr2gU